AKADEM<İ>KTİSAT

 

 

TÜRKİYE EKONOMİSİNİN 2012 YILINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME

 

 

 

İÇİNDEKİLER:

1) REEL KESİM

1-A) BÜYÜME

1-B) SANAYİ

1-C) İSTİHDAM

 

2) FİNANSAL KESİM

2-A) FİYATLAR

2-B) PARASAL GÖSTERGELER

2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI

2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR

 

3) KAMU MALİYESİ KESİMİ

3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ

3-B) BORÇ VERİLERİ

 

4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ

4-A) ÖDEMELER DENGESİ

4-B) MAL TİCARETİ

4-C) HİZMET TİCARETİ

 

 

 

Bu çalışmada, mevcut veriler ışığında, Türkiye’de 2012 yılında meydana gelen ekonomik gelişmelere ilişkin ayrıntılı sektörel analizler ve değerlendirmeler yapılmaktadır.

 

 

1) REEL KESİM

1-A) BÜYÜME:

Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer almaktadır.

 

TABLO 1: BÜYÜME (GSYH) VERİLERİ (Üretim Yöntemine Göre, 1998 Bazlı, Sabit Fiyatlarla) (%) (Milyon $)

 

2007

2009

2010

2011

2012

Hedef GSYH Oranı

5.0

-3.6

6.8

4.5

3.2

Gerçekleşen GSYH Oranı

4.7

-4.8

9.2

8.8

I. çeyrek 12.4

II. çeyrek 9.3

III. çeyrek   8.7

IV. çeyrek  5.3

2.2

I. çeyrek  3.3

II. çeyrek 2.9

III. çeyrek 1.6

IV. çeyrek 1.4

GSYH Meblağı

(cari fiyatlarla)

658,786

616,703

731,608

773,980

786,293

Kaynak: TÜİK

 

2003-2007 dönemi hedef büyüme oranları %5 olmakla beraber, gerçekleşmeler 2007 yılı haricinde hep bu oranın üstündedir. 2008’de ise büyüme oranı hedef oran olan %5.5’in çok altında gerçekleşmiş olup %0.9’dur. Global ekonomik krizin ülkemize yansıması olarak değerlendirilebilecek bu büyüme düşüşü, 2009 yılında da devam etmiş ve hedefin altında bir oranla %-4.8 olarak gerçekleşmiştir. 2010 ve 2011 yıllarında ciddi bir toparlanma sürecine şahit olunmuş ve yıl sonu büyüme oranları sırasıyla %9.2 ve %8.8 olmuştur. 2012 yılında ise büyümede belirgin bir frenleme meydana gelmiştir. Nitekim, büyüme oranı Orta Vadeli Program (OVP) çerçevesinde ilkin %4 olarak tespit edilmişken yılın son çeyreğinde %3.2 şeklinde revize edilmiştir. Buna rağmen yıl sonu itibariyle gerçekleşen oran hedef seviyenin de altında olup %2.2’dir. (Bkz. Tablo 1)

 

TÜİK’ten yapılan açıklamaya göre, 2007 yılında, üretim yöntemine göre cari fiyatlarla GSYH 843,178 milyon TL’dir. 2009 sonu itibariyle bu meblağ 952,559 milyon TL, 2010 yılında 1,098,799 milyon TL, 2011 yılında 1,297,713 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı GSYH’si ise 1,416,817 milyon TL olmuştur.

 

Üretim yöntemine göre cari fiyatlarla Dolar cinsinden GSYH; 2007 yılında 658,786 milyon, 2009’da 616,703 milyon, 2010’da 731,608 milyon, 2011’de 773,980 milyon olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılı meblağı ise 786,293 milyon Dolar’dır. (Bkz. Tablo 1)

 

2012 yılında bazı iktisadî faaliyet kollarında 1998 bazlı fiyatlarla GSYH gelişme hızları şöyledir: Tarım-avcılık-ormancılık %3.5; Madencilik ve taş ocakçılığı %0.8; İmalât sanayii %1.9; İnşaat %0.6; Toptan ve perakende ticaret %0.1; Oteller ve lokantalar %3.4; Ulaştırma-depolama-haberleşme %3.2; Malî aracı kuruluşlar %3.2; Gayrimenkul-kiralama-iş faaliyetleri %6.6; Eğitim %4.3; Sağlık işleri ve sosyal hizmetler %5.3.

