TÜRKİYE EKONOMİSİNİN
2010 YILINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER:
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME
1-B) SANAYİ
1-C) İSTİHDAM
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR
2-B) PARASAL GÖSTERGELER
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ
3-B) BORÇ VERİLERİ
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ
4-B) MAL TİCARETİ
4-C) HİZMET TİCARETİ
Bu çalışmada, mevcut veriler ışığında, Türkiye’de 2010
yılında meydana gelen ekonomik gelişmelere ilişkin ayrıntılı sektörel analizler
ve değerlendirmeler yapılmaktadır.
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME:
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer almaktadır.
TABLO 1: BÜYÜME (GSYH)
VERİLERİ (Üretim Yöntemine Göre, 1998 Bazlı, Sabit Fiyatlarla) (%) (Milyon $)
|
|
2005 |
2007 |
2009 |
2010 |
|
Hedef GSYH Oranı |
5.0 |
5.0 |
-3.6 |
6.8 |
|
Gerçekleşen GSYH Oranı |
8.4 |
4.7 |
-4.8 I. çeyrek -14.7 II. çeyrek -7.8 III. çeyrek -2.8 IV. çeyrek 5.9 |
8.9 I. çeyrek 12.0 II. çeyrek 10.3 III. çeyrek 5.2 IV. çeyrek 9.2 |
|
|
|
|
|
|
|
GSYH Meblağı (cari fiyatlarla) |
481,497 |
658,786 |
616,703 |
735,828 |
Kaynak: TÜİK
2003-2007 dönemi hedef büyüme oranları %5 olmakla beraber,
gerçekleşmeler 2007 yılı haricinde hep bu oranın üstündedir. 2008’de ise büyüme
oranı hedef oran olan %5.5’in çok altında gerçekleşmiş olup %0.9’dur. Global
ekonomik krizin ülkemize yansıması olarak değerlendirilebilecek bu büyüme
düşüşü, 2009 yılında da devam etmiş ve hedefin altında bir oranla %-4.8 olarak
gerçekleşmiştir. 2010’da ise global kriz, etkilerini hafifletmiş olup, bunun
yansımaları hemen tüm sektörlerde hissedilmiştir. Nitekim, ilk iki çeyrek
itibariyle büyüme oranları rekor seviyelerde gerçekleşmiş ve sırasıyla %12 ve
%10.3 olmuştur. Sonraki çeyrek büyüme oranları da önceki yılın aynı dönemlerine
göre yüksek gerçekleşmiştir (Bkz. Tablo 1). Böylece, 2010 sonu büyüme oranı,
hedef seviye olan %6.8’in üstünde gerçekleşmiş ve %8.9 olmuştur.
TÜİK’ten yapılan açıklamaya göre, 2007 yılında, üretim
yöntemine göre cari fiyatlarla GSYH 843,178 milyon TL’dir. 2008 sonu itibariyle
bu meblağ 950,098 milyon TL, 2009 yılında 952,559 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
2010 yılı meblağı ise 1,105,101 milyon TL olmuştur.
Üretim yöntemine göre cari fiyatlarla Dolar cinsinden GSYH;
2003 yılında 304,901 milyon, 2005 yılında 481,497 milyon, 2007 yılında 658,786
milyon, 2009’da 616,703 milyon olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılı meblağı ise
735,828 milyon Dolar’dır. (Bkz. Tablo 1)
2010 yılında bazı iktisadî faaliyet kollarında 1998 bazlı
fiyatlarla GSYH gelişme hızları şöyledir: Tarım-avcılık-ormancılık %1.2;
Madencilik ve taş ocakçılığı %4.7; İmalât sanayii %13.6; İnşaat %17.1; Toptan
ve perakende ticaret %13.3; Oteller ve lokantalar %0.3;
Ulaştırma-depolama-haberleşme %10.5; Malî aracı kuruluşlar %7.2;
Gayrimenkul-kiralama-iş faaliyetleri %7.6; Eğitim %0.6; Sağlık işleri ve sosyal
hizmetler %1.1.
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre 31 Aralık 2010
tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu 73.722.988 kişiden oluşmaktadır. Nüfusun
%50.2’sini (37.043.182 kişi) erkekler, %49.8’sini (36.679.806 kişi) ise
kadınlar oluşturmaktadır.
Kişi başına GSYH (KBGSYH) gelişmeleri şöyledir: Cari
fiyatlarla KBGSYH; 2006’da 7.583 $, 2007’de 9.234 $, 2008’de 10.440 $ iken
2009’da 8,578 $’a gerilemiştir.
1-B) SANAYİ:
İmalât sanayiindeki üretim değişim oranları, alt sektörler
itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.
TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞI (Mevsim ve
Takvim Etkilerinden Arındırılmış)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
Üretim Endeksi (2005=100) |
Değişim (%) |
|
|
|
2009 |
2010 |
2010/2009 |
|
TOPLAM SANAYİ |
102.7 |
117.0 |
13.9 |
|
Madencilik ve Taş Ocakçılığı Sektörü |
124.3 |
127.5 |
2.6 |
|
İmalât Sanayii Sektörü |
99.7 |
114.9 |
15.2 |
|
Elektrik, Gaz ve Su Sektörü |
119.8 |
129.7 |
8.3 |
Kaynak: TÜİK
2005=100 temel yıllı sanayi endeksine göre, 2009 yılı ile
kıyaslandığında, 2010 yılında sanayi üretiminde artış olduğu görülmektedir.
2010 yılında alt sektörler arasında en yüksek üretim artışı imalât sanayii
sektöründe gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 2)
TABLO 3:
KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (%)
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
Ocak |
77.9 |
61.6 |
68.6 |
|
Şubat |
78.0 |
60.9 |
67.8 |
|
Mart |
76.9 |
58.7 |
67.3 |
|
Nisan |
78.6 |
59.7 |
72.7 |
|
Mayıs |
79.2 |
64.0 |
73.3 |
|
Haziran |
80.3 |
67.5 |
73.3 |
|
Temmuz |
79.8 |
67.9 |
74.4 |
|
Ağustos |
80.0 |
68.9 |
73.0 |
|
Eylül |
77.3 |
68.0 |
73.5 |
|
Ekim |
75.8 |
68.2 |
75.3 |
|
Kasım |
71.8 |
69.8 |
75.9 |
|
Aralık |
64.9 |
67.7 |
75.6 |
Kaynak:
TCMB
2010 yılındaki kapasite kullanım oranları (KKO), 2009 ile
kıyaslandığında belirgin bir şekilde yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir. 2010
yılında ortalama KKO %72.5 seviyesindedir. 2009’da bu oran %65.2 idi. (Bkz.
Tablo 3)
TABLO 4: TAM KAPASİTE
İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (%)
|
|
2010 |
|
Kısıtlayan
Faktör Yoktur |
27.5 |
|
Talep Yetersizliği |
49.7 |
|
İş gücü
Yetersizliği |
3.0 |
|
Ham
madde-Ekipman Yetersizliği |
7.8 |
|
Malî
İmkansızlıklar |
5.1 |
|
Diğer |
6.9 |
Kaynak: TCMB
2010 yılında; tam kapasite ile
çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen sebep, “talep yetersizliği”dir.
Ardından, “ham madde-ekipman yetersizliği” belirtilmiştir. Kısıtlayıcı herhangi
bir faktörün olmadığını belirtenlerin sayısı da belirgin derecede yüksek olup
oran %27.5’tir. (Bkz. Tablo 4)
TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET VE
KOOPERATİF
|
|
2009 |
2010 |
Değişim (%) |
|
Yeni açılan şirket ve kooperatif |
44,472 |
51,968 |
16,9 |
|
Kapanan şirket ve kooperatif |
10,395 |
13,442 |
29,3 |
Kaynak: TCMB
2009 yılına göre 2010 yılında yeni şirket ve kooperatif
açılışlarındaki artış oranı %17 civarındadır. Buna karşılık, kapanan şirket ve
kooperatif
1-C) İSTİHDAM:
TÜİK Hane Halkı İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2010
yılında (Aralık Dönemi; Kasım-Aralık
2010, Ocak 2011) kurumsal olmayan nüfusa ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da
yer almaktadır.
TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ
GÜCÜ DURUMU (000 kişi)
|
|
2009 |
2010 |
|
KURUMSAL OLMAYAN SİVİL
NÜFUS |
70,907 |
71,707 |
|
15 ve Üstü Yaştaki Nüfus |
52,079 |
52,929 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜ DURUMU |
24,812 |
25,593 |
|
İstihdam Edilen |
21,451 |
22,665 |
|
İşsiz |
3,361 |
2,929 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI
(%) |
47.6 |
48.4 |
|
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI (%) |
41.2 |
42.8 |
|
İŞSİZLİK ORANI (%) |
13.5 |
11.4 |
|
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) |
16.6 |
14.2 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı
(%) |
24.1 |
21.6 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE DAHİL
OLMAYANLAR |
27,266 |
27,336 |
Kaynak: TÜİK
2009 yılında istihdam
edilen kişi sayısı 21,451,000 iken, 2010’da bu sayı 22,665,000 kişi olarak
gerçekleşmiştir. 2009 yılına göre 2010 yılında istihdam edilen kişi sayısındaki
artış 1,214,000’dir. 2009 yılında işsiz sayısı ise 3,361,000’dir. 2010 yılında
işsiz sayısında azalış meydana gelmiş olup bu sayı 2,929,000’dir. 2010 yılında
istihdam oranı %42.8, işsizlik oranı ise %11.4’tür. Tarım dışı işsizlik oranı
%14.2; 15-24 yaş grubundaki işsizlik oranı %21.6’dır (Bkz. Tablo 6).
