TÜRKİYE EKONOMİSİNİN
2012 YILINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER:
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME
1-B) SANAYİ
1-C) İSTİHDAM
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR
2-B) PARASAL GÖSTERGELER
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ
3-B) BORÇ VERİLERİ
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ
4-B) MAL TİCARETİ
4-C) HİZMET TİCARETİ
Bu çalışmada, mevcut veriler ışığında, Türkiye’de 2012
yılında meydana gelen ekonomik gelişmelere ilişkin ayrıntılı sektörel analizler
ve değerlendirmeler yapılmaktadır.
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME:
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer almaktadır.
TABLO 1: BÜYÜME (GSYH)
VERİLERİ (Üretim Yöntemine Göre, 1998 Bazlı, Sabit Fiyatlarla) (%) (Milyon $)
|
|
2007 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
|
Hedef
GSYH Oranı |
5.0 |
-3.6 |
6.8 |
4.5 |
3.2 |
|
Gerçekleşen
GSYH Oranı |
4.7 |
-4.8 |
9.2 |
8.8 I. çeyrek 12.4 II. çeyrek 9.3 III. çeyrek 8.7 IV. çeyrek 5.3 |
2.2 I. çeyrek 3.3 II. çeyrek 2.9 III. çeyrek 1.6 IV. çeyrek 1.4 |
|
GSYH
Meblağı (cari
fiyatlarla) |
658,786 |
616,703 |
731,608 |
773,980 |
786,293 |
Kaynak: TÜİK
2003-2007 dönemi hedef büyüme oranları %5 olmakla beraber,
gerçekleşmeler 2007 yılı haricinde hep bu oranın üstündedir. 2008’de ise büyüme
oranı hedef oran olan %5.5’in çok altında gerçekleşmiş olup %0.9’dur. Global
ekonomik krizin ülkemize yansıması olarak değerlendirilebilecek bu büyüme
düşüşü, 2009 yılında da devam etmiş ve hedefin altında bir oranla %-4.8 olarak
gerçekleşmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında ciddi bir toparlanma sürecine şahit
olunmuş ve yıl sonu büyüme oranları sırasıyla %9.2 ve %8.8 olmuştur. 2012
yılında ise büyümede belirgin bir frenleme meydana gelmiştir. Nitekim, büyüme
oranı Orta Vadeli Program (OVP) çerçevesinde ilkin %4 olarak tespit edilmişken
yılın son çeyreğinde %3.2 şeklinde revize edilmiştir. Buna rağmen yıl sonu
itibariyle gerçekleşen oran hedef seviyenin de altında olup %2.2’dir. (Bkz.
Tablo 1)
TÜİK’ten yapılan açıklamaya göre, 2007 yılında, üretim
yöntemine göre cari fiyatlarla GSYH 843,178 milyon TL’dir. 2009 sonu itibariyle
bu meblağ 952,559 milyon TL, 2010 yılında 1,098,799 milyon TL, 2011 yılında
1,297,713 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı GSYH’si ise 1,416,817
milyon TL olmuştur.
Üretim yöntemine göre cari fiyatlarla Dolar cinsinden GSYH;
2007 yılında 658,786 milyon, 2009’da 616,703 milyon, 2010’da 731,608 milyon,
2011’de 773,980 milyon olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı meblağı ise 786,293
milyon Dolar’dır. (Bkz. Tablo 1)
2012 yılında bazı iktisadî faaliyet kollarında 1998 bazlı
fiyatlarla GSYH gelişme hızları şöyledir: Tarım-avcılık-ormancılık %3.5; Madencilik
ve taş ocakçılığı %0.8; İmalât sanayii %1.9; İnşaat %0.6; Toptan ve perakende
ticaret %0.1; Oteller ve lokantalar %3.4; Ulaştırma-depolama-haberleşme %3.2;
Malî aracı kuruluşlar %3.2; Gayrimenkul-kiralama-iş faaliyetleri %6.6; Eğitim
%4.3; Sağlık işleri ve sosyal hizmetler %5.3.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre 31 Aralık 2012
tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu 75.627.384 kişiden oluşmaktadır. Nüfusun
%50.2’sini (37,956,168 kişi) erkekler, %49.8’sini (37.671.216 kişi) ise
kadınlar oluşturmaktadır.
Kişi başına GSYH (KBGSYH) gelişmeleri şöyledir: Cari
fiyatlarla KBGSYH; 2007’de 9.234 $ iken, 2009’da 8,578 $’a gerilemiştir. 2010
yılında tekrar yükselişe geçen gelir, 10.079 $ olarak gerçekleşmiş ve 2012’de
10,504 $’a yükselmiştir.