 

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu 75.627.384 kişiden oluşmaktadır. Nüfusun %50.2’sini (37,956,168 kişi) erkekler, %49.8’sini (37.671.216 kişi) ise kadınlar oluşturmaktadır.

 

Kişi başına GSYH (KBGSYH) gelişmeleri şöyledir: Cari fiyatlarla KBGSYH; 2007’de 9.234 $ iken, 2009’da 8,578 $’a gerilemiştir. 2010 yılında tekrar yükselişe geçen gelir, 10.079 $ olarak gerçekleşmiş ve 2012’de 10,504 $’a yükselmiştir.

 

 

1-B) SANAYİ:

İmalât sanayiindeki üretim değişim oranları, alt sektörler itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.

 

TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞI (Mevsim ve Takvim Etkilerinden Arındırılmış)

İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI

Üretim Endeksi

(2005=100)

Değişim

(%)

 

2011

2012

2012/2011

TOPLAM SANAYİ

131.5

129.2

-1.75

Madencilik ve Taş Ocakçılığı Sektörü

138.6

125.4

-9.50

İmalât Sanayii Sektörü

128.7

127.1

-1.20

Elektrik, Gaz ve Su Sektörü

147.3

144.7

-1.80

Kaynak: TÜİK

 

2005=100 temel yıllı sanayi endeksine göre, 2011 yılı ile kıyaslandığında, 2012 yılında sanayi üretiminde düşüş olduğu görülmektedir. 2012 yılında alt sektörler arasında en yüksek üretim düşüşü madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 2)

 

TABLO 3: KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (%)

 

2010

2011

2012

Ocak

68.6

74.6

74.7

Şubat

67.8

73.0

72.9

Mart

67.3

73.2

73.1

Nisan

72.7

74.9

74.7

Mayıs

73.3

75.2

74.7

Haziran

73.3

76.7

74.6

Temmuz

74.4

75.4

74.8

Ağustos

73.0

76.1

74.3

Eylül

73.5

76.2

74.0

Ekim

75.3

77.0

74.9

Kasım

75.9

76.9

74.0

Aralık

75.6

75.5

73.6

Kaynak: TCMB

 

2012 yılında aylar itibariyle kapasite kullanım oranlarında (KKO), 2011 ile kıyaslandığında belli ölçüde düşüşler meydana geldiği görülmektedir. 2011 yılında ortalama KKO %75.4 seviyesinde iken 2012’de bu oran %74.2 olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 3)

 

TABLO 4: TAM KAPASİTE İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (%) (Ekim-Aralık Dönemi)

 

2011

2012

Kısıtlayan Faktör Yoktur

38.3

44,7

Talep Yetersizliği

42.4

22,8

İş gücü Yetersizliği

4.0

9,3

Ham madde-Ekipman Yetersizliği

6.2

9,6

Malî İmkansızlıklar

4.8

9,1

Diğer

4.3

4,5

Kaynak: TCMB

 

Merkez Bankası, İktisadi Yönelim Anketi (İYA) ve Reel Kesim Güven Endeksi (RKGE) verilerine göre 2012 yılı Ekim-Aralık döneminde; tam kapasite ile çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen sebep, “talep yetersizliği”dir. Ardından, “ham madde-ekipman yetersizliği” belirtilmiştir. Kısıtlayıcı herhangi bir faktörün olmadığını belirtenlerin sayısı da çok yüksek olup oran %44.7’dir. (Bkz. Tablo 4)

 

TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET VE KOOPERATİF

 

2011

2012

Değişim (%)

Yeni açılan şirket ve kooperatif

54,442

39,764

-26.96

Kapanan şirket ve kooperatif

14,991

16,063

7.15

Kaynak: TCMB

 

2011 yılına göre 2012 yılında yeni şirket ve kooperatif açılışlarında belirgin bir azalış meydana gelmiş olup oran %-27 civarındadır. Buna karşılık, kapanan şirket ve kooperatif sayısında ise artış meydana gelmiş olup oran %7 civarındadır. (Bkz. Tablo 5)

 

 

 

1-C) İSTİHDAM:

TÜİK Hane Halkı İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2012 yılında (Aralık Dönemi; Kasım-Aralık 2012, Ocak 2013) kurumsal olmayan nüfusa ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da yer almaktadır.

