HATTİ YERLEŞİM BÖLGESİ
SAKİNLERİNİ YENİDEN YERLEŞTİRME VE KALKINDIRMA PROJESİ
İÇİNDEKİLER:
A) YARIŞMA KAPSAMINDA VERİLEN SENARYO
B) PROJELER
B.1) I.PROJE: NÜFUSUN ÇORUM İLİ SINIRLARINDA YERLEŞTİRİLMESİ
VE KALKINDIRILMASI
I.1.AMAÇ
I.2. NÜFUS NEREYE NAKLEDİLECEK?
I.3. YERLEŞTİRME ESNASINDA NELER YAPILMALI?
I.4. TEMEL İHTİYAÇLARIN GİDERİLMESİ
I.5. PROJENİN FİNANSMANI
I.6. PROJENİN GERÇEKLEŞTİRİLME SÜRESİ
I.7. GENEL DEĞERLENDİRME
B.2) II.PROJE: NÜFUSUN KAYSERİ İLİ SINIRLARINDA
YERLEŞTİRİLMESİ VE KALKINDIRILMASI
II.1. AMAÇ
II.2. NEDEN KAYSERİ?
II.3. NÜFUS NEREYE NAKLEDİLECEK?
II.4. SEKTÖREL TERCİHLERDEN HAREKETLE NÜFUSUN DAĞILIMI
II.5. YERLEŞTİRME ESNASINDA NELER YAPILMALI?
II.6. TEMEL İHTİYAÇLARIN GİDERİLMESİ
II.7. PROJENİN FİNANSMANI
II.8. PROJENİN GERÇEKLEŞTİRİLME SÜRESİ
II.9. GENEL DEĞERLENDİRME
Burada, http://www.indeksiletisim.com’un
girişimiyle, birçok kurumun iş birliğiyle gerçekleştirilen ‘Yeni Türkiye’
konulu “İndeks Yönetim Strateji Yarışması 05” kapsamında teklif edilen projeler
yer almaktadır.
A) YARIŞMA KAPSAMINDA VERİLEN SENARYO
Hatti Antik Kenti
Kimi
kaynaklara göre dört bin kimi kaynaklara göre ise üç bin yıllık bir tarihi ve
medeniyeti, çeşitli din ve kavimlerden yüz binlerce hayatın izini taşıyan bir
bölge Orta Anadolu.
İşte bu
bölgede, “Yeni Arayışlar” üniversitesinin tarih fakültesi arkeoloji bölümü
başkanı Prof. Dr. Selim Görüş başkanlığında, son 15 yıldır çeşitli devlet
ödenekleri ile gerçekleştirilen “ön kazı” çalışmaları son bulmuştur ve sonuçlar
tüm ülkenin acil ilgisini çekebilecek niteliktedir.
Üniversite
tarafından açıklanan sonuçlara göre; bölgede, şu anda geçimini tarım ve
hayvancılıkla sağlayan yaklaşık 25000 kişinin yaşadığı bir alanda, yer altında,
Hatti çağından kalma ve çok az bozulma geçirmiş bir antik kent bulunmaktadır.
Kentin gün
ışığına çıkarılabilmesi için ana alan kazı çalışmaları için gereken bütçe, 1
milyar euro olarak belirlenmiştir.
Bu bütçenin
oluşturulması ve kazının başarı ile gerçekleştirilmesi, ülkemizi ekonomik,
politik, kültürel ve çevre alanlarında ciddi olarak etkileyecek sonuçlar
getirecektir. Çok geniş hatlarla yapılan bir çalışma ortaya çıkarmıştır ki,
kazı sonucunda, hakkıyla yapılacak bir tanıtım ve belirli turizm yatırımları,
ülkemize senelik 75 ile 100 milyon dolar ek turizm geliri sağlayabilecektir.
Belki de
asıl önemli olan, projenin, Anadolu kültürünün aydınlanmamış tarafları ve
insanlık tarihi açısından son derece önemli bulgulara ışık tutacağıdır.
“Yeni
Arayışlar” üniversitesi tarafından yapılan bu açıklama sonrasında Kültür
Bakanlığı tarafından , konsorsiyum oluşturularak uluslararası bir proje
geliştirilebilmesi için, uluslararası kredi kuruluşları ve UNESCO ile temasa
geçilmiştir.
Bu temaslar
son derece iyi sonuç vermiş ve liderliğini İsviçre’nin yaptığı, Japonya,
İngiltere, İtalya ve Fransa’nın da katılımıyla oluşan konsorsiyum, Kültür
bakanlığı ve UNESCO ile işbirliği ile projeyi finanse etmeyi planlamaktadır.
Bu
çerçevede, ülkedeki çeşitli boyutları organize etmek ve konsorsiyum ile
kontakta olmak üzere bir “Hatti Kenti Proje Koordinasyon” şirketi
görevlendirilecektir.Bu şirketin seçilebilmek üzere teklif verebilmesi için ön
koşullar:
·
En
az bir yurtiçi ve yurtdışı üniversite ile işbirliği yapması,
·
En
az üç yurtiçi ve yurtdışı şirketle işbirliği yapması,
·
En
az iki yurtdışı “monitör” şirketle işbirliği yapması olarak belirlenmiştir.
Bu
koşulları karşılayarak teklif verecek şirketler içinden, konsorsiyum, aşağıdaki
kriterlere göre, çalışacağı şirketi seçecektir:
Hattiler
Hititler'i
incelemeye başlamadan önce, Hitit göçlerinden önce aynı yerlerde uygarlık
kurmuş olan ve Hititler'i büyük ölçüde etkilemiş olan Hatti uygarlığını
incelemek gerekmektedir.
Yaklaşık MÖ
2500-1700 yılları arasında Anadolu'da büyük bir uygarlık oluşturmuş Hattiler
hakkında bilgilerimiz oldukça sınırlıdır.
Hattiler
Anadolu'nun yerli halkı olarak kabul edilmekle beraber, göçlerle geldiklerini -
hatta Türk kökenli olduklarını- savunanlar da vardır.
Yapılan
araştırmalar Hititler'in uygarlık ve inanç/mitoloji bakımından Hattiler'den
oldukça etkilendiklerini ortaya koymuştur.
Hititler
kendilerini başka isimle anmalarına rağmen, ülkelerine Hatti ülkesi demeleri ve
din ile ilgili tabletlerde rahibin Hatti dilinde konuştuğunu belirtmeleri bu
etkiyi göstermektedir. Ayrıca özel isimlerin bir çoğu da Hatti dilinden
gelmektedir.
