TÜRKİYE EKONOMİSİNİN 2017
YILINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER
1) REEL KESİM
1-a) Büyüme
1-b) Sanayi
1-c) İstihdam
2) FİNANSAL KESİM
2-a) Fiyatlar
2-b) Parasal Göstergeler
2-c) Finansal Yatırım Araçları
2-d) Finansal Kuruluşlar
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-a) Bütçe Gelişmeleri
3-b) Borç Verileri
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-a) Ödemeler Dengesi
4-b) Mal Ticareti
4-c) Hizmet Ticareti
Bu çalışmada, mevcut veriler ışığında, Türkiye’de 2017 yılında meydana
gelen iktisadî gelişmelere ilişkin ayrıntılı sektörel analizler ve
değerlendirmeler yapılmaktadır.
1) REEL KESİM
1-a) Büyüme
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer almaktadır.
Tablo 1: Büyüme (GSYH)
Verileri (Üretim yöntemine göre cari fiyatlarla) (%) (milyon $)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
Hedef GSYH Oranı |
4.0 |
3.2 |
3.2 |
|
Gerçekleşen GSYH Oranı |
6.1 I.çeyrek 3.5 II.çeyrek 7.2 III.çeyrek 5.9 IV.çeyrek 7.4 |
3.2 I.çeyrek 4.8 II.çeyrek 4.9 III.çeyrek -0.8 IV.çeyrek 4.2 |
7.4 I.çeyrek 5.4 II.çeyrek 5.4 III.çeyrek 11.3 IV.çeyrek 7.3 |
|
GSYH Meblağı (cari
fiyatlarla) |
861,467 |
862,744 |
851,046 |
Kaynak: TÜİK
2015 yılı büyüme oranı %4 olan hedef oranın üstünde gerçekleşmiş ve %6.1
olmuştur. 2016 yılı büyümesi ise hedef oran olan %3.2 seviyesinde
gerçekleşmiştir. Dünya iktisadî-siyasî konjonktürü dikkate alındığında bu oran
belli ölçüde olumlu karşılanabilir. Öte yandan, 2017 yılı büyüme oranı Orta
Vadeli Program (OVP) çerçevesinde %5 olarak tespit edilmekle beraber bunu
realize etmenin imkânsız olacağı düşünülerek %3.2 olarak revize edilmiştir. Bu
revizyon da dünyadaki iktisadî-siyasî konjonktürle yakından alakalıdır. Bununla
beraber, gerçekleşen oran şaşırtıcı biçimde revize öncesinin iki katından da
fazla olup %7.4’tür. Bunda esasen, Türkiye ekonomisinde 3.çeyrekte görülen
faaliyet artışının etkisi olduğu ifade edilebilir. (Bkz. Tablo 1)
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre 31 Aralık 2017 itibariyle Türkiye
nüfusu 80,810,525 kişiden oluşmaktadır. Nüfusun %50.2’sini (40,535,135 kişi)
erkekler, %49.8’sini (40,275,390 kişi) ise kadınlar oluşturmaktadır. Yıllık
nüfus artış hızı 2016’da %013.5 iken, 2017’de %012.4’e gerilemiştir.
Kişi başına GSYH (KBGSYH) gelişmeleri şöyledir: Cari fiyatlarla KBGSYH;
2015’te 9,257 $ iken, 2016 yılında 9,243 $, 2017 yılında ise 10,597 $ olarak
gerçekleşmiştir.
1-b) Sanayi
İmalât sanayiindeki üretim değişim oranları, alt sektörler itibariyle Tablo
2’de yer almaktadır.