 

TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ GÜCÜ DURUMU (000 kişi)

 

2011

2012

KURUMSAL OLMAYAN SİVİL NÜFUS

72,925

74,026

   15 ve Üstü Yaştaki Nüfus

54,122

55,162

 

 

 

İŞ GÜCÜ DURUMU

26,254

27,556

   İstihdam Edilen

23,678

24,766

   İşsiz

2,576

2,790

 

 

 

İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI (%)

48.5

50.0

 

 

 

İSTİHDAM ORANI (%)

43.8

44.9

İŞSİZLİK ORANI (%)

9.8

10.1

   Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%)

12.0

12.4

   Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı (%)

18.1

19.8

 

 

 

İŞ GÜCÜNE DAHİL OLMAYANLAR

27,868

27,605

Kaynak: TÜİK

 

2011 yılında istihdam edilen kişi sayısı 23,678,000 iken, 2012’de bu sayı 24,766,000 kişi olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılına göre 2012 yılında istihdam edilen kişi sayısındaki artış 1,088,000’dir. 2012 yılında işsiz sayısı ise 2,790,000 olup 2011 yılına göre meydana gelen artış 214,000 kişidir. 2012 yılında istihdam oranı %44.9, işsizlik oranı ise %10.1’dir. Tarım dışı işsizlik oranı %12.4; 15-24 yaş grubundaki işsizlik oranı %19.8’dir. (Bkz. Tablo 6)

 

 

 

2) FİNANSAL KESİM

2-A) FİYATLAR:

Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer almaktadır.

 

TABLO 7: FİYATLARDAKİ GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)

 

ÜFE

 

TÜFE

 

2010

2011

2012

 

2010

2011

2012

Ocak

0.58

2.36

0.38

 

1.85

0.41

0.56

Şubat

1.66

1.72

-0.09

 

1.45

0.73

0.56

Mart

1.94

1.22

0.36

 

0.58

0.42

0.41

Nisan

2.35

0.61

0.08

 

0.60

0.87

1.52

Mayıs

-1.15

0.15

0.53

 

-0.36

2.42

-0.21

Haziran

-0.50

0.01

-1.49

 

-0.56

-1.43

-0.90

Temmuz

-0.16

-0.03

-0.31

 

-0.48

-0.41

-0.23

Ağustos

1.15

1.76

0.26

 

0.40

0.73

0.56

Eylül

0.51

1.55

1.03

 

1.23

0.75

1.03

Ekim

1.21

1.60

0.17

 

1.83

3.27

1.96

Kasım

-0.31

0.65

1.66

 

0.03

1.73

0.38

Aralık

1.31

1.00

-0.12

 

-0.30

0.58

0.38

Kaynak: TÜİK

 

“Bir önceki aya göre değişim” açısından, ÜFE’de önceki yıllarda olduğu gibi 2012 yılında da dalgalanmalar meydana gelmiştir. 2012 Mayıs’ında, 2011’in Temmuz’unda gerçekleşen negatif enflasyon oranına tekrar şahit olunmuştur. TÜFE’de de benzer durumlar söz konusudur. (Bkz. Tablo 7)

 

TABLO 8: FİYATLARDAKİ GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)

 

ÜFE

 

TÜFE

 

2010

2011

2012

 

2010

2011

2012

Ocak

6.30

10.80

11.13

 

8.19

4.90

10.61

Şubat

6.82

10.87

9.15

 

10.13

4.16

10.43

Mart

8.58

10.08

8.22

 

9.56

3.99

10.43

Nisan

10.42

8.21

7.65

 

10.19

4.26

11.14

Mayıs

9.21

9.63

8.06

 

9.10

7.17

8.28

Haziran

7.64

10.19

6.44

 

8.37

6.24

8.87

Temmuz

8.24

10.34

6.13

 

7.58

6.31

9.07

Ağustos

9.03

11.00

4.56

 

8.33

6.65

8.88

Eylül

8.91

12.15

4.03

 

9.24

6.15

9.19

Ekim

9.92

12.58

2.57

 