Hatti
uygarlığına ait en önemli eserler Alacahöyük'te bulunmuştur. 1935'de Atatürk'ün
himayesinde başlayan kazılarda bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde
sergilenen güneş kursları, heykelcikler, altın kupalar bir çok eser
bulunmuştur.
Yapılan
kazılarda ölülerin hocker pozisyonunda bulunması (ana rahminde olduğu gibi,
cenin vaziyetinde) , toprak ve yeniden dirilme kültlerini varlığını,
dolayısıyla da ana tanrıça kültünün varlığını göstermektedir.
Bir başka
buluntu yeri de Tokat Horoztepe'dir. Burada da ana tanrıçaya ait idoller ve
tören zilleri bulunmuştur. Ancak buluntuların büyük bölümü yurt dışına
kaçırılmıştır.
Hattiler'e
ait süsleme ve bezeme şekillerinin Anadolu'nun bir çok yerinde görülmesi bu
uygarlığın ne kadar yayılmış olduğunu ve önemini göstermektedir.
Hatti
halkı, hayvan biçimli tanrıların kültünü geliştirmiş, özellikle de boğa en
önemli simge olmuştur. Boğa ile gök/güneş kurslarının birlikteliği boğa/gök
ilişkisini düşündürtmüştür. Buna göre boğa en büyük gök tanrıyı temsil
etmektedir.
Hattiler
Hititler'le kaynaşmış, Hatti uygarlığı Hitit uygarlığı içinde yaşamaya devam
etmiştir.
Hititlerin Kökeni
Anadolu Uygarlıkları içinde en önemlilerinden olan
Hititler'in kökeni hala tartışmalıdır.
Batı
dünyasındaki bilim adamlarının üzerinde anlaşmaya vardıkları Hititler'in
Hint-Avrupa kökenli bir kavim oldukları yolundadır. Konuştukları dil ve
ataerkil yapısı ve diğer kültür özellikleri bu görüşü destekler nitelikledir.
Ancak Hititler'in nereden göç ettikleri tam olarak açığa
kavuşmamıştır.
Hititler'in
tarih sahnesinde görülmesi daha öncelere de dayansa Krallığın MÖ 1660-1630
yılları arasında hüküm sürmüş I. Hattuşili tarafından kurulduğu söylenir. Bu
konu belgelere bakıldığında biraz karışıktır, çünkü Hattuşili de kendinden önce
gelen Labarna ve başşehir Kussara'dan söz etmektedir. Bu dönem ise oldukça
karışıktır çünkü Anadolu'da yerel krallar hüküm sürmektedir.
Proje Sorusu:
Hatti antik
kenti kazı projesi gerçekleştirildiğinde, bölgede yaşayan ve geçimini tarım ve
hayvancılıkla sağlayan 25000 kişi, devlet eli ile başka bir bölgeye
yerleştirilecektir.
Bu yer
değiştirilme projesi sonucunda, bölge halkının, geçimi ve yerleşimi ile ilgili
onayını da almayı sağlayacak alternatif iki model çözüm projesi geliştiriniz.
B) PROJELER
Konu ile
ilgili projelerin oluşturulabilmesi için birtakım varsayımların ortaya
konulması gerekmektedir. Böylece daha sağlıklı projelerin hazırlanması mümkün
olacaktır.
Aşağıda,
farklı konularla ilgili varsayımlar yer almaktadır. Yeri geldiğinde her biri
kullanılacaktır. Ayrıca, her proje kapsamında gerekli olduğunda, ilave
varsayımlarda da bulunulacaktır.
Varsayımlar:
1) Verilen bilgilerde,
Hatti Uygarlığı’na ait iki buluntu yerinden bahsedilmektedir. Biri Çorum-Alacahöyük, diğeri ise
Tokat-Horoztepe’dir. Bu çalışmada söz konusu buluntunun Çorum-Alacahöyük’te yer
aldığı ve nüfusun da burada yaşamakta olduğu varsayılmaktadır.
Alacahöyük, günümüzde Çorum’un Boğazkale ilçesi sınırları
içinde yer almaktadır. (Çorum İli Resmî Web Sitesi, http://www.corum.gov.tr, Erişim tarihi:
27.03.2005) Dolayısıyla, projeye konu edilen 25.000 kişilik nüfus da bu ilçe
sınırlarında yaşamaktadır.
2) Söz konusu nüfusun
yeniden yerleşime tâbi tutulması hassas bir konudur. Öncelikle yapılması gereken,
bunların yine kendi yapılarına uygun bir bölgeye yerleştirilmeleridir.
Coğrafyası, iklimi ve bitki örtüsü benzer nitelikler taşıyan bölge(ler)
üzerinde durulmalıdır.
Bu çalışma kapsamındaki projelerin ilkinde, nüfusun yine
Alacahöyük beldesine yakın bir yerde (Boğazkale ilçesinde) olmak üzere Çorum
ili sınırları dahilinde yerleştirilmesi teklifinde bulunulmaktadır.
İkinci projede ise yine bir İç Anadolu kenti olan ve benzer
coğrafyaya, iklime ve bitki örtüsüne sahip Kayseri ili uygun görülmektedir.
Detaylarına projelerle ilgili bilgi verilirken girilecektir.
2) Yeniden
yerleştirmeye tâbi tutulacak bu nüfusun en önemli ihtiyaçlarından birisi
barınmaya ilişkindir.
Bu sebeple konut meselesine yönelik çözümlerin üretilmesi gerekmektedir.
Her ailenin ortalama 5 kişiden oluştuğu düşünülmektedir.
25.000 kişilik bu topluluğun, toplamda 5.000 aileden oluştuğu varsayılmaktadır.
Bu, konut meselesine konu aile sayısını ifade etmektedir.
3) 25.000 kişilik
nüfusun cinsiyet itibariyle tespitinde şu verilerden hareket edilmektedir:
Türkiye’de Yıllar
İtibariyle Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı
|
YIL |
TOPLAM |
ERKEK |
KADIN |
|
1980 |
37.523.623 |
18.999.101 |
18.524.522 |
|
1990 |
49.163.110 |
24.856.528 |
24.306.582 |
Kaynak: DİE, http://www.die.gov.tr/IstTablolar/04nf036t.xls,
Erişim tarihi: 26.03.2005.
