TÜRKİYE EKONOMİSİNİN
2013 YILINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER:
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME
1-B) SANAYİ
1-C) İSTİHDAM
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR
2-B) PARASAL GÖSTERGELER
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ
3-B) BORÇ VERİLERİ
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ
4-B) MAL TİCARETİ
4-C) HİZMET TİCARETİ
Bu çalışmada, mevcut veriler ışığında, Türkiye’de 2013
yılında meydana gelen ekonomik gelişmelere ilişkin ayrıntılı sektörel analizler
ve değerlendirmeler yapılmaktadır.
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME:
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer almaktadır.
TABLO 1: BÜYÜME (GSYH)
VERİLERİ (Üretim Yöntemine Göre, 1998 Bazlı Sabit Fiyatlarla) (%) (Milyon $)
|
|
2007 |
2009 |
2011 |
2012 |
2013 |
|
Hedef
GSYH Oranı |
5.0 |
-3.6 |
4.5 |
3.2 |
4.0 |
|
Gerçekleşen
GSYH Oranı |
4.7 |
-4.8 |
8.8 I. çeyrek 12.4 II. çeyrek 9.3 III. çeyrek 8.7 IV. çeyrek 5.3 |
2.1 I. çeyrek 3.1 II. çeyrek 2.7 III. çeyrek 1.5 IV. çeyrek 1.3 |
4.0 I. çeyrek 2.9 II. çeyrek 4.5 III. çeyrek 4.3 IV. çeyrek 4.4 |
|
GSYH
Meblağı (cari
fiyatlarla) |
658,786 |
616,703 |
773,980 |
786,283 |
820,012 |
Kaynak: TÜİK
2003-2007 dönemi hedef büyüme oranları %5 olmakla beraber,
gerçekleşmeler 2007 yılı haricinde hep bu oranın üstündedir. 2008’de ise
büyüme, hedef oran olan %5.5’in çok altında gerçekleşmiş olup %09’dur. Global
ekonomik krizin ülkemize yansıması olarak değerlendirilebilecek bu büyüme
düşüşü, 2009 yılında da devam etmiş ve hedefin altında bir oranla %-4.8 olarak
gerçekleşmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında ciddi bir toparlanma sürecine şahit
olunmuş ve yıl sonu büyüme oranları sırasıyla %9.2 ve 8.8 olmuştur. 2012
yılında büyümede belirgin bir frenleme meydana gelmiş ve %2.1 olarak
gerçekleşmiştir. 2013 yılı ise nispî bir toparlanma yılı olmuş ve hedef büyüme
oranı realize edilmiştir. Nitekim, büyüme oranı Orta Vadeli Program (OVP)
çerçevesinde %4 olarak tespit edilmiş olup yıl sonunda bu hedefe ulaşılmıştır.
(Bkz. Tablo 1)
TÜİK’ten yapılan açıklamaya göre, 2007 yılında, üretim yöntemine
göre cari fiyatlarla GSYH 843,178 milyon TL’dir. 2009 yılı itibariyle bu meblağ
952,559 milyon TL, 2011 yılında 1,297,713 milyon TL, 2012’de de 1,416,798
milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı GSYH meblağı ise 1,561,510 milyon
TL’ye yükselmiştir.
Üretim yöntemine göre cari fiyatlarla Dolar cinsinden GSYH;
2007 yılında 658,786 milyon, 2009’da 616,703 milyon, 2011’de 773,980 milyon,
2012’de 786,283 milyon olarak gerçekleşmiştir. 2013 yılı meblağı ise 820,012
milyon Dolar’dır. (Bkz. Tablo 1)
2013 yılında bazı iktisadî faaliyet kollarında 1998 bazlı
fiyatlarla GSYH gelişme hızları şöyledir: Tarım-ormancılık ve balıkçılık %3.1;
Madencilik ve taş ocakçılığı %-3.5; İmalât sanayii %3.8; İnşaat %7.1; Toptan ve
perakende ticaret %4.9; Konaklama ve yiyecek hizmetleri %9.2; Ulaştırma ve
depolama %3.4; Finans ve sigorta faaliyetleri %9.8; Gayrimenkul faaliyetleri
%1.8; Eğitim %4.5; İnsan sağlığı ve sosyal hizmetler %5.3.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre 31 Aralık 2013
itibarıyla Türkiye nüfusu 76,667,864 kişiden oluşmaktadır. Nüfusun %50.2’sini
(38,473,360 kişi) erkekler, %49.8’sini (38,194,504 kişi) ise kadınlar
oluşturmaktadır. Yıllık nüfus artış hızı 2012’de %012 iken, 2013’te %013.7’ye
yükselmiştir.