8.62

7.66

7.80

Kasım

8.17

13.67

3.60

 

7.29

9.48

6.37

Aralık

8.87

13.33

2.45

 

6.40

10.45

6.16

Kaynak: TÜİK

 

“Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim” açısından 2012 yılında genel olarak bir düşüş eğilimi olmakla beraber ÜFE’de düzensiz hareketler görülmektedir. Söz konusu düzensizlikler TÜFE’de de mevcut olup bu endekste de düşüş eğilimi vardır. (Bkz. Tablo 8)

 

2009 ve 2010 (Nisan hariç) döneminde ÜFE’de tek haneler gerçekleşmiştir. Ancak 2011 boyunca yine çift hanelere geçilmiş olup bunun istisnaları Nisan ve Mayıs aylarıdır. TÜFE’de de 2009 ve 2010 (Şubat ve Nisan hariç) yılları, tek hanelerin gerçekleştiği dönemlerdir. Bu durum, Aralık ayı haricinde 2011 boyunca da geçerliliğini korumuştur. 2012’nin ilk dört ayında ise yine iki haneli enflasyon oranları gerçekleşmiş, Mayıs itibariyle bu oranlar yerlerini tek hanelere terk etmiştir. (Bkz. Tablo 8)

 

“Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim” dikkate alınarak 2003, 2004 ve 2005 yıllarında hedef enflasyon oranları realize edilebilmekle beraber, 2006, 2007 ve 2008 yıllarında bunu sağlamak mümkün olmamıştır. 2009 yılı hedef oranı %7.5 olup ÜFE’de Şubat’tan TÜFE’de ise Nisan’dan itibaren realize edilebilmiştir. Ancak, bu erişim bir başarıdan ziyade iç piyasadaki daralmanın sonucu olarak değerlendirilmektedir. 2010 yılı için tespit edilen hedef oranı %6.5’e ise sadece TÜFE’de ulaşılabilmiştir. 2011 yılı hedef enflasyon oranı %5.5 olarak tespit edilmiştir. Bu orana 2011’in sadece ilk dört ayında TÜFE’de erişilebilmişken Mayıs ayı itibariyle hedeften giderek uzaklaşılmıştır. 2012-2014 dönemi hedef enflasyon oranı ise %5 olup 2012 sonunda ÜFE’de Ağustos ayı itibariyle realize edilmiş olmakla beraber TÜFE’de hiçbir zaman için hedefin realizasyonu mümkün olmamıştır.

 

 

2-B) PARASAL GÖSTERGELER:

2011 yılı sonu ve 2013 yılı başı itibariyle parasal göstergeler ve bunlar arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.

 

TABLO 9: PARASAL GÖSTERGELER (Milyon TL)

 

30 Aralık 2011

25 Ocak 2012

Değişim (%)

Dolaşımdaki Para

49,347

53,640

8.7

Vadesiz TL Mevduat

65,220

67,568

3.6

Vadesiz YP Mevduat

33,888

35,507

4.8

M1

148,455

156,715

5.6

Vadeli TL Mevduat

359,640

407,984

13.4

Vadeli YP Mevduat

157,547

169,706

7.7

M2

665,642

734,405

10.3

Repo

3,891

4.701

20.8

B Tipi Likit Fonlar

20,556

17,558

-14.6

İhraç Edilen Menkul Kıymetler

10,402

18,792

80.7

M3

700,491

775,456

10.7

Toplam TL Krediler

490,846

585,382

19.3

Bireysel TL Krediler

223.314

261,100

16.9

Kurumsal TL Krediler

267,532

324,282

21.2

Dolarizasyon

27.3

26.5

-3.2

Kaynak: TCMB

 

2011 sonu itibariyle 49.3 milyar TL olan dolaşımdaki para meblağı, 2013 yılı başı itibariyle 53.6 milyar TL’ye yükselmiş olup artış oranı %8.7’dir. Vadesiz TL ve yabancı para mevduatlarında meydana gelen artışlar sırasıyla %3.6 ve 4.8’dir. Vadeli TL ve yabancı para mevduatlarındaki artış oranları ise sırasıyla %13.4 ve 7.7’dir. Repoda da %20.8 oranında artış meydana gelmiştir. (Bkz. Tablo 9)

 

2011 sonu itibariyle bankalarca verilen toplam kredi meblağı 491 milyar TL civarında idi. Bu meblağ, 2013 yılı başı itibariyle 585 milyar TL civarına yükselmiş olup artış oranı %19.3’tür. (Bkz. Tablo 9)

 

 

2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:

2012 yılı sonu itibariyle, seçilmiş finansal yatırım araçlarının yıllık ortalamaları itibariyle reel getirileri Tablo 10’da yer almaktadır.