1-B) SANAYİ:
İmalât sanayiindeki üretim değişim oranları, alt sektörler
itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.
TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞI (Mevsim ve
Takvim Etkilerinden Arındırılmış)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
Üretim Endeksi (2005=100) |
Değişim (%) |
|
|
|
2011 |
2012 |
2012/2011 |
|
TOPLAM SANAYİ |
131.5 |
129.2 |
-1.75 |
|
Madencilik ve Taş Ocakçılığı Sektörü |
138.6 |
125.4 |
-9.50 |
|
İmalât Sanayii Sektörü |
128.7 |
127.1 |
-1.20 |
|
Elektrik, Gaz ve Su Sektörü |
147.3 |
144.7 |
-1.80 |
Kaynak: TÜİK
2005=100 temel yıllı sanayi endeksine göre, 2011 yılı ile
kıyaslandığında, 2012 yılında sanayi üretiminde düşüş olduğu görülmektedir.
2012 yılında alt sektörler arasında en yüksek üretim düşüşü madencilik ve taş
ocakçılığı sektöründe gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 2)
TABLO 3: KAPASİTE KULLANIM ORANLARI
(%)
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
Ocak |
68.6 |
74.6 |
74.7 |
|
Şubat |
67.8 |
73.0 |
72.9 |
|
Mart |
67.3 |
73.2 |
73.1 |
|
Nisan |
72.7 |
74.9 |
74.7 |
|
Mayıs |
73.3 |
75.2 |
74.7 |
|
Haziran |
73.3 |
76.7 |
74.6 |
|
Temmuz |
74.4 |
75.4 |
74.8 |
|
Ağustos |
73.0 |
76.1 |
74.3 |
|
Eylül |
73.5 |
76.2 |
74.0 |
|
Ekim |
75.3 |
77.0 |
74.9 |
|
Kasım |
75.9 |
76.9 |
74.0 |
|
Aralık |
75.6 |
75.5 |
73.6 |
Kaynak:
TCMB
2012 yılında aylar itibariyle kapasite kullanım oranlarında
(KKO), 2011 ile kıyaslandığında belli ölçüde düşüşler meydana geldiği
görülmektedir. 2011 yılında ortalama KKO %75.4 seviyesinde iken 2012’de bu oran
%74.2 olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 3)
TABLO 4: TAM KAPASİTE
İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (%) (Ekim-Aralık Dönemi)
|
|
2011 |
2012 |
|
Kısıtlayan
Faktör Yoktur |
38.3 |
44,7 |
|
Talep
Yetersizliği |
42.4 |
22,8 |
|
İş gücü
Yetersizliği |
4.0 |
9,3 |
|
Ham
madde-Ekipman Yetersizliği |
6.2 |
9,6 |
|
Malî
İmkansızlıklar |
4.8 |
9,1 |
|
Diğer |
4.3 |
4,5 |
Kaynak: TCMB
Merkez Bankası, İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ve Reel Kesim
Güven Endeksi (RKGE) verilerine göre 2012 yılı Ekim-Aralık döneminde; tam kapasite
ile çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen sebep, “talep yetersizliği”dir.
Ardından, “ham madde-ekipman yetersizliği” belirtilmiştir. Kısıtlayıcı herhangi
bir faktörün olmadığını belirtenlerin sayısı da çok yüksek olup oran %44.7’dir.
(Bkz. Tablo 4)
TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET VE
KOOPERATİF
|
|
2011 |
2012 |
Değişim (%) |
|
Yeni
açılan şirket ve kooperatif |
54,442 |
39,764 |
-26.96 |
|
Kapanan
şirket ve kooperatif |
14,991 |
16,063 |
7.15 |
Kaynak: TCMB
2011 yılına göre 2012 yılında yeni şirket ve kooperatif
açılışlarında belirgin bir azalış meydana gelmiş olup oran %-27 civarındadır.
Buna karşılık, kapanan şirket ve kooperatif sayısında ise artış meydana gelmiş
olup oran %7 civarındadır. (Bkz. Tablo 5)
1-C) İSTİHDAM:
TÜİK Hane Halkı İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2012
yılında (Aralık Dönemi; Kasım-Aralık
2012, Ocak 2013) kurumsal olmayan nüfusa ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da
yer almaktadır.
TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ
GÜCÜ DURUMU (000 kişi)
|
|
2011 |
2012 |
|
KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS |
72,925 |
74,026 |
|
15 ve Üstü Yaştaki Nüfus |
54,122 |
55,162 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜ DURUMU |
26,254 |
27,556 |
|
İstihdam Edilen |
23,678 |
24,766 |
|
İşsiz |
2,576 |
2,790 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI (%) |
48.5 |
50.0 |
|
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI (%) |
43.8 |
44.9 |
|
İŞSİZLİK ORANI (%) |
9.8 |
10.1 |
|
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) |
12.0 |
12.4 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı (%) |
18.1 |
19.8 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR |
27,868 |
27,605 |
Kaynak: TÜİK
2011 yılında istihdam
edilen kişi sayısı 23,678,000 iken, 2012’de bu sayı 24,766,000 kişi olarak
gerçekleşmiştir. 2011 yılına göre 2012 yılında istihdam edilen kişi sayısındaki
artış 1,088,000’dir. 2012 yılında işsiz sayısı ise 2,790,000 olup 2011 yılına
göre meydana gelen artış 214,000 kişidir. 2012 yılında istihdam oranı %44.9,
işsizlik oranı ise %10.1’dir. Tarım dışı işsizlik oranı %12.4; 15-24 yaş
grubundaki işsizlik oranı %19.8’dir. (Bkz. Tablo 6)
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR:
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer
almaktadır.
TABLO 7: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
Ocak |
0.58 |
2.36 |
0.38 |
|
1.85 |
0.41 |
0.56 |
|
Şubat |
1.66 |
1.72 |
-0.09 |
|
1.45 |
0.73 |
0.56 |
|
Mart |
1.94 |
1.22 |
0.36 |
|
0.58 |
0.42 |
0.41 |
|
Nisan |
2.35 |
0.61 |
0.08 |
|
0.60 |
0.87 |
1.52 |
|
Mayıs |
-1.15 |
0.15 |
0.53 |
|
-0.36 |
2.42 |
-0.21 |
|
Haziran |
-0.50 |
0.01 |
-1.49 |
|
-0.56 |
-1.43 |
-0.90 |
|
Temmuz |
-0.16 |
-0.03 |
-0.31 |
|
-0.48 |
-0.41 |
-0.23 |
|
Ağustos |
1.15 |
1.76 |
0.26 |
|
0.40 |
0.73 |
0.56 |
|
Eylül |
0.51 |
1.55 |
1.03 |
|
1.23 |
0.75 |
1.03 |
|
Ekim |
1.21 |
1.60 |
0.17 |
|
1.83 |
3.27 |
1.96 |
|
Kasım |
-0.31 |
0.65 |
1.66 |
|
0.03 |
1.73 |
0.38 |
|
Aralık |
1.31 |
1.00 |
-0.12 |
|
-0.30 |
0.58 |
0.38 |
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki aya göre değişim” açısından, ÜFE’de önceki
yıllarda olduğu gibi 2012 yılında da dalgalanmalar meydana gelmiştir. 2012
Mayıs’ında, 2011’in Temmuz’unda gerçekleşen negatif enflasyon oranına tekrar
şahit olunmuştur. TÜFE’de de benzer durumlar söz konusudur. (Bkz. Tablo 7)
TABLO 8: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
Ocak |
6.30 |
10.80 |
11.13 |
|
8.19 |
4.90 |
10.61 |
|
Şubat |
6.82 |
10.87 |
9.15 |
|
10.13 |
4.16 |
10.43 |
|
Mart |
8.58 |
10.08 |
8.22 |
|
9.56 |
3.99 |
10.43 |
|
Nisan |
10.42 |
8.21 |
7.65 |
|
10.19 |
4.26 |
11.14 |
|
Mayıs |
9.21 |
9.63 |
8.06 |
|
9.10 |
7.17 |
8.28 |
|
Haziran |
7.64 |
10.19 |
6.44 |
|
8.37 |
6.24 |
8.87 |
|
Temmuz |
8.24 |
10.34 |
6.13 |
|
7.58 |
6.31 |
9.07 |
|
Ağustos |
9.03 |
11.00 |
4.56 |
|
8.33 |
6.65 |
8.88 |
|
Eylül |
8.91 |
12.15 |
4.03 |
|
9.24 |
6.15 |
9.19 |
|
Ekim |
9.92 |
12.58 |
2.57 |
|
8.62 |
7.66 |
7.80 |
|
Kasım |
8.17 |
13.67 |
3.60 |
|
7.29 |
9.48 |
6.37 |
|
Aralık |
8.87 |
13.33 |
2.45 |
|
6.40 |
10.45 |
6.16 |
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim” açısından 2012
yılında genel olarak bir düşüş eğilimi olmakla beraber ÜFE’de düzensiz hareketler