Kişi başına GSYH (KBGSYH) gelişmeleri şöyledir: Cari
fiyatlarla KBGSYH; 2007’de 9.234 $ iken, 2009’da 8,578 $’a gerilemiştir. 2010
yılında tekrar yükselişe geçen gelir 10.079 $’a, 2012’de de 10,469 $’a
yükselmiştir. 2013 meblağı da benzer trendi izleyerek 10,782 $ olarak
gerçekleşmiştir.
1-B) SANAYİ:
İmalât sanayiindeki üretim değişim oranları, alt sektörler
itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.
TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞI (Mevsim ve
Takvim Etkilerinden Arındırılmış)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
Üretim Endeksi (2010=100) |
Değişim (%) |
|
|
|
2012 |
2013 |
2013/2012 |
|
TOPLAM SANAYİ |
112.6 |
116.4 |
3.37 |
|
Madencilik ve Taş
Ocakçılığı Sektörü |
108.7 |
105.0 |
-3.40 |
|
İmalât Sanayii
Sektörü |
112.8 |
117.6 |
4.26 |
|
Elektrik, Gaz,
Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı |
113.5 |
113.8 |
0.26 |
Kaynak: TÜİK
2010=100 temel yıllı sanayi endeksine göre, 2012 yılı ile
kıyaslandığında, 2013 yılında sanayi üretiminde az da olsa artış olduğu
görülmektedir. 2013 yılında alt sektörlerden sadece madencilik ve taş ocakçılığında
düşüş meydana gelmiş olup, oran %-3.40’tır. (Bkz. Tablo 2)
TABLO 3: KAPASİTE KULLANIM ORANLARI
(%)
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
Ocak |
74.6 |
74.7 |
72.4 |
|
Şubat |
73.0 |
72.9 |
72.2 |
|
Mart |
73.2 |
73.1 |
72.7 |
|
Nisan |
74.9 |
74.7 |
73.6 |
|
Mayıs |
75.2 |
74.7 |
74.8 |
|
Haziran |
76.7 |
74.6 |
75.3 |
|
Temmuz |
75.4 |
74.8 |
75.5 |
|
Ağustos |
76.1 |
74.3 |
75.5 |
|
Eylül |
76.2 |
74.0 |
75.4 |
|
Ekim |
77.0 |
74.9 |
76.4 |
|
Kasım |
76.9 |
74.0 |
75.6 |
|
Aralık |
75.5 |
73.6 |
76.0 |
Kaynak:
TCMB
2013 yılında aylar itibariyle kapasite kullanım oranlarında
(KKO), 2012 ile kıyaslandığında, Mayıs ayı itibariyle artışlar meydana geldiği
görülmektedir. 2012 yılı ortalama KKO %74.2 seviyesinde iken 2013’te bu oran
%74.6 olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 3)
TABLO 4: TAM KAPASİTE
İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (%) (Ekim-Aralık Dönemi)
|
|
2012 |
2013 |
|
Kısıtlayan
Faktör Yoktur |
44,7 |
46.6 |
|
Talep
Yetersizliği |
22,8 |
19.8 |
|
İş gücü
Yetersizliği |
9,3 |
9.6 |
|
Ham madde-Ekipman
Yetersizliği |
9,6 |
10.2 |
|
Malî
İmkansızlıklar |
9,1 |
8.9 |
|
Diğer |
4,5 |
4.9 |
Kaynak: TCMB
Merkez Bankası, İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ve Reel Kesim
Güven Endeksi (RKGE) verilerine göre 2013 yılı Ekim-Aralık döneminde; tam kapasite
ile çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen sebep, ‘talep yetersizliği’dir.
Ardından, ‘ham madde-ekipman yetersizliği’ belirtilmiştir. Kısıtlayıcı herhangi
bir faktörün olmadığını belirtenlerin sayısı ise yüksek olup oran %46.6’dır.
(Bkz. Tablo 4)
TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET VE
KOOPERATİF
|
|
2012 |
2013 |
Değişim (%) |
|
Yeni
açılan şirket ve kooperatif |
39,764 |
49,943 |
25.6 |
|
Kapanan
şirket ve kooperatif |
16,063 |
17,400 |
8.3 |
Kaynak: TCMB
2012 yılına göre 2013 yılında yeni şirket ve kooperatif
açılışlarında belirgin bir artış meydana gelmiş olup oran %26 civarındadır.
Buna karşılık, kapanan şirket ve kooperatif sayısında da artış meydana gelmiş
olup oran %8 civarındadır. (Bkz. Tablo 5)
1-C) İSTİHDAM:
TÜİK Hane Halkı İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2013
yılında (Aralık Dönemi; Kasım-Aralık
2013, Ocak 2014) kurumsal olmayan nüfusa ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da
yer almaktadır.
TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ
GÜCÜ DURUMU (000 kişi)
|
|
2012 |
2013 |
|
KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS |
74,026 |
74,867 |
|
15 ve Üstü Yaştaki Nüfus |
55,162 |
56,012 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜ DURUMU |
27,556 |
28,071 |
|
İstihdam Edilen |
24,766 |
25,262 |
|
İşsiz |
2,790 |
2,809 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI (%) |
50.0 |
50.1 |
|
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI (%) |
44.9 |
45.1 |
|
İŞSİZLİK ORANI (%) |
10.1 |
10.0 |
|
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) |
12.4 |
12.1 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı (%) |
19.8 |
18.7 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR |
27,605 |
27,941 |
Kaynak: TÜİK
2012 yılında istihdam
edilen kişi sayısı 24,766,000 iken, 2013’te bu sayı 25,262,000 kişi olarak
gerçekleşmiştir. 2012 yılına göre 2013 yılında istihdam edilen kişi sayısındaki
artış 496,000’dir. 2013 yılında işsiz sayısı ise 2,809,000 olup 2012 yılına
göre meydana gelen artış 19,000 kişidir. 2013 yılında istihdam oranı %45.1,
işsizlik oranı ise %10.0’dır. Tarım dışı işsizlik oranı %12.1; 15-24 yaş
grubundaki işsizlik oranı %18.7’dir. (Bkz. Tablo 6)
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR:
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer
almaktadır.
TABLO 7: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
Ocak |
2.36 |
0.38 |
-0.18 |
|
0.41 |
0.56 |
1.65 |
|
Şubat |
1.72 |
-0.09 |
-0.13 |
|
0.73 |
0.56 |
0.30 |
|
Mart |
1.22 |
0.36 |
0.81 |
|
0.42 |
0.41 |
0.66 |
|
Nisan |
0.61 |
0.08 |
-0.51 |
|
0.87 |
1.52 |
0.42 |
|
Mayıs |
0.15 |
0.53 |
1.00 |
|
2.42 |
-0.21 |
0.15 |
|
Haziran |
0.01 |
-1.49 |
1.46 |
|
-1.43 |
-0.90 |
0.76 |
|
Temmuz |
-0.03 |
-0.31 |
0.99 |
|
-0.41 |
-0.23 |
0.31 |
|
Ağustos |
1.76 |
0.26 |
0.04 |
|
0.73 |
0.56 |
-0.10 |
|
Eylül |
1.55 |
1.03 |
0.88 |
|
0.75 |
1.03 |
0.77 |
|
Ekim |
1.60 |
0.17 |
0.69 |
|
3.27 |
1.96 |
1.80 |
|
Kasım |
0.65 |
1.66 |
0.62 |
|
1.73 |
0.38 |
0.01 |
|
Aralık |
1.00 |
-0.12 |
1.11 |
|
0.58 |
0.38 |
0.46 |
Kaynak: TÜİK
‘Bir önceki aya göre değişim’ açısından, ÜFE’de önceki
yıllarda olduğu gibi 2013 yılında da dalgalanmalar meydana gelmiştir. TÜFE’de
de benzer durumlar söz konusudur. (Bkz. Tablo 7)
TABLO 8: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
Ocak |
10.80 |
11.13 |
1.88 |
|
4.90 |
10.61 |
7.31 |
|
Şubat |
10.87 |
9.15 |
1.84 |
|
4.16 |
10.43 |
7.03 |
|
Mart |
10.08 |
8.22 |
2.30 |
|
3.99 |
10.43 |
7.29 |
|
Nisan |
8.21 |
7.65 |
1.70 |
|
4.26 |
11.14 |
6.13 |
|
Mayıs |
9.63 |
8.06 |
2.17 |
|
7.17 |
8.28 |
6.51 |
|
Haziran |
10.19 |
6.44 |
5.23 |
|
6.24 |
8.87 |
8.30 |
|
Temmuz |
10.34 |
6.13 |
6.61 |
|
6.31 |
9.07 |
8.88 |
|
Ağustos |
11.00 |
4.56 |
6.38 |
|
6.65 |
8.88 |
8.17 |
|
Eylül |
12.15 |
4.03 |
6.23 |
|
6.15 |
9.19 |
7.88 |
|
Ekim |
12.58 |
2.57 |
6.77 |
|
7.66 |
7.80 |
7.71 |
|
Kasım |
13.67 |
3.60 |
5.67 |
|
9.48 |
6.37 |
7.32 |
|
Aralık |
13.33 |
2.45 |
6.97 |
|
10.45 |
6.16 |
7.40 |
Kaynak: TÜİK
‘Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim’ açısından 2013