 

TABLO 10: SEÇİLMİŞ FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARININ REEL GETİRİLERİ

 

REEL GETİRİ (2003=100)

ÜFE (%)

TÜFE (%)

YILLIK

ORTALAMA

ALTIN (KÜLÇE)

BORSA İNDEKSİ (İMKB 100)

EURO

DOLAR

MEVDUAT FAİZİ (BRÜT)

6.83

-1.15

-6.59

0.97

0.41

4.09

-3.69

-8.99

-1.63

-2.17

 

 

 

 

Kaynak: TÜİK

 

2012 sonu itibariyle; 2003=100 temel yıllı ÜFE ile indirgendiğinde yıllık ortalamalar itibariyle en yüksek getiri Altın ile elde edilmişken, en fazla zarar Euro’da gerçekleşmiştir. TÜFE ile indirgendiğinde de durum aynı merkezdedir. (Bkz. Tablo 10)

 

 

2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR:

2012 yılı sonu itibariyle Türkiye’de faaliyette bulunan finansal kuruluşlar Tablo 11’de yer almaktadır.

 

TABLO 11: TÜRKİYE’DEKİ FİNANSAL KURULUŞLAR (Adet)

KURULUŞ

2011

2012

Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları

4

4

Kamu Mevduat Bankaları

3

3

TMSF Bünyesindeki Bankalar

2

2

Özel Yatırım Bankaları

5

5

Özel Mevduat Bankaları

10

11

Türkiye’de Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları

4

4

Türkiye’de Kurulu Yabancı Mevduat Bankaları

10

10

Mevduat Toplama Yetkisine Sahip Yabancı Banka Şubeleri

6

6

 

 

 

Katılım Bankaları (Özel Finans Kurumları)

4

4

 

 

 

Türkiye’de Temsilciliği Bulunan Yabancı Banka Sayısı

46

44

 

 

 

Leasing Kuruluşları

31

31

Factoring Kuruluşları

74

78

Tüketici Finansman Kuruluşları

12

13

Varlık Yönetim Şirketleri

8

9

Finansal Holding Kuruluşları

3

3

Kaynak: BDDK

 

2012 yılı sonu itibariyle toplam banka sayısı 45, Katılım bankaları 4, Leasing kuruluşları 31, Factoring kuruluşları ise 78’dir. Tüketici finansman kuruluşlarının sayısı 13, Varlık yönetim şirketleri ise 9 adettir. (Bkz. Tablo 11)

 

 

 

3) KAMU MALİYESİ KESİMİ

 

3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ:

2011-12 yılları bütçe gelişmeleri Tablo 12’de yer almaktadır.

 

TABLO 12: BÜTÇE İLE İLGİLİ GELİŞMELER (000 TL) (%)

 

2011

2012

ARTIŞ

(12/11) (%)

GELİRLER

296,823,602

331,700,350

11.7

   Genel Bütçe Gelirleri

286,554,013

320,277,444

11.8

       Vergi Gelirleri

253,809,179

278,751,067

9.8

       Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri

9.063,090

13,976,332

54.2

       Alınan Bağışlar ve Yardımlar

1,068,362

1,577,284

47.6

       Faizler, Paylar ve Cezalar

19,739,446

22,587,565

14.4

       Sermaye Gelirleri

2,529,671

2,049,488

-19.0

       Alacaklardan Tahsilat

344,265

1,335,708

288.0

   Özel Bütçeli İdare Gelirleri

8,174,114

9,084,883

11.1

   Düzenleme ve Denetleme Kurum Gelirleri

2,095,475

2,338,023

11.6

 

 

 

 