Tablo 2: Üretim Artışı (Mevsim ve takvim etkilerinden
arındırılmış)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
Üretim Endeksi (2010=100) |
Değişim (%) |
|
|
|
2016 |
2017 |
17/16 |
|
TOPLAM SANAYİ |
126.3 |
134.2 |
6.2 |
|
Madencilik ve Taş Ocakçılığı Sektörü |
108.2 |
108.4 |
0.1 |
|
İmalât Sanayii Sektörü |
127.2 |
135.1 |
6.2 |
|
Elektrik, Gaz, Buhar ve
İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı |
129.9 |
140.4 |
8.1 |
Kaynak: TÜİK
2010=100 temel yıllı sanayi endeksine göre, 2016 yılı ile kıyaslandığında,
2017 yılında sanayi üretiminde az da olsa artış olduğu görülmektedir. Öte
yandan, bu üretim artışı 2017 yılında tüm alt sektörlerde gerçekleşmiştir.
(Bkz. Tablo 2)
Tablo 3: Kapasite Kullanım Oranları (Mevsim
etkilerinden arındırılmış) (%)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
Ocak |
74.7 |
77.5 |
77.4 |
|
Şubat |
75.2 |
77.1 |
77.7 |
|
Mart |
75.4 |
77.6 |
77.9 |
|
Nisan |
77.3 |
77.4 |
78.8 |
|
Mayıs |
77.5 |
77.6 |
78.9 |
|
Haziran |
77.4 |
77.6 |
78.6 |
|
Temmuz |
78.0 |
77.3 |
78.4 |
|
Ağustos |
76.5 |
76.0 |
78.1 |
|
Eylül |
77.6 |
77.6 |
78.6 |
|
Ekim |
76.9 |
77.5 |
79.4 |
|
Kasım |
77.7 |
77.5 |
79.5 |
|
Aralık |
77.9 |
78.0 |
79.0 |
Kaynak: TCMB
2017 yılında aylar itibariyle kapasite kullanım oranlarında (KKO) %77-80
bandında değişmeler meydana geldiği görülmektedir. 2016 yılı ortalama KKO %77.4
seviyesinde iken 2017’de %78.5 olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 3)
Tablo 5: Kurulan/Kapanan Şirket, Kooperatif ve İşletme
|
|
2016 |
2017 |
Değişim (17/16) (%) |
|
Açılan
şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticarî işletme |
106,447 |
118,021 |
10.9 |
|
Tasfiyedeki
şirket ve kooperatif |
14,149 |
11,135 |
-21.3 |
|
Kapanan şirket,
kooperatif ve gerçek kişi ticarî işletme |
31,928 |
32,706 |
24.3 |
Kaynak: TOBB
2016 yılına göre 2017 yılında yeni şirket, kooperatif ve gerçek kişi ticarî
işletme açılışlarında artış meydana gelmiş olup oran %11 civarındadır. Kapanan şirket,
kooperatif ve gerçek kişi ticarî işletme sayısında da artış meydana gelmiş olup
açılış oranının iki katı üstündedir ve gerçekleşen oran %24 civarındadır.
Tasfiyedeki şirket ve kooperatif sayısı ise azalmış olup oran %21 civarındadır.
(Bkz. Tablo 5)
1-c) İstihdam
TÜİK Hane Halkı İşgücü Anketi sonuçlarına göre, 2016 ve 2017 yıllarındaki
temel işgücü verileri Tablo 6’da yer almaktadır.
Tablo 6: Temel İşgücü Verileri (Mevsim etkilerinden
arındırılmış) (000 kişi, %)
|
|
2016 |
2017 |
|
AKTİF NÜFUS |
58,720 |
59,894 |
|
|
|
|
|
İŞGÜCÜ SAYISI |
30,535 |
31,643 |
|
İstihdam
Edilen |
27,205 |
28,189 |
|
İşsiz |
3,330 |
3,454 |
|
|
|
|
|
İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI |
52.0 |
52.8 |
|
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI |
46.3 |
47.1 |
|
İŞSİZLİK ORANI |
10.9 |
10.9 |
|
Tarım Dışı
İşsizlik Oranı |
13.0 |
13.1 |
|
Genç Nüfusta
(15-24 yaş) İşsizlik Oranı |
19.6 |
20.8 |
|
Ne Eğitimde
Ne İstihdamda Olanların Genç Nüfustaki Oranı |
24.0 |
24.2 |
Kaynak: TÜİK
2016 yılında istihdam edilen kişi
sayısı 27,205,000 iken, 2017’de bu sayı 28,189,000 kişi olarak gerçekleşmiştir.