görülmektedir. Söz konusu düzensizlikler TÜFE’de de mevcut olup bu endekste de
düşüş eğilimi vardır. (Bkz. Tablo 8)
2009 ve 2010 (Nisan hariç) döneminde ÜFE’de tek haneler
gerçekleşmiştir. Ancak 2011 boyunca yine çift hanelere geçilmiş olup bunun
istisnaları Nisan ve Mayıs aylarıdır. TÜFE’de de 2009 ve 2010 (Şubat ve Nisan
hariç) yılları, tek hanelerin gerçekleştiği dönemlerdir. Bu durum, Aralık ayı
haricinde 2011 boyunca da geçerliliğini korumuştur. 2012’nin ilk dört ayında
ise yine iki haneli enflasyon oranları gerçekleşmiş, Mayıs itibariyle bu
oranlar yerlerini tek hanelere terk etmiştir. (Bkz. Tablo 8)
“Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim” dikkate alınarak
2003, 2004 ve 2005 yıllarında hedef enflasyon oranları realize edilebilmekle
beraber, 2006, 2007 ve 2008 yıllarında bunu sağlamak mümkün olmamıştır. 2009
yılı hedef oranı %7.5 olup ÜFE’de Şubat’tan TÜFE’de ise Nisan’dan itibaren
realize edilebilmiştir. Ancak, bu erişim bir başarıdan ziyade iç piyasadaki
daralmanın sonucu olarak değerlendirilmektedir. 2010 yılı için tespit edilen
hedef oranı %6.5’e ise sadece TÜFE’de ulaşılabilmiştir. 2011 yılı hedef
enflasyon oranı %5.5 olarak tespit edilmiştir. Bu orana 2011’in sadece ilk dört
ayında TÜFE’de erişilebilmişken Mayıs ayı itibariyle hedeften giderek
uzaklaşılmıştır. 2012-2014 dönemi hedef enflasyon oranı ise %5 olup 2012
sonunda ÜFE’de Ağustos ayı itibariyle realize edilmiş olmakla beraber TÜFE’de
hiçbir zaman için hedefin realizasyonu mümkün olmamıştır.
2-B) PARASAL GÖSTERGELER:
2011 yılı sonu ve 2013 yılı başı itibariyle parasal
göstergeler ve bunlar arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
TABLO 9: PARASAL
GÖSTERGELER (Milyon TL)
|
|
30 Aralık 2011 |
25 Ocak 2012 |
Değişim (%) |
|
Dolaşımdaki
Para |
49,347 |
53,640 |
8.7 |
|
Vadesiz
TL Mevduat |
65,220 |
67,568 |
3.6 |
|
Vadesiz
YP Mevduat |
33,888 |
35,507 |
4.8 |
|
M1 |
148,455 |
156,715 |
5.6 |
|
Vadeli TL
Mevduat |
359,640 |
407,984 |
13.4 |
|
Vadeli YP
Mevduat |
157,547 |
169,706 |
7.7 |
|
M2 |
665,642 |
734,405 |
10.3 |
|
Repo |
3,891 |
4.701 |
20.8 |
|
B Tipi
Likit Fonlar |
20,556 |
17,558 |
-14.6 |
|
İhraç
Edilen Menkul Kıymetler |
10,402 |
18,792 |
80.7 |
|
M3 |
700,491 |
775,456 |
10.7 |
|
Toplam TL
Krediler |
490,846 |
585,382 |
19.3 |
|
Bireysel TL
Krediler |
223.314 |
261,100 |
16.9 |
|
Kurumsal
TL Krediler |
267,532 |
324,282 |
21.2 |
|
Dolarizasyon |
27.3 |
26.5 |
-3.2 |
Kaynak: TCMB
2011 sonu itibariyle 49.3 milyar TL olan dolaşımdaki para meblağı,
2013 yılı başı itibariyle 53.6 milyar TL’ye yükselmiş olup artış oranı
%8.7’dir. Vadesiz TL ve yabancı para mevduatlarında meydana gelen artışlar
sırasıyla %3.6 ve 4.8’dir. Vadeli TL ve yabancı para mevduatlarındaki artış
oranları ise sırasıyla %13.4 ve 7.7’dir. Repoda da %20.8 oranında artış meydana
gelmiştir. (Bkz. Tablo 9)
2011 sonu itibariyle bankalarca verilen toplam kredi meblağı
491 milyar TL civarında idi. Bu meblağ, 2013 yılı başı itibariyle 585 milyar TL
civarına yükselmiş olup artış oranı %19.3’tür. (Bkz. Tablo 9)
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:
2012 yılı sonu itibariyle, seçilmiş finansal yatırım
araçlarının yıllık ortalamaları itibariyle reel getirileri Tablo 10’da yer
almaktadır.