HARCAMALAR

314,606,792

360,491,300

14.6

   Faiz Hariç Harcamalar

272,375,234

312,075,252

14.6

       Personel Giderleri

72,914,142

86,455,340

18.6

       Sos. Güv. Kur. Devlet Primleri

12,849,764

14,725,295

14.6

       Mal ve Hizmet Alımları

32,797,259

32,503,863

-0.9

       Cari Transferler

110,498,851

129,265,928

17.0

       Sermaye Giderleri

30,905,295

34,184,700

10.6

       Sermaye Transferleri

6,738,618

5,969,735

-11.4

       Borç Verme

5,671,305

8,970,391

58.2

   Faiz Harcamaları

42,231,558

48,416,048

14.6

 

 

 

 

BÜTÇE DENGESİ

-17,783,190

-28,790,950

61.9

 

 

 

 

Faiz Dışı Denge

24,448,368

19,625,098

-19.7

Kaynak: MB

 

2012 yılı sonunda elde edilen gelir meblağı 331,700 milyon TL’dir. 2011’e göre artış meydana gelmiş olup, oran %11.7’dir. Aynı dönemdeki harcama meblağı 360,491 milyon TL olup 2011’e göre artış oranı %14.6’dır. (Bkz. Tablo 12)

 

2012 yılında faiz harcamaları meblağı 48,416 milyon TL olup 2011 yılına göre %14.6 oranında artmıştır. Faiz dışı dengede önceki döneme göre düşüş meydana gelmiştir. Nitekim, 2011 yılında 24,448 milyon TL olan faiz dışı fazla, 2012 yılında 19,625 milyon TL civarında gerçekleşmiş olup azalış oranı %20 civarındadır. (Bkz. Tablo 12)

 

Bütçe dengesinde de aleyhte gelişmeler meydana gelmiştir. Nitekim, 2011’de 18 milyar TL civarında olan bütçe açığı, 2012 yılında 29 milyar TL civarına çıkmıştır. Meydana gelen artış oranı %62 civarındadır. (Bkz. Tablo 12)

 

 

3-B) BORÇ VERİLERİ:

İç ve dış borçlara ilişkin bilgiler Tablo 13-16’da yer almaktadır.

 

TABLO 13: İÇ BORÇ STOKU (Milyon TL)

 

2010

2011

2012

MEBLAĞ

352,841

368,778

386,542

VADE (ay)

31.0

31.1

33.6

Kaynak: HM

 

2012 yılı sonu itibariyle toplam iç borç stoku 386,542 milyon TL’dir. 2011 yılı sonuna göre meydana gelen artış 17,764 milyon TL’dir. Borç stokunun ortalama vadesinde ise artış meydana gelmiştir. 2011 sonunda 31.1 ay olan borç stokunun ortalama vadesi, 2012 yılı sonunda 33.6 aya çıkmıştır. (Bkz. Tablo 13)

 

TABLO 14: BRÜT DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $)

 

2010

2011

2012

TOPLAM

291,924

304,207

336,863

 *Kısa Vadeli

77,369

81,996

100,951

 *Uzun Vadeli

214,555

222,211

235,912

Kaynak: HM

 

2011 yılı sonunda 304,207 milyon Dolar olan dış borç stoku, 2012 yılı sonunda 336,863 milyon Dolar’a yükselmiştir. Vadeler açısından dış borçlar temel karakteristiğini sürdürmekte olup ağırlıklı olarak uzun vadelidir. 2012 yılı sonu itibariyle uzun vadeli borçların toplam borç içindeki payı %70 civarındadır. (Bkz. Tablo 14)

 

TABLO 15: DIŞ BORÇ KOMPOZİSYONU (%)

DÖVİZ CİNSİ

2010

2011

2012

Dolar

51.3

54.0

54.4

Euro

34.2

35.3

34.8

SDR

2.4

1.4

0.7

Yen

1.7

2.4

2.5

Diğer

10.4

6.7

7.6

Kaynak: HM

 

2012 yılı sonu itibariyle dış borcun %54.4’ü ABD Doları cinsindendir. Müteakiben; Euro, Yen, SDR ve diğer para birimleri cinsinden borçlar gelmektedir. (Bkz. Tablo 15)

 

TABLO 16: MERKEZÎ İDARE BORÇ STOKU (Alacaklıya Göre) (Milyar $)

 