2016 yılına göre 2017 yılında istihdam edilen kişi sayısındaki artış
984,000’dir. 2017 yılında işsiz sayısı ise 3,454,000 olup 2016 yılına göre
meydana gelen artış 124,000 kişidir. 2017 yılında istihdam oranı %47.1,
işsizlik oranı ise %10.9’dur. Tarım dışı işsizlik oranı %13.1; 15-24 yaş
grubundaki işsizlik oranı ise %20.8’dir. (Bkz. Tablo 6)
2) FİNANSAL KESİM
2-a) Fiyatlar
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer almaktadır.
Tablo 7: Fiyatlardaki
Gelişmeler (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
Yurtiçi ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
Ocak |
0.33 |
0.55 |
3.98 |
|
1.10 |
1.82 |
2.46 |
|
Şubat |
1.20 |
-0.20 |
1.26 |
|
0.71 |
-0.02 |
0.81 |
|
Mart |
1.05 |
0.40 |
1.04 |
|
1.19 |
-0.04 |
1.02 |
|
Nisan |
1.43 |
0.52 |
0.76 |
|
1.63 |
0.78 |
1.31 |
|
Mayıs |
1.11 |
1.48 |
0.52 |
|
0.56 |
0.58 |
0.45 |
|
Haziran |
0.25 |
0.41 |
0.07 |
|
-0.51 |
0.47 |
-0.27 |
|
Temmuz |
-0.32 |
0.21 |
0.72 |
|
0.09 |
1.16 |
0.15 |
|
Ağustos |
0.98 |
0.08 |
0.85 |
|
0.40 |
-0.29 |
0.52 |
|
Eylül |
1.53 |
0.29 |
0.24 |
|
0.89 |
0.18 |
0.65 |
|
Ekim |
-0.20 |
0.84 |
1.71 |
|
1.55 |
1.44 |
2.08 |
|
Kasım |
-1.42 |
2.00 |
2.02 |
|
0.67 |
0.52 |
1.49 |
|
Aralık |
-0.33 |
2.98 |
1.37 |
|
0.21 |
1.64 |
0.69 |
Kaynak: TÜİK
‘Bir önceki aya göre değişim’ açısından, Yurtiçi ÜFE’de önceki yıllarda olduğu
gibi 2017 yılında da dalgalanmalar meydana gelmiştir. TÜFE’de de benzer
durumlar söz konusudur. (Bkz. Tablo 7)
Tablo 8: Fiyatlardaki
Gelişmeler (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
Yurtiçi ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
Ocak |
3.28 |
5.94 |
13.69 |
|
7.24 |
9.58 |
9.22 |
|
Şubat |
3.10 |
4.47 |
15.36 |
|
7.55 |
8.78 |
10.13 |
|
Mart |
3.41 |
3.80 |
16.09 |
|
7.61 |
7.46 |
11.29 |
|
Nisan |
4.80 |
2.87 |
16.37 |
|
7.91 |
6.57 |
11.87 |
|
Mayıs |
6.52 |
3.25 |
15.26 |
|
8.09 |
6.58 |
11.72 |
|
Haziran |
6.73 |
3.41 |
14.87 |
|
7.20 |
7.64 |
10.90 |
|
Temmuz |
5.62 |
3.96 |
15.45 |
|
6.81 |
8.79 |
9.79 |
|
Ağustos |
6.21 |
3.03 |
16.34 |
|
7.14 |
8.05 |
10.68 |
|
Eylül |
6.92 |
1.78 |
16.28 |
|
7.95 |
7.28 |
11.20 |
|
Ekim |
5.74 |
2.84 |
17.28 |
|
7.58 |
7.16 |
11.90 |
|
Kasım |
5.25 |
6.41 |
17.30 |
|
8.10 |
7.00 |
12.98 |
|
Aralık |
5.71 |
9.94 |
15.47 |
|
8.81 |
8.53 |
11.92 |
Kaynak: TÜİK
‘Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim’ açısından 2017 Yurtiçi ÜFE’sinde
de yıl boyunca dalgalanmalar meydana gelmiştir. Öte yandan yıl başında %13.69
olan ÜFE yıl sonunda %15.47’ye yükselmiştir. TÜFE’de de yıl başında %9.22 olan
oran yıl sonunda %11.92’ye çıkmıştır. (Bkz. Tablo 8)
2010-16 döneminde hem ÜFE’de hem de TÜFE’de çift haneli oranlar görülmekle
beraber genel olarak tek haneli enflasyon oranları gerçekleşmiştir. 2017
itibariyle ise yine 2010 öncesi dönemlere benzer biçimde çift haneli oranlar belirginleşmeye
başlamıştır. (Bkz. Tablo 8)
Tedbir alınmadığı takdirde, Türkiye ekonomisi yıllar aradan sonra yine çift
haneli enflasyon oranlarıyla yaşamaya başlayacak ve enflasyon tekrar en önemli
makro ekonomik mücadele konularının başındaki yerini alacak gibi görünmektedir.