TABLO 10: SEÇİLMİŞ FİNANSAL
YATIRIM ARAÇLARININ REEL GETİRİLERİ
|
|
REEL GETİRİ (2003=100) |
||
|
ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
||
|
YILLIK ORTALAMA |
ALTIN
(KÜLÇE) BORSA
İNDEKSİ (İMKB 100) EURO DOLAR MEVDUAT
FAİZİ (BRÜT) |
6.83 -1.15 -6.59 0.97 0.41 |
4.09 -3.69 -8.99 -1.63 -2.17 |
|
|
|
|
|
Kaynak: TÜİK
2012 sonu itibariyle; 2003=100 temel yıllı ÜFE ile
indirgendiğinde yıllık ortalamalar itibariyle en yüksek getiri Altın ile elde
edilmişken, en fazla zarar Euro’da gerçekleşmiştir. TÜFE ile indirgendiğinde de
durum aynı merkezdedir. (Bkz. Tablo 10)
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR:
2012 yılı sonu itibariyle Türkiye’de faaliyette bulunan
finansal kuruluşlar Tablo 11’de yer almaktadır.
TABLO 11: TÜRKİYE’DEKİ
FİNANSAL KURULUŞLAR (Adet)
|
KURULUŞ |
2011 |
2012 |
|
Kamu
Kalkınma ve Yatırım Bankaları |
4 |
4 |
|
Kamu
Mevduat Bankaları |
3 |
3 |
|
TMSF
Bünyesindeki Bankalar |
2 |
2 |
|
Özel
Yatırım Bankaları |
5 |
5 |
|
Özel
Mevduat Bankaları |
10 |
11 |
|
Türkiye’de
Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları |
4 |
4 |
|
Türkiye’de
Kurulu Yabancı Mevduat Bankaları |
10 |
10 |
|
Mevduat
Toplama Yetkisine Sahip Yabancı Banka Şubeleri |
6 |
6 |
|
|
|
|
|
Katılım
Bankaları (Özel Finans Kurumları) |
4 |
4 |
|
|
|
|
|
Türkiye’de
Temsilciliği Bulunan Yabancı Banka Sayısı |
46 |
44 |
|
|
|
|
|
Leasing
Kuruluşları |
31 |
31 |
|
Factoring
Kuruluşları |
74 |
78 |
|
Tüketici
Finansman Kuruluşları |
12 |
13 |
|
Varlık
Yönetim Şirketleri |
8 |
9 |
|
Finansal
Holding Kuruluşları |
3 |
3 |
Kaynak: BDDK
2012 yılı sonu itibariyle toplam banka sayısı 45, Katılım
bankaları 4, Leasing kuruluşları 31, Factoring kuruluşları ise 78’dir. Tüketici
finansman kuruluşlarının sayısı 13, Varlık yönetim şirketleri ise 9 adettir.
(Bkz. Tablo 11)
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ:
2011-12 yılları bütçe gelişmeleri Tablo 12’de yer
almaktadır.