yılında ÜFE’de belirgin bir artış eğilimi göze çarpmaktadır. Söz konusu eğilim
dönem başı ve sonu itibariyle TÜFE’de gerçekleşmemiş olmakla beraber, yıl içinde
endekste artışlar meydana gelmiştir. (Bkz. Tablo 8)
2009 ve 2010 (Nisan hariç) döneminde ÜFE’de tek haneler
gerçekleşmiştir. Ancak 2011 boyunca yine çift hanelere geçilmiş olup bunun
istisnaları Nisan ve Mayıs aylarıdır. TÜFE’de de 2009 ve 2010 (Şubat ve Nisan
hariç) yılları, tek hanelerin gerçekleştiği dönemlerdir. Bu durum, Aralık ayı
haricinde 2011 boyunca da geçerliliğini korumuştur. 2012’nin ilk dört ayında
yine iki haneli enflasyon oranları gerçekleşmiş olmakla beraber, Mayıs
itibariyle bu oranlar yerlerini tek hanelere terk etmiştir. Bu eğilim 2013
boyunca da devam etmiştir. (Bkz. Tablo 8)
‘Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim’ dikkate alınarak
2003, 2004 ve 2005 yıllarında hedef enflasyon oranları realize edilebilmekle
beraber, 2006, 2007 ve 2008 yıllarında bunu sağlamak mümkün olmamıştır. 2009
yılı hedef oranı %7.5 olup ÜFE’de Şubat’tan TÜFE’de ise Nisan’dan itibaren
realize edilebilmiştir. Ancak, bu erişim bir başarıdan ziyade iç piyasadaki
daralmanın sonucu olarak değerlendirilmektedir. 2010 yılı için tespit edilen
hedef oranı %6.5’e ise sadece TÜFE’de ulaşılabilmiştir. 2011 yılı hedef
enflasyon oranı %5.5 olarak tespit edilmiştir. Bu orana 2011’in sadece ilk dört
ayında TÜFE’de erişilebilmişken Mayıs ayı itibariyle hedeften giderek uzaklaşılmıştır.
2012-2014 dönemi hedef enflasyon oranı ise %5 olup 2012 sonunda ÜFE’de Ağustos
ayı itibariyle realize edilmiş olmakla beraber TÜFE’de hiçbir zaman için bu
hedefin gerçekleşmesi mümkün olmamıştır.
2013 enflasyon hedefi de %5 olmakla beraber, yıl içinde iki
defa revize edilmiştir. Bu çerçevede Merkez Bankası, Temmuz raporundaki %6.2
hedefini Orta Vadeli Program'ında %6.8'e yükseltmiştir. Buna karşılık,
gerçekleşen oranlar bu hedefin de üstündedir. Nitekim, 2013 sonu ÜFE ve TÜFE
oranları sırasıyla %6.97 ve 7.40 olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 8)
2-B) PARASAL GÖSTERGELER:
2012 ve 2013 sonları itibariyle parasal göstergeler ve
bunlar arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
TABLO 9: PARASAL
GÖSTERGELER (Milyon TL)
|
|
28 Aralık 2012 |
27 Aralık 2013 |
Değişim (%) |
|
Dolaşımdaki
Para |
54,566 |
67,740 |
24.1 |
|
Vadesiz
TL Mevduat |
75,304 |
94,576 |
25.6 |
|
Vadesiz
YP Mevduat |
37,535 |
46,622 |
24.2 |
|
M1 |
167,405 |
208,938 |
24.8 |
|
Vadeli TL
Mevduat |
400,392 |
460,981 |
15.1 |
|
Vadeli YP
Mevduat |
163,974 |
220,786 |
34.6 |
|
M2 |
731,771 |
890,706 |
21.7 |
|
Repo |
7,034 |
5,672 |
-19.4 |
|
B Tipi
Likit Fonlar |
17,289 |
11,229 |
-35.1 |
|
İhraç
Edilen Menkul Kıymetler |
18,558 |
24,026 |
29.5 |
|
M3 |
774,652 |
931,633 |
20.3 |
|
Toplam TL
Krediler |
594,493 |
754,267 |
26.9 |
|
Bireysel
TL Krediler |
264,314 |
327,706 |
24.0 |
|
Kurumsal
TL Krediler |
330,179 |
426,561 |
29.2 |
|
Dolarizasyon
(YP/M3) |
26.0 |
28.7 |
10.3 |
Kaynak: TCMB
2012 sonu itibariyle 54.6 milyar TL olan dolaşımdaki para
meblağı, 2013 sonunda 67.7 milyar TL’ye yükselmiş olup artış oranı %24.1’dir.