2-b) Parasal Göstergeler
2017 ve 2016 Aralık sonları itibariyle parasal göstergeler ve bunlar
arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
Tablo 9: Parasal Göstergeler
(milyon TL)
|
|
30 Aralık 2016 |
29 Aralık 2017 |
Değişim (17/16) (%) |
|
Dolaşımdaki
Para |
111,750 |
119,145 |
6.6 |
|
Vadesiz TL
Mevduat |
158,143 |
177,874 |
12.5 |
|
Vadesiz YP
Mevduat |
112,445 |
152,559 |
35.7 |
|
* M1 |
382,339 |
449,578 |
17.6 |
|
Vadeli TL
Mevduat |
628,528 |
703,072 |
11.9 |
|
Vadeli YP
Mevduat |
395,850 |
471,972 |
19.2 |
|
** M2 |
1,406,716 |
1,624,621 |
15.5 |
|
Repo |
6,936 |
5,377 |
-22.5 |
|
B Tipi Likit
Fonlar |
12,635 |
13,875 |
9.8 |
|
İhraç Edilen
Menkul Kıymetler |
24,381 |
31,904 |
30.9 |
|
*** M3 |
1,450,669 |
1,675,777 |
15.5 |
|
Toplam TL
Krediler |
1,132,577 |
1,414,717 |
24.9 |
|
Bireysel TL
Krediler |
438,931 |
511,427 |
16.5 |
|
Kurumsal TL
Krediler |
693,647 |
903,290 |
30.2 |
|
Dolarizasyon
(YP/M3) (%) |
35.0 |
37.3 |
6.4 |
Kaynak: TCMB
2016 sonu itibariyle 111.7 milyar TL olan dolaşımdaki para meblağı, 2017
sonunda 119.1 milyar TL’ye yükselmiş olup artış oranı %6.6’dır. Vadesiz TL ve
yabancı para mevduatlarında meydana gelen artışlar sırasıyla %12.5 ve
%35.7’dir. Vadeli TL ve yabancı para mevduatlarındaki artış oranları ise
sırasıyla %11.9 ve %19.2’dir. (Bkz. Tablo 9)
2016 sonunda bankalarca verilen toplam kredi meblağı 1,133 milyar TL
civarında idi. Bu meblağ, 2017 yılı sonunda 1,415 milyar TL civarına yükselmiş
olup artış oranı %25’tir. (Bkz. Tablo 9)
2-c) Finansal Yatırım Araçları
2017 Aralık’ında, seçilmiş finansal yatırım araçlarının yıllık ortalamaları
itibariyle reel getirileri Tablo 10’da yer almaktadır.