TABLO 12: BÜTÇE İLE
İLGİLİ GELİŞMELER (000 TL) (%)
|
|
2011 |
2012 |
ARTIŞ (12/11) (%) |
|
GELİRLER |
296,823,602 |
331,700,350 |
11.7 |
|
Genel Bütçe Gelirleri |
286,554,013 |
320,277,444 |
11.8 |
|
Vergi Gelirleri |
253,809,179 |
278,751,067 |
9.8 |
|
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri |
9.063,090 |
13,976,332 |
54.2 |
|
Alınan Bağışlar ve Yardımlar |
1,068,362 |
1,577,284 |
47.6 |
|
Faizler, Paylar ve Cezalar |
19,739,446 |
22,587,565 |
14.4 |
|
Sermaye Gelirleri |
2,529,671 |
2,049,488 |
-19.0 |
|
Alacaklardan Tahsilat |
344,265 |
1,335,708 |
288.0 |
|
Özel Bütçeli İdare Gelirleri |
8,174,114 |
9,084,883 |
11.1 |
|
Düzenleme ve Denetleme Kurum Gelirleri |
2,095,475 |
2,338,023 |
11.6 |
|
|
|
|
|
|
HARCAMALAR |
314,606,792 |
360,491,300 |
14.6 |
|
Faiz Hariç Harcamalar |
272,375,234 |
312,075,252 |
14.6 |
|
Personel Giderleri |
72,914,142 |
86,455,340 |
18.6 |
|
Sos. Güv. Kur. Devlet Primleri |
12,849,764 |
14,725,295 |
14.6 |
|
Mal ve Hizmet Alımları |
32,797,259 |
32,503,863 |
-0.9 |
|
Cari Transferler |
110,498,851 |
129,265,928 |
17.0 |
|
Sermaye Giderleri |
30,905,295 |
34,184,700 |
10.6 |
|
Sermaye Transferleri |
6,738,618 |
5,969,735 |
-11.4 |
|
Borç Verme |
5,671,305 |
8,970,391 |
58.2 |
|
Faiz Harcamaları |
42,231,558 |
48,416,048 |
14.6 |
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE DENGESİ |
-17,783,190 |
-28,790,950 |
61.9 |
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı Denge |
24,448,368 |
19,625,098 |
-19.7 |
Kaynak: MB
2012 yılı sonunda elde edilen gelir meblağı 331,700 milyon TL’dir.
2011’e göre artış meydana gelmiş olup, oran %11.7’dir. Aynı dönemdeki harcama
meblağı 360,491 milyon TL olup 2011’e göre artış oranı %14.6’dır. (Bkz. Tablo
12)
2012 yılında faiz harcamaları meblağı 48,416 milyon TL olup
2011 yılına göre %14.6 oranında artmıştır. Faiz dışı dengede önceki döneme göre
düşüş meydana gelmiştir. Nitekim, 2011 yılında 24,448 milyon TL olan faiz dışı
fazla, 2012 yılında 19,625 milyon TL civarında gerçekleşmiş olup azalış oranı
%20 civarındadır. (Bkz. Tablo 12)
Bütçe dengesinde de aleyhte gelişmeler meydana gelmiştir.
Nitekim, 2011’de 18 milyar TL civarında olan bütçe açığı, 2012 yılında 29
milyar TL civarına çıkmıştır. Meydana gelen artış oranı %62 civarındadır. (Bkz.
Tablo 12)
3-B) BORÇ VERİLERİ:
İç ve dış borçlara ilişkin bilgiler Tablo 13-16’da yer
almaktadır.
TABLO 13: İÇ BORÇ
STOKU (Milyon TL)
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
MEBLAĞ |
352,841 |
368,778 |
386,542 |
|
VADE (ay) |
31.0 |
31.1 |
33.6 |
Kaynak: HM
2012 yılı sonu itibariyle toplam iç borç stoku 386,542 milyon
TL’dir. 2011 yılı sonuna göre meydana gelen artış 17,764 milyon TL’dir. Borç
stokunun ortalama vadesinde ise artış meydana gelmiştir. 2011 sonunda 31.1 ay
olan borç stokunun ortalama vadesi, 2012 yılı sonunda 33.6 aya çıkmıştır. (Bkz.
Tablo 13)
TABLO 14: BRÜT DIŞ
BORÇ STOKU (Milyon $)
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
TOPLAM |
291,924 |
304,207 |
336,863 |
|
*Kısa Vadeli |
77,369 |
81,996 |
100,951 |
|
*Uzun Vadeli |
214,555 |