Vadesiz TL ve yabancı para mevduatlarında meydana gelen artışlar sırasıyla
%25.6 ve 24.2’dir. Vadeli TL ve yabancı para mevduatlarındaki artış oranları
ise sırasıyla %15.1 ve 34.6’dır. Repoda ise %19.4 oranında azalış meydana
gelmiştir. (Bkz. Tablo 9)
2012 sonunda bankalarca verilen toplam kredi meblağı 594
milyar TL civarında idi. Bu meblağ, 2013 yılı sonunda 754 milyar TL civarına
yükselmiş olup artış oranı %26.9’dur. (Bkz. Tablo 9)
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:
2013 yılı sonunda, seçilmiş finansal yatırım araçlarının
yıllık ortalamaları itibariyle reel getirileri Tablo 10’da yer almaktadır.
TABLO 10: SEÇİLMİŞ
FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARININ REEL GETİRİLERİ
|
|
REEL GETİRİ (2003=100) |
||
|
ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
||
|
YILLIK ORTALAMA |
ALTIN
(KÜLÇE) BORSA
İNDEKSİ (BIST 100) EURO DOLAR MEVDUAT
FAİZİ (BRÜT) |
-14.39 17.18 5.11 1.69 0.75 |
-16.78 13.90 2.17 -1.15 -2.07 |
|
|
|
|
|
Kaynak: TÜİK
2013 sonu itibariyle; 2003=100 temel yıllı ÜFE ile
indirgendiğinde yıllık ortalamalar itibariyle en yüksek getiri Borsa ile elde edilmişken,
en fazla zarar Altın’da gerçekleşmiştir. TÜFE ile indirgendiğinde de durum aynı
merkezdedir. (Bkz. Tablo 10)
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR:
2013 yılı sonunda Türkiye’de faaliyette bulunan finansal
kuruluşlar Tablo 11’de yer almaktadır.
TABLO 11: TÜRKİYE’DEKİ
FİNANSAL KURULUŞLAR (Adet)
|
KURULUŞ |
2011 |
2012 |
2013 |
|
Kamu
Kalkınma ve Yatırım Bankaları |
4 |
4 |
4 |
|
Kamu
Mevduat Bankaları |
3 |
3 |
3 |
|
TMSF
Bünyesindeki Bankalar |
2 |
2 |
2 |
|
Özel
Yatırım Bankaları |
5 |
5 |
6 |
|
Özel
Mevduat Bankaları |
10 |
11 |
10 |
|
Türkiye’de
Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları |
4 |
4 |
3 |
|
Türkiye’de
Kurulu Yabancı Mevduat Bankaları |
10 |
10 |
12 |
|
Mevduat
Toplama Yetkisine Sahip Yabancı Banka Şubeleri |
6 |
6 |
5 |
|
|
|
|
|
|
Katılım Bankaları
(Özel Finans Kurumları) |
4 |
4 |
4 |
|
|
|
|
|
|
Türkiye’de
Temsilciliği Bulunan Yabancı Banka Sayısı |
46 |
44 |
48 |
|
|
|
|
|
|
Leasing
Kuruluşları |
31 |
31 |
32 |
|
Factoring
Kuruluşları |
74 |
78 |
76 |
|
Tüketici
Finansman Kuruluşları |
12 |
13 |
13 |
|
Varlık
Yönetim Şirketleri |
8 |
9 |
11 |
|
Finansal
Holding Kuruluşları |
3 |
3 |
3 |
Kaynak: BDDK
2013 yılı sonunda toplam yerli-yabancı banka sayısı 45, Katılım
bankaları 4, Leasing kuruluşları 32, Factoring kuruluşları ise 76’dır. Tüketici
finansman kuruluşlarının sayısı 13, Varlık yönetim şirketleri ise 11 adettir.
(Bkz. Tablo 11)
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ:
2012-13 yılları bütçe gelişmeleri Tablo 12’de yer
almaktadır.