2010

2011

2012

TOPLAM BORÇ STOKU

306.3

274.4

298.5

I) İÇ BORÇ STOKU

228.2

195.2

216.8

   a) Piyasa

195.0

162.9

---

   b) Kamu Kesimi

33.2

32.3

---

 

 

 

 

II) DIŞ BORÇ STOKU

78.1

79.2

81.7

   a) Kredi

33.9

32.6

30.5

       a.1) Uluslararası Kuruluşlar

              (IMF Kredisi)

20.9

(5.6)

18.8

(4.4)

17.7

(0.9)

       a.2) Hükûmet Kuruluşları

6.3

6.5

5.9

       a.3) Ticarî Bankalar

6.7

7.3

6.8

   b) Tahvil

44.2

46.5

51.2

Kaynak: HM

 

Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, alacaklılar itibariyle merkezî idare toplam borç stoku; 2010 sonu itibariyle 306.3 milyar Dolar iken, 2011 sonunda 274.4 milyar Dolar’a gerilemiştir. Söz konusu meblağ, 2012 yılı sonunda 298.5 milyar Dolar’a yükselmiştir. IMF kredisinde ise belirgin azalmalar söz konusudur. Nitekim 2010 sonunda 5.6 milyar Dolar olan IMF borcu, 2011 sonu itibariyle 4.4 milyar Dolar’a ve 2012 sonunda da 864 milyon Dolar’a gerilemiştir. (Bkz. Tablo 16)

 

 

 

4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ

 

4-A) ÖDEMELER DENGESİ:

Ödemeler dengesi bilgilerine Tablo 17’de yer verilmektedir.

 

TABLO 17: ÖDEMELER DENGESİ (Milyon $)

 

2010

2011

2012

I. CARİ İŞLEMLER HESABI

-48,424

-75,092

-47,476

   I.a) Dış Ticaret Hesabı

-56,346

-89,139

-65,712

   I.b) Hizmetler Hesabı

14,416

20,130

23,545

   I.c) Gelir Hesabı

-7,823

-7,841

6,676

   I.d) Cari Transferler Hesabı

1,329

1,758

1,367

 

 

 

 

II. SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI

57,800

65,659

45,553

   II.a) Sermaye Hesabı

-56

-25

-44

   II.b) Finans Hesabı

57,856

65,684

45,597

 

 

 

 

III. NET HATA VE NOKSAN

5,592

9,433

1,923

Kaynak: TCMB

 

Cari işlemler hesabı; 2010 sonunda 48.5 milyar Dolar civarında açık vermişken, 2011 yılı açık meblağı 75 milyar Dolar’ın üstüne çıkmış olup artış oranı %55 civarındadır. 2012 yılı sonundaki cari açık meblağı ise düşerek 47.5 milyar Dolar civarında gerçekleşmiştir. 2011’in toplam açığına nazaran, 2012 yılı açık meblağındaki azalış oranı %37 civarındadır. (Bkz. Tablo 17)

 

 

4-B) MAL TİCARETİ:

Ana ve alt kalemler itibariyle mal ticareti verileri, Tablo 18’de ve 19’da yer almaktadır.

 

TABLO 18: DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (000 $)

 

2011

2012

Değişim (%)

İHRACAT

134,907

152,560

13.1

İTHALÂT

240,842

236,537

-1.8

DIŞ TİCARET DENGESİ

-105,935

-83,976

-20.7

İHRACAT / İTHALÂT (%)

56.0

64.5

 

Kaynak: DTM

 

2012 yılı ihracatı 153 milyar Dolar, ithalâtı ise 237 milyar Dolar civarındadır. 2011 yılına göre ihracatta %13.1 oranında artış meydana gelmişken, ithalâtta ise ilginç bir şekilde %1.8 oranında azalma gerçekleşmiştir. Dış ticaret açığında meydana gelen azalma ise %20.7’dir. 2012 yılında ihracatın ithalâtı karşılama oranı %64.5’tir. Bu oran, 2011 yılına göre 8.5 puan artış sergilemiştir. (Bkz. Tablo 18)

 

TABLO 19: GENİŞ EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (Milyon $)

 

2011

 

2012

Değişim (%)

İHRACAT

 

 

 

 

  Sermaye (Yatırım) Malları

14,192

 