Aşağıda, 1990 yılı verileri baz alınarak 25.000 kişilik
nüfusun cinsiyete göre dağılımı hesaplanmaktadır.
|
TOPLAM |
ERKEK |
KADIN |
|
25.000 |
12.640 |
12.360 |
4) 25.000 kişilik
nüfusun ana yaşlar itibariyle dağılımının hesaplanmasında aşağıdaki tablodan
faydalanılmaktadır:
Türkiye’de Nüfusun Üç
Ana Yaş İtibariyle Dağılımı (2001)
|
YAŞ GRUPLARI |
ORAN (%) |
|
0-14 |
29,53 |
|
15-64 |
64,78 |
|
65-+ |
5,69 |
Kaynak: ASKON, Türkiye Ekonomisi 2001 Raporu, s.13. (DİE)
Söz konusu oranlardan hareketle şu verilere ulaşılmaktadır:
|
YAŞ GRUPLARI |
NÜFUS (kişi) |
|
0-14 |
7.382 |
|
15-64 |
16.195 |
|
65-+ |
1.423 |
Aktif nüfusun 16.195 kişi olduğu ortaya çıkmaktadır.
İstihdam meselesine konu insan sayısı bunun ile sınırlıdır. Diğerlerinin bakımı
bu nüfusun sorumluluğu altındadır.
Ancak bu çalışmada, aktif nüfus 15-64 yaş grubu olarak değil
de 21-64 olarak varsayılacaktır. Dolayısıyla, aşağıda da hesaplanacağı gibi,
14-20 yaş grubu da hariç sayıldığı takdirde, istihdama konu olan nüfus 13.875
(16.195-2.320) kişiden oluşmaktadır.
5) Eğitim, temel
ihtiyaçların bir diğeridir. Eğitim meselesine konu olan insan sayısının
tespitinde şu verilerden hareket edilmektedir:
Türkiye’de Nüfusun
Eğitimle İlgili Yaş Dağılımı (2001)
|
YAŞ GRUPLARI |
ORAN (%) |
|
3-5 |
5,91 |
|
6-13 |
15,56 |
|
14-16 |
6,08 |
|
17-20 |
8,25 |
Kaynak: ASKON, Türkiye Ekonomisi 2001 Raporu, s.13. (DİE)
Aşağıda, 2001 yılı verileri baz alınarak 25.000 kişi
içerisinde eğitim meselesine konu olan kişi sayısı tespit edilmektedir. 3-5 ve
6-13 yaş grubu, “ana yaş grupları” itibariyle dağılımın gösterildiği tabloda
yer alan verilerden hesaplandığı üzere 7.382 kişiden oluşmaktadır. 14-16 ve
17-20 yaş grubunun hesaplanmasında aktif nüfus, yani 16.195 kişi baz
alınmaktadır:
|
YAŞ GRUPLARI |
NÜFUS (kişi) |
|
3-5 ve 6-13 |
7.382 |
|
14-16 ve 17-20 |
2.320 |
Çalışmadıkları düşünüldüğü takdirde, eğitime konu olan
nüfusun 9.702 kişi olduğu varsayılmaktadır.
6) Yeni yerleşim
bölgesinde, 25.000 insan içindeki aktif nüfusun (bu çalışmada varsayıldığı
üzere) yani 13.875 kişinin istihdam sorunu giderilmek durumundadır. Bunların hangi sektörlerde [tarımda
(hayvancılık dahil) veya diğer sektörlerde] istihdam edilecekleri, projeler
ortaya konurken tespit edilecektir. Ancak farklı sektörlere doğru yönelim
olacağı düşünülerek bunlara ilişkin veriler ortaya konacaktır. Söz konusu
sektörlerin tespitinde şu tablodan faydalanılmaktadır:
Türkiye’de Sektörlerin
İstihdamdaki Payları (2001)
|
SEKTÖRLER |
ORAN (%) |
|
Tarım |
32,5 |
|
Sanayi |
19,5 |
|
Hizmet |
48,0 |
Kaynak: ASKON, Türkiye Ekonomisi 2002 Raporu, s.30. (DİE)
İstihdam konusu olarak varsayılan aktif nüfus 13.875 kişi
olup, bunların sektörel dağılımı şöyledir:
|
SEKTÖRLER |
NÜFUS (kişi) |
|
Tarım |
4.510 |
|
Sanayi |
2.705 |
|
Hizmet |
6.660 |
7) İstihdam edilecek nüfusun
cinsiyetleri itibariyle sektörel istihdam durumunun hesaplanmasında şu tablodan
faydalanılmaktadır:
İktisadî Faaliyet Kollarına Göre İstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre
Dağılımı (2000 Yılı)
|
|
TOPLAM |
TARIM |
SANAYİ |
HİZMET |
|
TOPLAM |
20.934 |
7.449 |
5.107 |
8.378 |
|
ERKEK |
15.425 |
4.152 |
4.351 |
6.922 |
|
KADIN |
5.509 |
3.297 |
756 |
1.456 |
Kaynak: DİE, http://www.die.gov.tr/IstTablolar/11ca154t.xls,
Erişim tarihi: 26.03.2005.
13.875 kişinin cinsiyetleri itibariyle sektörel istihdam
durumunun şöyle olduğu varsayılmaktadır:
|
|
TOPLAM |
TARIM |
SANAYİ |
HİZMET |
|
TOPLAM |
13.875 |
4.937 |
3.385 |
5.553 |
|
ERKEK |
10.224 |
2.752 |
2.884 |
4.588 |
|
KADIN |
3.651 |
2.185 |
501 |
965 |
Görüldüğü üzere, gerek toplamda ve gerekse sektörler
itibariyle erkek çalışanlar, kadın çalışanlardan fazladır. Bu toplumda, yeni
hayata geçilmesi hâlinde ağırlığın, tarım toplumu olunması dolayısıyla, belirgin
biçimde erkek çalışanlar lehine olacağı varsayılmaktadır.
Toplam erkek çalışan sayısı 10.224, kadın çalışan sayısı ise
3.651’dir. İstihdam, hassas ve zor bir konu olduğundan, belki de kadınların
kısa vadede resmî olarak istihdam edilememesi bile söz konusu olabilecektir. Bu
durumda, kısa vadede istihdama konu olan insan sayısı erkekler ile sınırlı
olup, bu da 10.224 kişiye tekabül etmektedir. Bu, acilen istihdam sorunu
giderilmesi gereken kişi sayısını ifade etmektedir.