TABLO 12: BÜTÇE İLE
İLGİLİ GELİŞMELER (000 TL) (%)
|
|
2012 |
2013 |
ARTIŞ (13/12) (%) |
|
GELİRLER |
332,474,895 |
389,440,772 |
17.1 |
|
Genel Bütçe Gelirleri |
320,535,674 |
376,105,352 |
17.3 |
|
Vergi Gelirleri |
278,780,848 |
326,125,253 |
17.0 |
|
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri |
13,986,088 |
14,301,029 |
2.3 |
|
Alınan Bağışlar ve Yardımlar |
1,651,698 |
1,855,906 |
12.4 |
|
Faizler, Paylar ve Cezalar |
22,707,958 |
23,494,189 |
3.5 |
|
Sermaye Gelirleri |
2,053,986 |
10,105,285 |
392.0 |
|
Alacaklardan Tahsilat |
1,355,096 |
223,690 |
-83.5 |
|
Özel Bütçeli İdare Gelirleri |
9,621,690 |
10,662,443 |
10.8 |
|
Düzenleme ve Denetleme Kurum Gelirleri |
2,317,531 |
2,672,977 |
15.3 |
|
|
|
|
|
|
HARCAMALAR |
361,886,686 |
407,889,625 |
12.7 |
|
Faiz Hariç Harcamalar |
313,470,639 |
357,903,575 |
14.2 |
|
Personel Giderleri |
86,462,710 |
96,237,028 |
11.3 |
|
Sos. Güv. Kur. Devlet Primleri |
14,728,208 |
16,304,698 |
10.7 |
|
Mal ve Hizmet Alımları |
32,893,602 |
36,268,447 |
10.3 |
|
Cari Transferler |
129,477,019 |
148,735,201 |
14.9 |
|
Sermaye Giderleri |
34,365,315 |
43,608,533 |
26.9 |
|
Sermaye Transferleri |
6,006,362 |
7,655,419 |
27.5 |
|
Borç Verme |
9,537,423 |
9,094,249 |
-4.6 |
|
Faiz Harcamaları |
48,416,047 |
49,986,050 |
3.2 |
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE DENGESİ |
-29,411,791 |
-18,448,853 |
-37.3 |
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı Denge |
19,004,256 |
31,537,197 |
65.9 |
Kaynak: MB
2013 yılı sonunda elde edilen gelir meblağı 389,441 milyon
TL’dir. 2012’ye göre artış meydana gelmiş olup, oran %17.1’dir. Aynı dönemdeki harcama
meblağı 407,890 milyon TL olup 2012’ye göre artış oranı %12.7’dir. (Bkz. Tablo
12)
2013 yılında faiz harcamaları meblağı 49,986 milyon TL olup
2012 yılına göre %3.2 oranında artmıştır. Faiz dışı dengede önceki döneme göre
belirgin bir artış meydana gelmiştir. Nitekim, 2012 yılında 19,004 milyon TL
olan faiz dışı fazla, 2013’te 31,537 milyon TL’ye yükselmiştir ve artış oranı
%66 civarındadır. (Bkz. Tablo 12)
Bütçe dengesinde de lehte gelişmeler meydana gelmiştir.
Nitekim, 2012’de 29 milyar TL civarında olan bütçe açığı, 2013 yılında 18
milyar TL civarına düşmüştür. Meydana gelen azalış oranı %37 civarındadır.
(Bkz. Tablo 12)
3-B) BORÇ VERİLERİ:
İç ve dış borçlara ilişkin bilgiler Tablo 13-16’da yer
almaktadır.
TABLO 13: İÇ BORÇ
STOKU (Milyon TL)
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
MEBLAĞ |
368,778 |
386,542 |
403,007 |
|
VADE (ay) |
31.1 |
33.6 |
46.3 |
Kaynak: HM
2013 yılı sonunda toplam iç borç stoku 403,007 milyon
TL’dir. 2012 yılı sonuna göre meydana gelen artış 16,465 milyon TL’dir. Borç stokunun
ortalama vadesinde ise artış meydana gelmiştir. 2012 sonunda 33.6 ay olan borç
stokunun ortalama vadesi, 2013 yılı sonunda 46.3 aya çıkmıştır. (Bkz. Tablo 13)
TABLO 14: BRÜT DIŞ
BORÇ STOKU (Milyon $, %)
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
Borç stoku / GSYH (2013) |
|
TOPLAM |
303,884 |
338,309 |
388,243 |
39.3 |
|
*Kısa Vadeli |
81,841 |
100,540 |
129,107 |
43.0 |
|
*Uzun Vadeli |