Tablo 10: Seçilmiş Finansal
Yatırım Araçlarının Reel Getirileri (Yıllık ortalamalar) (Aralık)
|
|
REEL GETİRİ (2003=100) |
||
|
Yurtiçi ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
||
|
YILLIK ORTALAMA |
Altın (Külçe) |
5.19 |
9.62 |
|
Borsa Endeksi
(BIST 100) |
10.81 |
15.48 |
|
|
Euro |
6.42 |
10.90 |
|
|
ABD Doları |
4.20 |
8.58 |
|
|
Mevduat Faizi
(Brüt) |
-4.26 |
-0.22 |
|
|
Devlet İç
Borçlanma Senetleri (DİBS) |
-7.89 |
-4.01 |
|
Kaynak: TÜİK
2017 Aralık’ında; 2003=100 temel yıllı Yurtiçi ÜFE ile indirgendiğinde
yıllık ortalamalar itibariyle en yüksek getiri Borsa ile elde edilmişken, en
fazla zarar DİBS’te gerçekleşmiştir. TÜFE ile indirgendiğinde de durum aynı
merkezdedir. (Bkz. Tablo 10)
2-d) Finansal Kuruluşlar
2017 yılı sonunda Türkiye’de faaliyette bulunan finansal kuruluşlar Tablo
11’de yer almaktadır.
Tablo 11: Türkiye’deki
Finansal Kuruluşlar (Adet)
|
KURULUŞ |
2016 |
2017 |
|
Kalkınma ve
Yatırım Bankaları |
13 |
13 |
|
Mevduat
Bankaları |
31 |
32 |
|
TMSF
Bünyesindeki Bankalar |
2 |
2 |
|
Katılım
Bankaları (Özel Finans Kurumları) |
3 |
5 |
|
|
|
|
|
Türkiye’de Temsilciliği
Bulunan Yabancı Banka Sayısı |
48 |
45 |
|
|
|
|
|
Leasing
Kuruluşları |
26 |
24 |
|
Factoring
Kuruluşları |
61 |
60 |
|
Tüketici
Finansman Kuruluşları |
14 |
14 |
|
Varlık
Yönetim Şirketleri |
12 |
16 |
|
Finansal
Holding Kuruluşları |
2 |
3 |
|
Elektronik
Para Kuruluşları |
|
12 |
Kaynak: BDDK
2017 yılı sonunda toplam yerli-yabancı banka sayısı 52, Leasing kuruluşları
24, Factoring kuruluşları ise 60’tır. Tüketici finansman kuruluşlarının sayısı 14,
Varlık yönetim şirketleri ise 16 adettir. (Bkz. Tablo 11)
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-a) Bütçe Gelişmeleri
2016-17 yılları bütçe gelişmeleri Tablo 12’de yer almaktadır.
Tablo 12: Bütçe ile İlgili
Gelişmeler (000 TL) (%)
|
|
2016 |
2017 |
Değişim (17/16) (%) |
|
GELİRLER |
554,139,502 |
630,349,066 |
13.8 |
|
Genel Bütçe
Gelirleri |
533,202,564 |
607,215,045 |
13.9 |
|
Vergi
Gelirleri |
459,001,741 |
536,047,658 |
16.8 |
|
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri |
23,747,644 |
19,755,030 |
-16.8 |
|
Alınan
Bağışlar ve Yardımlar |
1,121,939 |
2,162,614 |
92.8 |
|
Faizler, Paylar ve Cezalar |
34,909,844 |
35,431,909 |
1.5 |
|
Sermaye
Gelirleri |
12,827,655 |
11,672,678 |
-9.0 |
|
Alacaklardan Tahsilat |
1,593,741 |
2,145,156 |
34.6 |
|
Özel
Bütçeli İdare Gelirleri |
17,011,998 |
18,931,882 |
11.3 |
|
Düzenleme
ve Denetleme Kurum Gelirleri |
3,924,940 |
4,202,139 |
7.1 |
|
|
|
|
|
|
HARCAMALAR |
584,071,431 |
677,722,317 |
16.0 |
|
Faiz Hariç
Harcamalar |
533,824,894 |
621,010,514 |
16.3 |
|
Personel Giderleri |
148,864,123 |
162,139,045 |
8.9 |
|
Sos.