8) İstihdama ilişkin
tekliflerde bulunulurken, AB’nin ortaya koyduğu sektörel sınıflama dikkate
alınmaktadır. Söz
konusu sınıflama şöyledir:
Avrupa Birliği’nde
Ekonomik Faaliyetlerin İstatistikî Sınıflaması (Efis 1.1.Rev.):
(DİE, http://www.die.gov.tr/sinif/efis-nace/Turkce/index_tr.htm,
Erişim tarihi: 26.03.2005.)
A: Tarım, avcılık ve ormancılık
B: Balıkçılık
C: Madencilik ve taş ocakçılığı
D: İmalat
E: Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı
F: İnşaat
G: Toptan ve perakende ticaret; motorlu taşıt, motosiklet , kişisel ve ev
eşyalarının onarımı
I: Ulaştırma, depolama ve haberleşme
J: Malî aracı kuruluşların faaliyetleri
K: Gayri Menkul kiralama ve iş faaliyetleri
L: Kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik
M: Eğitim
N: Sağlık işleri ve sosyal hizmetler
O: Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri
Q: Uluslararası örgütler ve temsilcilikleri
İstihdam sorununun giderilmesi için; gerek kısa vadede
10.224 kişiye, gerekse orta vadede 13.875 kişiye ve gerekse uzun vadede
toplamda 16.195 kişiye ilişkin çözüm teklifleri, projelerin kapsamına göre
şekillendirilmektedir.
9) Bu çalışmada,
vadelerden bahsedilirken şunlar kastedilmektedir:
Kısa vade: 5 yıla
kadar
Orta vade: 5-10
yıl arası
Uzun vade: 10 yıl
üstü
B.1) I.PROJE:
NÜFUSUN ÇORUM İLİ SINIRLARINDA YERLEŞTİRİLMESİ VE KALKINDIRILMASI
I.1.AMAÇ:
Bu projenin
amacı, nüfusun geleneksel hayat biçiminden koparılmadan, aynı yapıda
yerleşimlerinin ve kalkındırılmalarının sağlanmasıdır. Bu sebeple, 25.000 kişi
Çorum ili sınırları dahilinde uygun bir yere nakledilecektir.
I.2. NÜFUS NEREYE NAKLEDİLECEK?
Bu projede,
nüfusun hâlen yaşadığı varsayılan Alacahöyük beldesine yakın bir yerde olmak
üzere, Boğazkale ilçesi sınırlarında uygun bir yere nakledilmesi ön
görülmektedir.
Alacahöyük
beldesi, Çorum’un 45 km. güney batısında, Ankara’nın 160 km. doğusunda yer
almaktadır. Tarımla ve hayvancılıkla uğraşan bu nüfus için yine bu faaliyetleri
icra edebilecekleri bir bölge tahsis edilmelidir. Yer tespiti, merkezî ve yerel
yönetim yetkililerinden ve bilim adamlarından oluşan bir heyet tarafından
tespit edilmelidir.
I.3. YERLEŞTİRME ESNASINDA NELER YAPILMALI?
Tahsis
edilecek bölgede, söz konusu 5.000 aileye hayatlarını idame etmelerini
sağlayacak büyüklükte toprak verilmelidir. Tahsisat, Hazine arazilerinden
yapılabileceği gibi, özel mülk sahiplerinden satın alınma yoluyla da
gerçekleştirilebilir.
Her ailenin
kendine ait hayvanı olacağından ayrıca buna ilişkin tahsisata gerek yoktur.
Ancak, ihtiyaç olması hâlinde, yapılacak etüt sonrasında her aileye hayvan
tahsisatı da yapılabilir.
I.4. TEMEL İHTİYAÇLARIN GİDERİLMESİ:
A) Konut:
En başta
gelen ihtiyaç, barınmadır. Nüfusun konut ihtiyacı giderilecektir. Bu amaçla
5.000 aile için konut inşaatı gerekmektedir.
Bu projede,
geleneksel tarım toplumu özelliği korunmak istendiğinden, tespit edilen bölgede
5.000 konut inşa edilecektir. Müstakil evler yapılacak ve böylece yeni bir
belde kurulacaktır. 5.000 konut, bir beldenin kapasitesinin çok üstünde
olduğundan, birden fazla belde kurulması yoluna da gidilebilir. Burada. her
biri 1.000 konuttan oluşan beş belde kurulacağı varsayılmaktadır.
Her ev, 500
m2 alan üzerine 120 m2 olarak inşa edilecektir. Toplamda konut için ihtiyaç
duyulan arazi 2.500 dönümdür.
B) Eğitim:
Varsayımlar
arasında da belirtildiği üzere, çalışmadıkları düşünüldüğü takdirde eğitime
konu olan nüfus 9.702 kişiden oluşmaktadır.
|
YAŞ GRUPLARI |
NÜFUS (kişi) |
|
3-5 ve 6-13 |
7.382 |
|
14-16 ve 17-20 |
2.320 |
Bu toplumda
3-5 yaş grubu, okul öncesi eğitimi tercih etmeyeceği için; 6-13 ve 14-16 yaş grubu
için okulların (ilk öğretim ve lise) inşası gerekmektedir. İlk öğretim okulları
her beldede inşa edilecektir. Lise de inşa edilecektir, ancak gerekirse
Boğazkale ilçesine de gidilebilir. Üniversite öğrencileri ise tercih ettikleri
şehirlerde bulunacaklardır.
Ortalama
her bin öğrenci için bir okul inşa edileceği düşünülürse, toplamda 7 ilk
öğretim okulu ve 2 lise (lise çağındaki nüfusun, yani 14-16 yaş grubunun 2.000
kişiden oluştuğu geriye kalan 320 kişinin ise üniversite öğrencisi olduğu
varsayılmaktadır.) inşa edilmelidir. Her okul, iki dönüm üzerine inşa edilecek
olursa, ihtiyaç duyulan toplam alan 18 dönümdür.
C) Sağlık:
Her beldede
bir sağlık ocağı inşa edilecektir. Uzmanlık gerektiren müdahaleler için
Boğazkale, Çorum veya civar iller-ilçeler tercih edilebilecektir.
Her biri
1.000 m2 alan üzerinde olmak üzere 500 m2’lik beş sağlık ocağı inşa
edilecektir.