13,749

-3.1

  Ara (Ham madde) Mallar

67,942

 

82,706

21.7

  Tüketim Malları

52,219

 

55,590

6.5

  Diğer

555

 

516

-6.9

 

 

 

 

 

İTHALÂT

 

 

 

 

  Sermaye (Yatırım) Malları

37,271

 

33,924

-9.0

  Ara (Ham madde) Mallar

173,140

 

174,923

1.0

  Tüketim Malları

29,692

 

26,700

-10.1

  Diğer

739

 

990

34.1

Kaynak: DTM

 

2012 yılında, mal sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi açısından ihracat alt kalemleri, sırasıyla şöyledir: ham madde, tüketim, yatırım ve diğer mallar. Burada dikkati çeken husus şudur: geleneksel olarak ihracat kalemleri arasında ilk sırayı tüketim malları alırken, 2006 yılı itibariyle bu yapıda bir değişiklik meydana gelmiş olup ilk sırayı ham maddeler almıştır. Aynı dönemde, ithalât alt kalemleri ise karakteristik yapısını sürdürmüş olup sırasıyla şöyledir: ham madde, yatırım, tüketim ve diğer mallar. (Bkz. Tablo 19)

 

2012 yılında, ülke gruplarına göre incelendiğinde, ihracatın %38.8’inin AB ülkelerine; kalan kısmının diğer ülkelere yapıldığı ortaya çıkmaktadır. Bu oran 2011 yılında %46.2 olup 2012’de %5 civarında bir düşüş meydana gelmiş olduğu görülmektedir. 2012’de ithalâtın %37’si AB ülkelerinden; kalan kısmı diğer ülkelerden gerçekleştirilmiştir. Bu oran da 2011 yılında %37.8 olup 2012’de %4 civarında bir düşüş meydana gelmiştir. Fark edileceği üzere başlıca ticaret ortağımız sayılan AB ülkeleri ile işlem hacmimizde önceki yılda beliren yavaşlama ve gerileme sinyalleri, 2012’de açık bir hale gelmiştir. Bunun, global krizin ikinci dalgası sayılabilecek olan Avrupa ülkeleri ekonomik krizinin bir yansıması olduğu aşikardır. Bu olumsuzluğun önümüzdeki birkaç yıl boyunca da süreği tahmin edilmektedir.

 

 

4-C) HİZMET TİCARETİ:

Alt faaliyet dalları itibariyle hizmet ticareti verileri Tablo 20’de yer almaktadır.

 

TABLO 20: HİZMET TİCARETİ GELİŞMELERİ (Milyon $)

 

2010

2011

2012

HİZMETLER DENGESİ

 

 

 

   a) Ulaştırma

1,308

2,279

4,220

   b) Turizm

15,981

20,171

21,559

   c) İnşaat

859

838

1,028

   d) Sigorta

-475

-468

-380

   e) Finans

-242

-690

-644

   f) Diğer Ticarî

-1,340

-1,427

-1,536

   g) Resmî

-869

-1,059

-965

   h) Diğer

45

486

263

Kaynak: TCMB

 

2012 yılında Türkiye’nin net gelir sağlayan başlıca hizmet alt sektörleri sırasıyla; turizm, ulaştırma ve inşaattır. Söz konusu dönem itibariyle Türkiye’nin hizmet ticareti net geliri 23.5 milyar Dolar civarındadır. 2011’e göre bu meblağda %17 civarında artış meydana gelmiştir. (Bkz. Tablo 20)

 

TÜİK istatistiklerine göre, 2012 yılında Türkiye’yi ziyaret eden kişi sayısı 36,776,645’tir. Yurt dışını ziyaret eden Türkiyeli turist sayısı ise 5,802,950’dir. Giriş yapan yabancı ziyaretçilerin ülkeleri itibariyle sıralaması şöyledir: Avrupa, BDT, Asya, Afrika, Amerika, Okyanusya, Diğer.

 

 

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Behzat Ekinci

Mardin Artuklu Üniversitesi

İİBF, İktisat Bölümü

http://www.akademiktisat.net

mbekinci@akademiktisat.net

 

 

Kaynaklar:

TÜİK, DPT, HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Turkish Bank.

 

 

 

Sayfa başı