Güv. Kur. Devlet Primleri |
24,699,191 |
27,266,938 |
10.4 |
|
Mal ve
Hizmet Alımları |
54,100,121 |
63,469,539 |
17.3 |
|
Cari Transferler |
224,847,098 |
270,962,128 |
20.5 |
|
Sermaye
Giderleri |
59,676,903 |
70,541,087 |
18.2 |
|
Sermaye
Transferleri |
8,881,418 |
13,341,262 |
50.2 |
|
Borç
Verme |
12,756,040 |
13,290,515 |
4.2 |
|
Faiz
Harcamaları |
50,246,537 |
56,711,803 |
12.9 |
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE DENGESİ |
-29,931,929 |
-47,373,251 |
58.3 |
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı Denge |
20,314,608 |
9,338,552 |
-54.0 |
Kaynak: MB
2017 yılında elde edilen gelir meblağı 630,349 milyon TL’dir. 2016’ya göre
artış meydana gelmiş olup oran %13.8’dir. Aynı yıldaki harcama meblağı 677,722
milyon TL olup 2016’ya göre artış oranı %16’dır. (Bkz. Tablo 12)
2017 yılı faiz harcamaları meblağı 56,712 milyon TL olup 2016’ya göre %12.9
oranında artmıştır. Faiz dışı dengede ise önceki döneme göre belirgin bir
azalış meydana gelmiştir. Nitekim, 2016 yılında 20,315 milyon TL olan faiz dışı
fazla, 2017’de 9,338 milyon TL’ye gerilemiştir ve azalış oranı %54’tür. (Bkz.
Tablo 12)
Bunun yanında, bütçe dengesinde de aleyhte gelişmeler göze çarpmaktadır.
Nitekim, 2016 yılında 29,931 milyon TL olan bütçe açığı, 2017’de artış
sergileyerek 47,373 milyon TL’ye çıkmıştır. Meydana gelen artış oranı %58.3
oranındadır. (Bkz. Tablo 12)
3-b) Borç Verileri
İç ve dış borçlara ilişkin bilgiler Tablo 13-17’de yer almaktadır.
Tablo 13: Merkezî Yönetim
Borç Stoku (milyon TL)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
TOPLAM |
678,245 |
759,950 |
876,492 |
|
İç Borç Stoku |
440,125 |
468,644 |
535,447 |
|
Dış Borç Stoku |
238,120 |
291,306 |
341,045 |
|
VADE (yıl) |
6.3 |
6.3 |
6.4 |
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
2017 yılı merkezî yönetim toplam borç stoku 876,492 milyon TL’dir. 2016 yılına
göre meydana gelen artış 116,542 milyon TL’dir. Bunun ağırlıklı kısmı iç
borçtur. Toplam borç stokunun ortalama vadesinde ise pek değişme olmamıştır.
Nitekim, 2016 sonunda 6.3 yıl olan borç stokunun ortalama vadesi, 2017 sonunda
6.4 yıl olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 13)
Tablo 14: Brüt Dış Borç Stoku
(milyon $, %)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
TOPLAM |
399,715 |
408,705 |
454,284 |
|
*Kısa Vadeli |
105,364 |
101,419 |
117,854 |
|
*Uzun Vadeli |
294,351 |
307,286 |
336,430 |
|
Borç stoku /
GSYH |
46.4 |
47.4 |
53.4 |
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
2015 yılı sonunda 399,715 milyon Dolar olan toplam dış borç stoku, 2016
yılında 408,705 milyon Dolar’a yükselmiştir. 2017 sonunda ise yine artış meydana
gelmiş ve borç meblağı 454,284 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Vadeler
açısından dış borçlar temel karakteristiğini sürdürmekte olup ağırlıklı olarak
uzun vadelidir. 2017 yılında uzun vadeli borçların toplam dış borç stokundaki
payı %74 civarındadır. Aynı yılda borç stokunun GSYH’daki payı ise %53.4’tür.