I.5. PROJENİN FİNANSMANI:
Beş bin
aileye tahsis edilecek araziye ilişkin maliyet hesaplaması yapılmayacaktır. Çünkü
nüfusun hâlen sahip olduğu topraklar kamulaştırılmakta, buna karşılık yine
Boğazkale sınırları içinde Hazine’ye ait arazilerden tahsisatta
bulunulmaktadır.
Kolay anlaşılması için rakamlarda yuvarlamalar yapılacaktır.
A) Konut inşası için
gerekli bütçe:
Konut için maliyet hesaplaması yapılacaktır. Çünkü mevcut
konutlar yıkılacağından, bunun kamu için bir faydası bulunmamaktadır.
5.000 konut inşa edilecektir. Müstakil olarak inşa edilecek
her bir konutun maliyeti 30 bin YTL’dir. Toplam konut maliyeti 150 milyon
YTL’dir.
B) Okul inşaatı için
gerekli bütçe:
Yedisi ilk öğretim, ikisi lise olmak üzere toplam 9 okul
inşa edilecektir. Her bir okulun maliyeti, çevre birimleri ile beraber 750 bin
YTL’dir. Okulların toplam maliyeti 7 milyon YTL’dir.
C) Sağlık ocağı
inşaatı için gerekli bütçe:
Beş sağlık ocağı inşa edilecektir. Her bir sağlık ocağı için
400 bin YTL gerekmektedir. Toplam maliyet 2 milyon YTL’dir.
D) Hane halkı cari
harcamaları için bütçe:
Her bir aileye, adaptasyon sürecinde cari harcamalarını
karşılamak için 20 bin YTL verilecektir. Bunun toplamı 100 milyon YTL’dir.
Bu proje kapsamında, temel ihtiyaçlar için gerek duyulan
toplam bütçe 259 milyon YTL’dir.
Ayrıca, olağanüstü hâllerde kullanılmak üzere, ek bir bütçe
de tahsis edilmelidir. Toplam bütçenin %5’i civarında olan ek bütçe, 13 milyon
YTL’ye tekabül etmektedir.
Böylece, projenin toplam bütçesi 272 milyon YTL’dir.
I.6. PROJENİN GERÇEKLEŞTİRİLME SÜRESİ:
Yetkililerin
bir araya gelerek yapacağı arazi tahsisatı sonrasında, inşaat süreci iki yıl
ile sınırlı olacaktır. Bu kapsamda konut, okul ve sağlık ocağı, ayrıca gerekli
diğer idarî birimler inşa edilecektir.
Nakil
süresi de dikkate alındığında, toplamda üçüncü yılın sonunda yerleşme mümkün
olacaktır.
Nüfusun yeni
yerleşim bölgelerine adapte olmaları ve üretkenliklerini kazanmaları da bir yıl
için de gerçekleşecektir. Kalkınma da dördüncü yılın sonunda gerçekleşmeye
başlayacaktır.
Netice
itibariyle proje, mevcut amacı çerçevesinde, kısa vadede (beş yıl) başarıya
ulaşabilecek niteliktedir.
I.7. GENEL DEĞERLENDİRME:
Projede,
mevcut nüfusun kendi hayat tarzından uzaklaştırılmaması hedeflenmektedir.
Elbette bunun her yönüyle sağlanması mümkün değildir. Geçiş devresinde mutlaka
birtakım sorunlarla karşılaşılabilecektir:
·
Nüfusun
bir kısmı yeni yerden memnun olmadığını ifade edecektir.
·
Bir
kısmı eski verimliliğine kavuşamadığından şikayetçi olacaktır.
·
Bir
kısmı önceki refah seviyesinin altında kaldığını dile getirecektir.
Bu çerçevede, gerekli tedbirler alınmalı ve sorunlar
giderilmeye çalışılmalıdır.
Dikkat
çekilebilecek bir konu da şudur: Projede, her ne kadar geleneksel hayat
tarzının devamı hedefleniyorsa da bunun dışında bazı gelişmeler de meydana
gelebilir. Nitekim, nüfusun bir kısmı farklı sektörlere doğru hareketlenebilir.
Bu kapsamda, sanayiye ve hizmetlere doğru iş gücü akışı gerçekleşebilir.
Gerek
Çorum, gerek komşu iller olan Yozgat ve Kırıkkale, nispeten sanayileşmenin
olduğu yörelerdir. Dolayısıyla nüfusun bir kısmının yeni bir hayat tarzına
geçmeyi tercih edebileceğinden bahsedilebilir. Nitekim, bazı insanlar sanayiye
iş gücü olarak kayabilecektir. Bir kısmı ise hizmet sektörüne geçiş yapabilecek
ve bu kapsamda Alacahöyük’te inşa edilecek turistik tesislerde faaliyette
bulunma yönünde teşebbüste bulunabilecektir. Bununla beraber proje, nüfusun
ağırlıklı olarak aynı hayat tarzını devam ettireceği varsayımı üzerinde
oluşturulmuştur.
Proje
maliyetinin, getirisi düşünüldüğünde, son derece düşük olduğu ifade edilebilir.
Verilen bilgi şöyledir:
“Çok geniş hatlarla yapılan bir çalışma ortaya çıkarmıştır
ki, kazı sonucunda, hakkıyla yapılacak bir tanıtım ve belirli turizm
yatırımları, ülkemize senelik 75 ile 100 milyon dolar ek turizm geliri
sağlayabilecektir.”
Projenin
toplam maliyeti olan 272 milyon YTL, Alacahöyük’teki turizm geliri dikkate
alındığında en fazla üç yıl içerisinde amorti edilebilecek niteliktedir. Bu
maliyetin, orta ve uzun vadede elde edilecek getiri ile kıyaslanmasına gerek
bile yoktur.
B.2) II.PROJE:
NÜFUSUN KAYSERİ İLİ SINIRLARINDA YERLEŞTİRİLMESİ VE KALKINDIRILMASI
II.1. AMAÇ:
Bu projenin
amacı, söz konusu nüfusu geleneksel hayat biçiminden büyük ölçüde ayırarak yeni
bir hayat tarzına kavuşturmak ve daha yüksek refah seviyesine sahip olmalarını sağlamaktır.
Bununla, daha fazla kalkınmaları hedeflenmektedir. Bu sebeple, 25.000 kişi
Kayseri ili sınırları dahilinde uygun bir yere nakledilecektir.