222,043 |
237,769 |
259,136 |
47.3 |
Kaynak: HM
2012 yılı sonunda 338,309 milyon Dolar olan dış borç stoku, 2013
yılı sonunda 388,243 milyon Dolar’a yükselmiştir. Vadeler açısından dış borçlar
temel karakteristiğini sürdürmekte olup ağırlıklı olarak uzun vadelidir. 2013
yılı sonunda uzun vadeli borçların toplam dış borç stokundaki payı %67
civarındadır. (Bkz. Tablo 14)
TABLO 15: DIŞ BORÇ
KOMPOZİSYONU (%)
|
DÖVİZ
CİNSİ |
2011 |
2012 |
2013 |
|
Dolar |
54.0 |
54.4 |
54.2 |
|
Euro |
35.3 |
34.8 |
35.4 |
|
SDR |
1.4 |
0.7 |
0.4 |
|
Yen |
2.4 |
2.5 |
1.8 |
|
Diğer |
6.7 |
7.6 |
8.2 |
Kaynak: HM
2013 yılı sonunda dış borcun %54.2’si ABD Doları
cinsindendir. Müteakiben; Euro, Yen, SDR ve diğer para birimleri cinsinden
borçlar gelmektedir. (Bkz. Tablo 15)
TABLO 16: MERKEZÎ
İDARE BORÇ STOKU (Alacaklıya Göre) (Milyar $)
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
TOPLAM BORÇ STOKU |
274.4 |
298.5 |
274.4 |
|
I) İÇ BORÇ STOKU |
195.2 |
216.8 |
188.8 |
|
a) Piyasa |
162.9 |
--- |
--- |
|
b) Kamu Kesimi |
32.3 |
--- |
--- |
|
|
|
|
|
|
II) DIŞ BORÇ STOKU |
79.2 |
81.7 |
85.6 |
|
a) Kredi |
32.6 |
30.5 |
30.0 |
|
a.1)
Uluslararası Kuruluşlar (IMF Kredisi) |
18.8 (4.4) |
17.7 (0.9) |
18.4 (0) |
|
a.2) Hükûmet
Kuruluşları |
6.5 |
5.9 |
5.2 |
|
a.3) Ticarî
Bankalar |
7.3 |
6.8 |
6.4 |
|
b) Tahvil |
46.5 |
51.2 |
55.6 |
Kaynak: HM
Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, alacaklılar itibariyle
merkezî idare toplam borç stoku; 2010 sonuda 306.3 milyar Dolar iken, 2011 yılı
sonunda 274.4 milyar Dolar’a gerilemiştir. Söz konusu meblağ, 2012 yılı sonunda
298.5 milyar Dolar’a yükselmişken 2013 sonunda tekrar 274.4 milyar Dolar’a
gerilemiştir. (Bkz. Tablo 16)
IMF kredisinde ise öncelikle belirgin azalmalar, ardından da
tükeniş söz konusudur. Nitekim 2010 sonunda 5.6 milyar Dolar olan IMF borcu,
2011 sonu itibariyle 4.4 milyar Dolar’a ve 2012 sonunda da 864 milyon Dolar’a
gerilemiştir. 2013’te ise IMF borcu sıfırlanmıştır. Bu, borçlanma açısından
önemli bir gelişme olarak değerlendirilebilir. (Bkz. Tablo 16)
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ:
Ödemeler dengesi bilgilerine Tablo 17’de yer verilmektedir.
TABLO 17: ÖDEMELER
DENGESİ (Milyon $)
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
I. CARİ İŞLEMLER HESABI |
-75,092 |
-48,497 |
-65,061 |
|
I.a) Dış Ticaret
Hesabı |
-89,139 |
-65,331 |
-80,016 |
|
I.b) Hizmetler
Hesabı |
20,130 |
22,562 |
23,124 |
|
I.c) Gelir Hesabı |
-7,841 |
-7,161 |
-9,349 |
|
I.d) Cari
Transferler Hesabı |
1,758 |
1,433 |
1,180 |
|
|
|
|
|
|
II. SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI |
65,659 |
47,438 |
62,819 |
|
II.a) Sermaye Hesabı |
-25 |
-52 |
-92 |
|
II.b) Finans
Hesabı |
65,684 |
47,490 |
62,911 |
|
|
|
|
|
|
III. NET HATA VE NOKSAN |
9,433 |
1,059 |
2,242 |
Kaynak: TCMB
Cari işlemler hesabı; 2012 sonunda 48.5 milyar Dolar
civarında açık vermişken, 2013 yılı açık meblağı 65 milyar Dolar’ın üstüne
çıkmış olup artış oranı %34 civarındadır. (Bkz. Tablo 17)
4-B) MAL TİCARETİ:
Ana ve alt kalemler itibariyle mal ticareti verileri, Tablo
18’de ve 19’da yer almaktadır.