(Bkz. Tablo 14)
Tablo 15: Borçlular
İtibariyle Brüt Dış Borç Stoku (milyon $, %)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
Toplamdaki Payı (2017) |
|
Kamu Sektörü |
116,638 |
123,267 |
136,443 |
30.1 |
|
TCMB |
1,327 |
821 |
666 |
0.1 |
|
Özel Sektör |
281,750 |
284,617 |
317,175 |
69.8 |
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
Borçlular itibariyle brüt dış borç stokunda asıl pay özel sektöre ait olup bunu
kamu sektörü ve Merkez Bankası takip etmektedir. 2017 yılı brüt dış borcunda
özel sektörün payı %70 civarında iken kamunun payı %30 seviyesindedir. (Bkz.
Tablo 15)
Tablo 16: Dış Borç Döviz
Kompozisyonu (%)
|
DÖVİZ CİNSİ |
2015 |
2016 |
2017 |
|
Dolar |
58.4 |
59.4 |
57.7 |
|
Euro |
31.9 |
31.1 |
32.7 |
|
SDR |
0.1 |
0.1 |
2.0 |
|
Yen |
0.2 |
0.2 |
0.3 |
|
TL |
0.6 |
0.6 |
0.6 |
|
Diğer |
8.8 |
8.6 |
6.7 |
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
2017 yılında dış borcun %57.7’si ABD Doları cinsindendir. Müteakiben; Euro,
SDR, Yen ve diğer para birimleri cinsinden borçlar gelmektedir. (Bkz. Tablo 16)
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-a) Ödemeler Dengesi
Ödemeler dengesi bilgilerine Tablo 18’de yer verilmektedir.
Tablo 18: Ödemeler Dengesi
(milyon $)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
I. CARİ İŞLEMLER HESABI |
-32,118 |
-32,590 |
-47,437 |
|
I.a) Dış Ticaret Hesabı |
-48,114 |
-40,854 |
-58,955 |
|
I.b) Hizmetler Hesabı |
24,208 |
15,468 |
19,939 |
|
I.c) Birincil Gelir Dengesi (Ücret Ödemeleri, Yatırım
Geliri) |
-9,642 |
-8,997 |
-11,135 |
|
I.d) İkincil Gelir Dengesi (Genel Hükûmet Gelirleri,
Diğer Sektör Transferleri) |
1,430 |
1,793 |
2,714 |
|
|
|
|
|
|
II. SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI |
-21,962 |
-21,689 |
-46,528 |
|
II.a) Sermaye Hesabı (Üretilmeyen ve Finansal
Olmayan Varlıklar) |
-21 |
23 |
16 |
|
II.b) Finans Hesabı (Doğrudan Yatırım, Portföy
Yatırımı, Diğer Yatırım) |
-21,941 |
-21,712 |
-46,544 |
|
|
|
|
|
|
III. NET HATA VE NOKSAN |
10,198 |
10,855 |
877 |
Kaynak: TCMB
Cari işlemler hesabı; 2016 sonunda 32.6 milyar Dolar civarında açık
vermişken, 2017 yılı açığı 47.4 milyar Dolar civarındadır. (Bkz. Tablo 18)
Açık, dış ticaretinden kaynaklanmakta olup bu da ithalât kalemiyle
ilgilidir. Öte yandan cari açığın azaltılmasında katkı sahibi olan kalem,
geleneksel biçimde hizmetler hesabıdır.
4-b) Mal Ticareti
Ana ve alt kalemler itibariyle mal ticareti verileri, Tablo 19’da ve 20’de
yer almaktadır.
Tablo 19: Dış Ticaret
Bileşimi (milyon $)
|
|
2016 |
2017 |
Değişim (17/16) (%) |
|
İHRACAT (FOB) |
142,530 |
157,020 |
10.2 |
|
İTHALÂT (CIF) |
198,618 |
233,800 |
17.7 |
|
DIŞ TİCARET
DENGESİ |
-56,089 |
-76,780 |
36.9 |
|
İHRACAT /
İTHALÂT (%) |
71.8 |
67.2 |
-6.4 |
Kaynak: TÜİK
2017 yılı ihracatı 157 milyar Dolar, ithalâtı ise 234 milyar Dolar civarındadır.