II.2. NEDEN KAYSERİ?:
·
Bir
iç Anadolu şehri olan Kayseri; coğrafyası, iklimi ve bitki örtüsü itibariyle
Çorum ile benzerlikler taşımaktadır. Dolayısıyla nakledilecek nüfus için bu
anlamda bir yabancılık söz konusu olmayacaktır.
·
Kayseri,
mesafe olarak Çorum’dan çok uzak değildir. Her iki il arasında sadece Yozgat
vardır. Alacahöyük’ün içinde yer aldığı Boğazkale ilçesi ise Yozgat sınırına
yakın olup, Kayseri’ye olan uzaklığı daha da azalmaktadır.
·
Kayseri,
tüm sektörler açısından önemli potansiyel barındıran bir şehirdir. Dolayısıyla,
civar iller içinde 25.000 kişiyi massetmeye en uygun kenttir. Kayseri, 25.000
kişinin sadece tarımda değil, özellikle sanayi olmak üzere hizmet sektöründe de
iş gücü olarak değerlendirilebilmesine uygun bir yapıdadır.
·
Toplumun
geleneksel tarım yapısından çok sektörlü yapıya kavuşturulması açısından da
uygun bir ortama (ekonomik, sosyal, kültürel…) sahiptir Kayseri.
II.3. NÜFUS NEREYE NAKLEDİLECEK?
Bu projede,
nüfusun yeni bir yapıya kavuşturulması hedefi güdüldüğünden, Kayseri’nin Merkez
ilçesine veya yakınına nakli uygun görülmektedir. Bu kapsamda nüfusun, Merkez
ilçenin tarıma elverişli alanlarının yer aldığı bir semtine nakli uygun
görünmektedir. Merkez ilçe dışında diğer alternatifler şöyledir:
·
Kayseri-Sivas
yolu üzerinde yer alan Bünyan ilçesi.
·
Kayseri-Niğde
güzergahında yer alan Yeşilhisar ilçesi.
Her bir
alternatif üzerinde durulabileceği gibi, bunların uygun bir bileşimi de tercih
edilebilir. Çünkü nüfusun tüm sektörlere dağılımı hedeflendiğinden, faaliyette
bulunulacak sektörlere göre yerleştirme uygun görülmektedir. Bu kapsamda
sektörel yaklaşım çerçevesinde şöyle bir yerleşim mümkündür:
·
Tarımla
iştigal edecek nüfus için Bünyan ilçesi sınırları uygundur.
·
Sanayi
sektöründe faaliyette bulunacak nüfus Yeşilhisar ilçesi sınırlarında
yerleştirilebilir.
·
Hizmet
sektörüne iş gücü arzında bulunacak nüfus ise Merkez ilçenin Kumarlı semtine
yerleştirilebilir.
Bahsedilen
yerlerde, geleneksel tarım toplumunun karakteristikleri belli ölçüde devam
ettiğinden, söz konusu nüfusun geçiş devresini daha az sorunla atlatması mümkün
olabilecektir.
II.4. SEKTÖREL TERCİHLERDEN HAREKETLE NÜFUSUN DAĞILIMI
İstihdam
konusu olarak varsayılan aktif nüfus 13.875 kişi olup, bunların sektörel
dağılımı şöyledir:
|
SEKTÖRLER |
NÜFUS (kişi) |
|
Tarım |
4.510 |
|
Sanayi |
2.705 |
|
Hizmet |
6.660 |
Bu çerçevede; 4.510 kişi Bünyan’da, 2.705 kişi Yeşilhisar’da
ve 6.660 kişi de Merkez ilçede istihdam edilecektir. Buna bağlı olarak,
aileleriyle beraber ikametleri de buralarda olacaktır.
Aile sayısı toplamı 5.000’dir. Bunların sektörel dağılımının
tespitinde de yine istihdama ilişkin verilerden hareket edilecektir. Türkiye’de
tarım sektörünün istihdam payı %32,5; sanayi sektörünün payı %19,5 ve Hizmet
sektörünün payı %48’dir. Hesaplamada toplam aile sayısı, yani 5.000 sayısı baz
alınacaktır.
|
SEKTÖRLER |
AİLE SAYISI |
|
Tarım |
1.625 |
|
Sanayi |
975 |
|
Hizmet |
2.400 |
Konut inşaatında bu sayılar baz alınacaktır. Yani 1.625 aile
Bünyan’da, 975 aile Yeşilhisar’da ve 2.400 aile Merkez ilçede ikamet edecektir.
II.5. YERLEŞTİRME ESNASINDA NELER YAPILMALI?
Tarım
nüfusuna tahsis edilecek bölgede, yani Bünyan’da, söz konusu 5.000 aileden
1.625’ine hayatlarını idame etmelerini sağlayacak büyüklükte toprak
verilmelidir. Tahsisat, Hazine arazilerinden yapılabileceği gibi, özel mülk
sahiplerinden satın alınma yoluyla da gerçekleştirilebilir.
Her ailenin
kendine ait hayvanı olacağından ayrıca buna ilişkin tahsisata gerek yoktur.
Ancak, ihtiyaç olması hâlinde, yapılacak etüt sonrasında her aileye hayvan
tahsisatı da yapılabilir.
II.6. TEMEL İHTİYAÇLARIN GİDERİLMESİ:
A) Konut:
Bu projede,
istihdam yapısına bağlı olarak konut inşası gerçekleştirilecektir. Tespit
edilen bölgelerde toplamda 5.000 konut inşa edilecektir.
Tarım sektöründe
faaliyette bulunacak nüfus için Bünyan’da 1.625 adet müstakil ev yapılacaktır.
Sanayide
istihdam edilerek Yeşilhisar’da ikameti sağlanacak 975 aileye ve hizmetlerde
istihdam edilerek Merkez’de ikameti sağlanacak 2.400 aileye ise toplu konut inşaatı
yapılacaktır.
Tarımda
istihdam edilenlerin evleri, 500 m2 alan üzerine 120 m2 olarak inşa
edilecektir. Toplu konutlarda ikamet edecek diğer nüfus için de 120 m2’lik
evler inşa edilecektir.
B) Eğitim:
Varsayımlar
arasında da belirtildiği üzere, çalışmadıkları düşünüldüğü takdirde eğitime
konu olan nüfus 9.702 kişiden oluşmaktadır.
Bu toplumda
3-5 yaş grubu da dahil olmak üzere eğitim yaşındaki tüm nüfus okullu olacaktır.