222,211 |
235,912 |
Kaynak: HM
2011 yılı sonunda 304,207 milyon Dolar olan dış borç stoku,
2012 yılı sonunda 336,863 milyon Dolar’a yükselmiştir. Vadeler açısından dış
borçlar temel karakteristiğini sürdürmekte olup ağırlıklı olarak uzun
vadelidir. 2012 yılı sonu itibariyle uzun vadeli borçların toplam borç içindeki
payı %70 civarındadır. (Bkz. Tablo 14)
TABLO 15: DIŞ BORÇ
KOMPOZİSYONU (%)
|
DÖVİZ
CİNSİ |
2010 |
2011 |
2012 |
|
Dolar |
51.3 |
54.0 |
54.4 |
|
Euro |
34.2 |
35.3 |
34.8 |
|
SDR |
2.4 |
1.4 |
0.7 |
|
Yen |
1.7 |
2.4 |
2.5 |
|
Diğer |
10.4 |
6.7 |
7.6 |
Kaynak: HM
2012 yılı sonu itibariyle dış borcun %54.4’ü ABD Doları
cinsindendir. Müteakiben; Euro, Yen, SDR ve diğer para birimleri cinsinden
borçlar gelmektedir. (Bkz. Tablo 15)
TABLO 16: MERKEZÎ İDARE
BORÇ STOKU (Alacaklıya Göre) (Milyar $)
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
TOPLAM BORÇ STOKU |
306.3 |
274.4 |
298.5 |
|
I) İÇ BORÇ STOKU |
228.2 |
195.2 |
216.8 |
|
a) Piyasa |
195.0 |
162.9 |
--- |
|
b) Kamu Kesimi |
33.2 |
32.3 |
--- |
|
|
|
|
|
|
II) DIŞ BORÇ STOKU |
78.1 |
79.2 |
81.7 |
|
a) Kredi |
33.9 |
32.6 |
30.5 |
|
a.1)
Uluslararası Kuruluşlar (IMF Kredisi) |
20.9 (5.6) |
18.8 (4.4) |
17.7 (0.9) |
|
a.2) Hükûmet
Kuruluşları |
6.3 |
6.5 |
5.9 |
|
a.3) Ticarî
Bankalar |
6.7 |
7.3 |
6.8 |
|
b) Tahvil |
44.2 |
46.5 |
51.2 |
Kaynak: HM
Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, alacaklılar itibariyle
merkezî idare toplam borç stoku; 2010 sonu itibariyle 306.3 milyar Dolar iken, 2011
sonunda 274.4 milyar Dolar’a gerilemiştir. Söz konusu meblağ, 2012 yılı sonunda
298.5 milyar Dolar’a yükselmiştir. IMF kredisinde ise belirgin azalmalar söz
konusudur. Nitekim 2010 sonunda 5.6 milyar Dolar olan IMF borcu, 2011 sonu
itibariyle 4.4 milyar Dolar’a ve 2012 sonunda da 864 milyon Dolar’a
gerilemiştir. (Bkz. Tablo 16)
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ:
Ödemeler dengesi bilgilerine Tablo 17’de yer verilmektedir.
TABLO 17: ÖDEMELER
DENGESİ (Milyon $)
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
I. CARİ İŞLEMLER HESABI |
-48,424 |
-75,092 |
-47,476 |
|
I.a) Dış Ticaret
Hesabı |
-56,346 |
-89,139 |
-65,712 |
|
I.b) Hizmetler
Hesabı |
14,416 |
20,130 |
23,545 |
|
I.c) Gelir Hesabı |
-7,823 |
-7,841 |
6,676 |
|
I.d) Cari Transferler
Hesabı |
1,329 |
1,758 |
1,367 |
|
|
|
|
|
|
II. SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI |
57,800 |
65,659 |
45,553 |
|
II.a) Sermaye
Hesabı |
-56 |
-25 |
-44 |
|
II.b) Finans
Hesabı |
57,856 |
65,684 |
45,597 |
|
|
|
|
|
|
III. NET HATA VE NOKSAN |
5,592 |
9,433 |
1,923 |
Kaynak: TCMB
Cari işlemler hesabı; 2010 sonunda 48.5 milyar Dolar
civarında açık vermişken, 2011 yılı açık meblağı 75 milyar Dolar’ın üstüne
çıkmış olup artış oranı %55 civarındadır. 2012 yılı sonundaki cari açık meblağı
ise düşerek 47.5 milyar Dolar civarında gerçekleşmiştir. 2011’in toplam açığına
nazaran, 2012 yılı açık meblağındaki azalış oranı %37 civarındadır. (Bkz. Tablo
17)
4-B) MAL TİCARETİ:
Ana ve alt kalemler itibariyle mal ticareti verileri, Tablo
18’de ve 19’da yer almaktadır.