2016 yılına göre ihracatta %10.2, ithalâtta ise %17.7 oranında artış meydana
gelmiştir. Öte yandan, dış ticaret açığında da artış meydana gelmiş olup oran
%36.9’dur. 2017 yılında ihracatın ithalâtı karşılama oranı 2016’ya göre
gerilemiş olup %67.2 olarak gerçekleşmiştir. Bu da nispî olarak %-6.4’e tekabül
etmektedir. (Bkz. Tablo 19)
Tablo 20: Geniş Ekonomik
Grupların Sınıflamasına (GEGS) Göre Dış Ticaret Bileşimi (bin $)
|
|
2016 |
2017 |
Değişim (17/16) (%) |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım) Malları |
15,891,426 |
18,360,358 |
15.5 |
|
Ara (Hammadde) Mallar |
66,890,193 |
73,095,706 |
9.3 |
|
Tüketim Malları |
58,876,813 |
64,900,293 |
10.2 |
|
Diğer |
871,151 |
699,013 |
-19.8 |
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım) Malları |
35,918,942 |
33,116,944 |
-7.8 |
|
Ara (Hammadde) Mallar |
134,315,401 |
171,451,551 |
27.6 |
|
Tüketim Malları |
27,947,076 |
28,488,949 |
1.9 |
|
Diğer |
436,817 |
734,218 |
68.1 |
Kaynak: TÜİK
2017 yılında, mal sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi açısından ihracat
alt kalemleri, sırasıyla şöyledir: hammadde, tüketim, yatırım ve diğer mallar.
Aynı dönemde, ithalât alt kalemleri de karakteristik yapısını sürdürmüş olup
sırasıyla şöyledir: hammadde, yatırım, tüketim ve diğer mallar. (Bkz. Tablo 20)
4-c) Hizmet Ticareti
Alt faaliyet dalları itibariyle hizmet ticareti verileri Tablo 21’de yer
almaktadır.
Tablo 21: Hizmet Ticareti
Gelişmeleri (milyon $)
|
|
2015 |
2016 |
2017 |
|
HİZMETLER DENGESİ |
24,208 |
15,468 |
19,939 |
|
1) İşlem
Gören Mallar |
67 |
-3 |
41 |
|
2) Tamir ve
Bakım |
-315 |
-316 |
-298 |
|
3)
Taşımacılık |
6,152 |
5,082 |
5,395 |
|
3.1) Navlun |
-1,316 |
-1,323 |
-2,358 |
|
3.2) Diğer Taşımacılık |
7,468 |
6,405 |
7,753 |
|
4) Turizm |
21,248 |
13,960 |
17,655 |
|
5) İnşaat |
375 |
511 |
438 |
|
6) Sigorta |
-423 |
-386 |
-765 |
|
7) Finans |
-1,121 |
-934 |
-561 |
|
8) Diğer
Ticarî |
-1,513 |
-1,718 |
-1,623 |
|
9) Resmî |
-1,076 |
-1,172 |
-778 |
|
10) Diğer |
814 |
444 |
435 |
Kaynak: TCMB
2017 yılında Türkiye’nin net gelir sağlayan başlıca hizmet alt sektörleri,
sırasıyla; turizm, taşımacılık ve inşaattır. Söz konusu dönem itibariyle Türkiye’nin
hizmet ticareti net geliri 20 milyar Dolar civarındadır. 2016’ya göre bu
meblağda artış meydana gelmiş olup oran %28 seviyesindedir. (Bkz. Tablo 21)
* Doç. Dr. Mehmet Behzat Ekinci
Mardin Artuklu Üniversitesi, İİBF, İktisat.
TOBB/TEPAV,
Mardin İli/İlçeleri Oda/Borsa Akademik Danışmanı
Kaynaklar
TÜİK, Kalkınma Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, TCMB, TOBB; MB, BDDK,
Turkish Bank.