Dolayısıyla hem okul öncesi eğitim kurumları, hem ilk öğretim, hem de lise inşaatı
yapılacaktır. Üniversite öğrencileri ise tercih ettikleri şehirlerde
bulunacaklardır.
Ortalama
her bin öğrenci için bir okul inşa edileceği düşünülürse, toplamda 7 ilk
öğretim okulu (eğitim öncesi eğitim kurumları dahil) ve 2 lise (lise çağındaki
nüfusun, yani 14-16 yaş grubunun 2.000 kişiden oluştuğu geriye kalan 320
kişinin ise üniversite öğrencisi olduğu varsayılmaktadır.) inşa edilmelidir.
Okullar, öğrenci sayısına göre her üç yörede de inşa
edilecektir.
C) Sağlık:
Yine
ihtiyaca göre sağlık ocağı inşa edilecektir. Uzmanlık gerektiren müdahaleler
için Civar ilçelerdeki veya Kayseri merkezindeki sağlık birimleri tercih
edilebilecektir.
Her biri
1.000 m2 alan üzerinde olmak üzere 500 m2’lik beş sağlık ocağı inşa
edilecektir.
II.7. PROJENİN FİNANSMANI:
Tarımda
istihdam edilenlere ve toplu konutlarda ikamet edenlere ilişkin konut maliyeti
hesaplaması yapılmayacaktır. Çünkü nüfusun hâlen sahip olduğu topraklar
kamulaştırılmakta, buna karşılık Kayseri ili sınırlarında Hazine’ye ait
arazilerden tahsisatta bulunulmaktadır.
Kolay anlaşılması için rakamlarda yuvarlamalar yapılacaktır.
A) Konut inşası için
gerekli bütçe:
5.000 konut inşa edilecektir. Tarımda istihdam edilen 1.625
aile için müstakil olarak inşa edilecek her bir konutun maliyeti 30 bin
YTL’dir. Bunun toplam maliyeti 49 milyon YTL’dir.
Sanayide istihdam edilerek Yeşilhisar’da ikameti sağlanacak
975 aileye ve hizmetlerde istihdam edilerek Merkez’de ikameti sağlanacak 2.400
aileye ise toplu konut inşaatı yapılacaktır. Toplu konut tarzında inşa edilen
her bir konutun toplam maliyeti; okul, sağlık ocağı, park alanları ve benzeri
çevre birimleri inşaatı da maliyete dahil olduğundan, 50 bin YTL’dir. Bu tarzda
yapılacak 3.375 konutun toplam maliyeti 169 milyon YTL’dir.
Toplamda her üç grup konutun maliyeti ise 218 milyon
YTL’dir.
B) Okul inşaatı için
gerekli bütçe:
Yedisi ilk öğretim, ikisi lise olmak üzere toplam 9 okul
inşa edilecektir.
Toplu konutta ikamet eden öğrenciler için yapılan okullar
konut maliyetine dahil olduğundan burada sadece Bünyan’da ikamet edenlere
yönelik inşa edilen okulların maliyeti hesaplanacaktır.
Her bir okulun maliyeti, çevre birimleri ile beraber 750 bin
YTL’dir. Dolayısıyla, Bünyan’daki 1.625 aile için iki okul yapılacak olup,
bunun toplam maliyeti 1,5 milyon YTL’dir.
C) Sağlık ocağı
inşaatı için gerekli bütçe:
Toplu konutta ikamet edenler için yapılan sağlık ocakları
konut maliyetine dahil olduğundan, burada sadece Bünyan’da ikamet edenlere yönelik
inşa edilen sağlık ocaklarının maliyeti hesaplanmaktadır.
Her bir sağlık ocağının maliyeti, 400 bin YTL’dir.
Dolayısıyla, Bünyan’daki 1.625 aile için iki sağlık ocağı yapılacak olup, bunun
toplam maliyeti 800 bin YTL’dir.
D) Hane halkı cari
harcamaları için bütçe:
Her bir aileye, adaptasyon sürecinde cari harcamalarını
karşılamak için nakit yardımında bulunulacaktır.
Bünyan’dakiler için 20 bin YTL, Merkez’deki ve
Yeşilhisar’dakiler için ise 30 bin YTL ödenek tahsis edilecektir. Bunun toplamı
134 milyon YTL’dir.
Bu proje kapsamında, temel ihtiyaçlar için gerek duyulan
toplam bütçe 354 milyon YTL’dir.
Ayrıca, olağanüstü hâllerde kullanılmak üzere, ek bir bütçe
de tahsis edilmelidir. Toplam bütçenin %5’i civarında olan ek bütçe, 18 milyon
YTL civarındadır.
Böylece, projenin toplam bütçesi 372 milyon YTL’dir.
II.8. PROJENİN GERÇEKLEŞTİRİLME SÜRESİ:
Yetkililerin
bir araya gelerek yapacağı arazi tahsisatı sonrasında, inşaat süreci iki yıl
ile sınırlı olacaktır. Bu kapsamda konut, okul ve sağlık ocağı inşa
edilecektir.
Nakil
süresi de dikkate alındığında, toplamda üçüncü yılın sonunda yerleşme mümkün
olacaktır.
Nüfusun
yeni yerleşim bölgelerine adapte olmaları ve üretkenliklerini kazanmaları
konusunda farklı ön görülerde bulunulabilir:
·
Bu
süre, tarımda istihdam edilenler için 1 yıl olarak tespit edilebilir.
·
Sanayide
ve hizmetlerde istihdam edilenler için 1-3 sene arasında bir takvim
belirlenebilir. Bu, kendilerine yönelik eğitim sürecine paralel olarak
değişkenlik gösterebilir.
Dolayısıyla,
kalkınma; tarım sektörü nüfusu için yine kısa vadede yani 5 yıl içinde
gerçekleşirken; diğer sektörlerdeki nüfus için orta vadede yani ortalama 5-7
yılda gerçekleşecektir.
Netice
itibariyle proje, mevcut amacı çerçevesinde, orta vadede (5-10 yıl arası) başarıya
ulaşabilecek niteliktedir.
II.9. GENEL DEĞERLENDİRME:
Projede,
mevcut nüfusun ağırlıklı kısmının kendi hayat tarzından uzaklaştırılarak yeni
bir hayat tarzına geçişi hedeflenmektedir. Hedef, tarım toplumundan sanayi ve
bilgi toplumuna geçişi sağlanmış bir nufus yapısına kavuşmaktır.