TABLO 18: DIŞ TİCARET
BİLEŞİMİ (000 $)
|
|
2011 |
2012 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
134,907 |
152,560 |
13.1 |
|
İTHALÂT |
240,842 |
236,537 |
-1.8 |
|
DIŞ
TİCARET DENGESİ |
-105,935 |
-83,976 |
-20.7 |
|
İHRACAT /
İTHALÂT (%) |
56.0 |
64.5 |
|
Kaynak: DTM
2012 yılı ihracatı 153 milyar Dolar, ithalâtı ise 237 milyar
Dolar civarındadır. 2011 yılına göre ihracatta %13.1 oranında artış meydana gelmişken,
ithalâtta ise ilginç bir şekilde %1.8 oranında azalma gerçekleşmiştir. Dış
ticaret açığında meydana gelen azalma ise %20.7’dir. 2012 yılında ihracatın
ithalâtı karşılama oranı %64.5’tir. Bu oran, 2011 yılına göre 8.5 puan artış
sergilemiştir. (Bkz. Tablo 18)
TABLO 19: GENİŞ
EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (Milyon $)
|
|
2011 |
|
2012 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
14,192 |
|
13,749 |
-3.1 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
67,942 |
|
82,706 |
21.7 |
|
Tüketim Malları |
52,219 |
|
55,590 |
6.5 |
|
Diğer |
555 |
|
516 |
-6.9 |
|
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
37,271 |
|
33,924 |
-9.0 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
173,140 |
|
174,923 |
1.0 |
|
Tüketim Malları |
29,692 |
|
26,700 |
-10.1 |
|
Diğer |
739 |
|
990 |
34.1 |
Kaynak: DTM
2012 yılında, mal sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi
açısından ihracat alt kalemleri, sırasıyla şöyledir: ham madde, tüketim, yatırım
ve diğer mallar. Burada dikkati çeken husus şudur: geleneksel olarak ihracat
kalemleri arasında ilk sırayı tüketim malları alırken, 2006 yılı itibariyle bu
yapıda bir değişiklik meydana gelmiş olup ilk sırayı ham maddeler almıştır.
Aynı dönemde, ithalât alt kalemleri ise karakteristik yapısını sürdürmüş olup
sırasıyla şöyledir: ham madde, yatırım, tüketim ve diğer mallar. (Bkz. Tablo
19)
2012 yılında, ülke gruplarına göre incelendiğinde, ihracatın
%38.8’inin AB ülkelerine; kalan kısmının diğer ülkelere yapıldığı ortaya
çıkmaktadır. Bu oran 2011 yılında %46.2 olup 2012’de %5 civarında bir düşüş
meydana gelmiş olduğu görülmektedir. 2012’de ithalâtın %37’si AB ülkelerinden;
kalan kısmı diğer ülkelerden gerçekleştirilmiştir. Bu oran da 2011 yılında %37.8
olup 2012’de %4 civarında bir düşüş meydana gelmiştir. Fark edileceği üzere
başlıca ticaret ortağımız sayılan AB ülkeleri ile işlem hacmimizde önceki yılda
beliren yavaşlama ve gerileme sinyalleri, 2012’de açık bir hale gelmiştir.
Bunun, global krizin ikinci dalgası sayılabilecek olan Avrupa ülkeleri ekonomik
krizinin bir yansıması olduğu aşikardır. Bu olumsuzluğun önümüzdeki birkaç yıl
boyunca da süreği tahmin edilmektedir.
4-C) HİZMET TİCARETİ:
Alt faaliyet dalları itibariyle hizmet ticareti verileri Tablo
20’de yer almaktadır.
TABLO 20: HİZMET
TİCARETİ GELİŞMELERİ (Milyon $)
|
|
2010 |
2011 |
2012 |
|
HİZMETLER
DENGESİ |
|
|
|
|
a) Ulaştırma |
1,308 |
2,279 |
4,220 |
|
b) Turizm |
15,981 |
20,171 |
21,559 |
|
c) İnşaat |
859 |
838 |
1,028 |
|
d) Sigorta |
-475 |
-468 |
-380 |
|
e) Finans |
-242 |
-690 |
-644 |
|
f) Diğer Ticarî |
-1,340 |
-1,427 |
-1,536 |
|
g) Resmî |
-869 |
-1,059 |
-965 |
|
h) Diğer |
45 |
486 |
263 |
Kaynak: TCMB
2012 yılında Türkiye’nin net gelir sağlayan başlıca hizmet
alt sektörleri sırasıyla; turizm, ulaştırma ve inşaattır. Söz konusu dönem
itibariyle Türkiye’nin hizmet ticareti net geliri 23.5 milyar Dolar
civarındadır. 2011’e göre bu meblağda %17 civarında artış meydana gelmiştir.
(Bkz. Tablo 20)
TÜİK istatistiklerine göre, 2012 yılında Türkiye’yi ziyaret
eden kişi sayısı 36,776,645’tir. Yurt dışını ziyaret eden Türkiyeli turist
sayısı ise 5,802,950’dir. Giriş yapan yabancı ziyaretçilerin ülkeleri
itibariyle sıralaması şöyledir: Avrupa, BDT, Asya, Afrika, Amerika, Okyanusya,
Diğer.
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Behzat Ekinci
Mardin Artuklu Üniversitesi
İİBF, İktisat Bölümü
Kaynaklar:
TÜİK, DPT,
HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Turkish Bank.