TABLO 18: DIŞ TİCARET
BİLEŞİMİ (000 $)
|
|
2012 |
2013 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
152,462 |
151,812 |
-0.4 |
|
İTHALÂT |
236,545 |
251,651 |
6.4 |
|
DIŞ
TİCARET DENGESİ |
-84,083 |
-99,839 |
18.7 |
|
İHRACAT /
İTHALÂT (%) |
64.5 |
60.3 |
|
Kaynak: DTM
2013 yılı ihracatı 152 milyar Dolar, ithalâtı ise 252 milyar
Dolar civarındadır. 2012 yılına göre ihracatta %04 oranında azalış meydana
gelmişken, ithalâtta ise %6.4 oranında artış gerçekleşmiştir. Dış ticaret
açığında meydana gelen artış ise %18.7’dir. 2013 yılında ihracatın ithalâtı
karşılama oranı %60.3’tür. Bu oran, 2012 yılına göre 4.2 puan azalış
sergilemiştir. (Bkz. Tablo 18)
TABLO 19: GENİŞ
EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (Milyon $)
|
|
2012 |
2013 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
13,734 |
15,594 |
13,5 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
82,656 |
74,804 |
-9,5 |
|
Tüketim Malları |
55,556 |
60,783 |
9,4 |
|
Diğer |
516 |
661 |
28,1 |
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
33,925 |
36,759 |
8,4 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
174,930 |
183,812 |
5,1 |
|
Tüketim Malları |
26,699 |
30,416 |
13,9 |
|
Diğer |
990 |
663 |
-33,0 |
Kaynak: DTM
2013 yılında, mal sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi
açısından ihracat alt kalemleri, sırasıyla şöyledir: ham madde, tüketim,
yatırım ve diğer mallar. Burada dikkati çeken husus şudur: geleneksel olarak
ihracat kalemleri arasında ilk sırayı tüketim malları alırken, 2006 yılı
itibariyle bu yapıda bir değişiklik meydana gelmiş olup ilk sırayı ham maddeler
almıştır. Aynı dönemde, ithalât alt kalemleri ise karakteristik yapısını
sürdürmüş olup sırasıyla şöyledir: ham madde, yatırım, tüketim ve diğer mallar.
(Bkz. Tablo 19)
2013 yılında, ülke gruplarına göre incelendiğinde, ihracatın
%41.5’inin AB ülkelerine; kalan kısmının diğer ülkelere yapıldığı ortaya
çıkmaktadır. Bu oran 2012 yılında %39 olup 2013’te %6 civarında bir artış
meydana gelmiştir. 2013’te ithalâtın %36.7’si AB ülkelerinden; kalan kısmı
diğer ülkelerden gerçekleştirilmiştir. Bu oran 2012 yılında %37.1 olup 2013’te
%1 civarında bir düşüş meydana gelmiştir. Buradan anlaşıldığı üzere,
Türkiye’nin başlıca ticaret ortağı sayılan AB ülkeleri ile ihracat hacminde
önceki yılda beliren yavaşlama ve gerileme sinyalleri, 2013’te yerini nispî bir
canlılığa bırakmıştır.
4-C) HİZMET TİCARETİ:
Alt faaliyet dalları itibariyle hizmet ticareti verileri
Tablo 20’de yer almaktadır.
TABLO 20: HİZMET
TİCARETİ GELİŞMELERİ (Milyon $)
|
|
2011 |
2012 |
2013 |
|
HİZMETLER
DENGESİ |
20,130 |
22,562 |
23,124 |
|
a) Ulaştırma |
2,279 |
3,611 |
3,296 |
|
b) Turizm |
20,171 |
21,251 |
23,180 |
|
c) İnşaat |
838 |
1,029 |
671 |
|
d) Sigorta |
-468 |
-425 |
-741 |
|
e) Finans |
-690 |
-642 |
-555 |
|
f) Diğer Ticarî |
-1,427 |
-1,618 |
-1,971 |
|
g) Resmî |
-1,059 |
-965 |
-888 |
|
h) Diğer |
486 |
321 |
132 |
Kaynak: TCMB
2013 yılında Türkiye’nin net gelir sağlayan başlıca hizmet alt
sektörleri, sırasıyla; turizm, ulaştırma ve inşaattır. Söz konusu dönem
itibariyle Türkiye’nin hizmet ticareti net geliri 23 milyar Dolar civarındadır.
2012’ye göre bu meblağda %2.5 civarında artış meydana gelmiştir. (Bkz. Tablo
20)
TÜİK istatistiklerine göre, 2013 yılında Türkiye’yi ziyaret
eden kişi (yabancı turist+yurtdışı ikametli vatandaş) sayısı 39,226,226’dır.
Yurt dışını ziyaret eden Türkiyeli turist sayısı ise 8,011,654’tür. Giriş yapan
yabancı ziyaretçilerin ülkeleri itibariyle ilk beş adedi şöyledir: Almanya,
Rusya Federasyonu, İngiltere, Gürcistan, Bulgaristan, İran.
2013 yılı toplam turizm geliri (yabancı turist+yurtdışı
ikametli vatandaş) 32,308,991,000 $’dır. Aynı yılın turizm gideri (Türkiyeli
turist) ise 5,253,565 $ olarak gerçekleşmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Behzat Ekinci
Mardin Artuklu Üniversitesi
İİBF, İktisat Bölümü
http://iktisat.artuklu.edu.tr/akademik-kadro/
Kaynaklar:
TÜİK, DPT,
HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Turkish Bank.