Bununla
beraber, geçiş esnasında birtakım ciddi sorunlarla karşılaşılabileceğinden,
konu ile ilgili tedbirler zamanında alınmalı ve gerekli müdahalelerde
bulunulabilmelidir.
Proje kapsamında
yapılması gerekenler:
1. Şu sorunun cevabı verilmelidir: Sanayi ve hizmet sektöründe istihdamı
hedeflenen iş gücü nasıl ve nerede değerlendirilecektir?
Öncelikle yapılması gereken, daha evvel tarımla fiilen
iştigal eden 13.875 kişinin yeni hayata adaptasyonlarının sağlanmasıdır. Bu,
eğitimle gerçekleştirilecektir. Söz konusu nüfus, belirli bir program dahilinde
eğitim programlarına tâbi tutulmalıdır. Bu, yeni bir hayata ilişkin
adaptasyonun sağlanması amaçlıdır.
Ayrıca, bu nüfusun sanayide ve hizmetlerde istihdam edilecek
9.365 kişilik kısmının meslekî eğitime tâbi tutulması gerekecektir. Böylece
bunların da iş hayatına belli ölçüde de olsa kalifiye iş gücü olarak arz
edilmesi mümkün hâle gelecektir.
2. Peki bu 9.365 kişi nerede istihdam edilecektir?
13.875 kişiden tarımla iştigal edenler dışındaki 9.365
kişinin istihdam edilmesi projenin asıl kısmını teşkil etmektedir. Ancak,
yerleşim yerleri de dikkate alındığında, bunların bir şekilde Kayseri’de
istihdam edilebilmeleri mümkün olacaktır.
9.365 kişinin 2.705’i sanayide, 6.660’ı hizmet sektöründe
istihdam edilecektir.
3. Sanayide istihdam nasıl gerçekleştirilecektir?
Kayseri, bir sanayi şehridir. Çok sayıda sanayi sitesi ve
buralarda yer alan fabrikaları mevcuttur. Eski Sanayi Sitesi, Yeni Sanayi
Sitesi, Orta Sanayi Bölgesi, Doğu Sanayi Ağaç İşleri, İmalatçılar-Pazarlama
Sanayi Sitesi, Ağaç İşleri Sanayi Sitesi, Argıncık Küçük Sanayi Sitesi ve
Organize Sanayi Sitesi bunlar arasında sıralanabilir. (Kayseri İli Resmî Web-Sitesi,
http://www.kayseri.org.tr, Erişim
tarihi: 27.03.2005.) Hâlen inşaatı devam eden sanayi siteleri de vardır.
Dolayısıyla, 2.705 kişinin bu üretim birimlerinde istihdamı, belli bir vadede
sağlanabilecektir.
Yeşilhisar ilçesine yakın olan Develi ilçesinde de devam
eden sanayi sitesi inşaatı vardır. Dolayısıyla gerektiğinde, Yeşilhisar’daki iş
gücünün bir kısmının buraya kaydırılması da düşünülebilir.
4. Hizmet sektöründe istihdam nasıl gerçekleştirilecektir?
Hizmet sektöründe istihdam edilmesi gereken 6.660 kişi için
de alternatif imkânlar mevcuttur. Kayseri aynı zamanda önemli bir ticaret
merkezidir. Bu iş gücüı bu alanda istihdam edilebilir.
Konu ile ilişkili olarak, Avrupa Birliği’nde Ekonomik
Faaliyetlerin İstatistikî Sınıflamasından hareketle bazı farklı alt sektörlerin
tespit edilmesi mümkündür. Burada, söz konusu sınıflamada yer alan sektörler
arasından, tümdengelim metoduyla, mevcut nüfus yapısına uygun olanları
sıralanacaktır:
·
Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su üretimi ve dağıtımı,
·
İnşaat,
·
Toptan ve perakende ticaret; motorlu taşıt, motosiklet , kişisel ve ev
eşyalarının onarımı,
·
Ulaştırma, depolama ve haberleşme,
·
Malî aracı kuruluşların faaliyetleri,
·
Gayri Menkul kiralama ve iş faaliyetleri,
·
Kamu yönetimi ve savunma, zorunlu sosyal güvenlik,
·
Eğitim,
·
Sağlık işleri ve sosyal hizmetler,
·
Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri,
Bu proje,
her ne kadar ilk projeye göre daha maliyetli olsa da ulaşılması istenen hedef
dikkate alındığında bu kadar farkın normal karşılanması gerektiği ortaya
çıkmaktadır.
Buna rağmen
bu projenin maliyetinin de, getirisi düşünüldüğünde, son derece düşük olduğu
ifade edilebilir.
Bu projenin
toplam maliyeti olan 372 milyon YTL, Alacahöyük’teki yıllık 75-100 milyon $’lık
turizm geliri dikkate alındığında en fazla beş yıl içerisinde amorti
edilebilecek niteliktedir. Bu maliyetin de, ilk projede olduğu gibi, orta ve
uzun vadede elde edilecek getiri ile kıyaslanmasına gerek bile yoktur.
* Dr. Mehmet Behzat Ekinci, İstanbul, İktisat, Doktora
Programı, mbekinci@akademiktisat.net
* Mehmet Azat Ekinci, Yıldız Teknik, Bilgisayar Programcılığı,
Ön Lisans Programı, mehmetazat@gmail.com
* Mehmet Rezan Ekinci, Ankara, Tarih, Yüksek Lisans
Programı, merekinci@hotmail.com
FAYDALANILAN
KAYNAKLAR
ASKON, Türkiye Ekonomisi 2001 Raporu.
ASKON, Türkiye Ekonomisi 2002 Raporu.
Çorum İli Resmî Web Sitesi, http://www.corum.gov.tr, Erişim tarihi:
27.03.2005.
DİE, http://www.die.gov.tr/IstTablolar/04nf036t.xls,
Erişim tarihi: 26.03.2005.
DİE, http://www.die.gov.tr/IstTablolar/11ca154t.xls,
Erişim tarihi: 26.03.2005.
DİE, http://www.die.gov.tr/sinif/efis-nace/Turkce/index_tr.htm,
Erişim tarihi: 26.03.2005.
İndeks İçerik-İletişim-Danışmanlık, http://www.indeksiletisim.com, Erişim
tarihi: 25.03.2005.
Kayseri İli
Resmî Web-Sitesi, http://www.kayseri.org.tr,
Erişim tarihi: 27.03.2005.