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR:
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer
almaktadır.
TABLO 7: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
Ocak |
0.42 |
0.23 |
0.58 |
|
0.80 |
0.29 |
1.85 |
|
Şubat |
2.56 |
1.17 |
1.66 |
|
1.29 |
-0.34 |
1.45 |
|
Mart |
3.17 |
0.29 |
1.94 |
|
0.96 |
1.10 |
0.58 |
|
Nisan |
4.50 |
0.65 |
2.35 |
|
1.68 |
0.02 |
0.60 |
|
Mayıs |
2.12 |
-0.05 |
-1.15 |
|
1.49 |
0.64 |
-0.36 |
|
Haziran |
0.32 |
0.94 |
-0.50 |
|
-0.36 |
0.11 |
-0.56 |
|
Temmuz |
1.25 |
-0.71 |
-0.16 |
|
0.58 |
0.25 |
-0.48 |
|
Ağustos |
-2.34 |
0.42 |
1.15 |
|
-0.24 |
-0.30 |
0.40 |
|
Eylül |
-0.90 |
0.62 |
0.51 |
|
0.45 |
0.39 |
1.23 |
|
Ekim |
0.57 |
0.28 |
1.21 |
|
2.60 |
2.41 |
1.83 |
|
Kasım |
-0.03 |
1.29 |
-0.31 |
|
0.83 |
1.27 |
0.03 |
|
Aralık |
-3.54 |
0.66 |
1.31 |
|
-0.41 |
0.53 |
-0.30 |
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki aya göre değişim” açısından, ÜFE’de 2010 yılında
değişiklikler meydana gelmiştir. 2010 Mayıs-Temmuz döneminde ve Kasım’ında,
2009’un Mayıs-Temmuz aylarında görülen negatif enflasyon oranlarına tekrar
şahit olunmuştur. TÜFE’de de aşağı yukarı benzer durumlar söz konusudur. (Bkz.
Tablo 7)
TABLO 8: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
Ocak |
6.44 |
7.90 |
6.30 |
|
8.17 |
9.50 |
8.19 |
|
Şubat |
8.15 |
6.43 |
6.82 |
|
9.10 |
7.73 |
10.13 |
|
Mart |
10.50 |
3.46 |
8.58 |
|
9.15 |
7.89 |
9.56 |
|
Nisan |
14.56 |
-0.35 |
10.42 |
|
9.66 |
6.13 |
10.19 |
|
Mayıs |
16.53 |
-2.46 |
9.21 |
|
10.74 |
5.24 |
9.10 |
|
Haziran |
17.03 |
-1.86 |
7.64 |
|
10.61 |
5.73 |
8.37 |
|
Temmuz |
18.41 |
-3.75 |
8.24 |
|
12.06 |
5.39 |
7.58 |
|
Ağustos |
14.67 |
-1.04 |
9.03 |
|
11.77 |
5.33 |
8.33 |
|
Eylül |
12.49 |
0.47 |
8.91 |
|
11.13 |
5.27 |
9.24 |
|
Ekim |
13.29 |
0.19 |
9.92 |
|
11.99 |
5.08 |
8.62 |
|
Kasım |
12.25 |
1.51 |
8.17 |
|
10.76 |
5.53 |
7.29 |
|
Aralık |
8.11 |
5.93 |
8.87 |
|
10.06 |
6.53 |
6.40 |
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim” açısından 2010 yılı
ilk yarısında ÜFE’de düzensiz hareketler görülmektedir. Benzer eğilim son
çeyreğe kadar TÜFE’de de mevcut olmakla beraber, Eylül itibariyle azalış
sürecine girilmiştir. (Bkz. Tablo 8)
2008’in Mart’ı itibariyle çift haneye yükselen ÜFE, Aralık’ı
itibariyle tek haneye tekrar inmiş olup, bu eğilim 2009’da da sürmüştür. Ancak,
2010 Nisan’ında tekrar çift haneye şahit olunmuştur. Sonraki aylar itibariyle
ise tekrar tek haneye inilmiştir. TÜFE’de ise 2008 Mayıs’ında çift haneye çıkan
oran, 2009 başında tek haneye inmiş ve bu eğilimini sürdürmektedir. Ancak 2010
Şubat ve Nisan aylarında çift haneli oranlar gerçekleşmiştir. Sonraki aylarda
ise çift haneler yerlerini tekrar tek hanelere bırakmıştır. (Bkz. Tablo 8)
2003, 2004 ve 2005 yıllarında hedef enflasyon oranları
realize edilebilmekle beraber, 2006, 2007 ve 2008 yıllarında bunu sağlamak
mümkün olmamıştır. 2009 yılı hedef oranı %7.5 olup, ÜFE’de Şubat’ta TÜFE’de ise
Nisan’da realize edilebilmiştir. Ancak, bu erişim bir başarıdan ziyade iç
piyasadaki daralmanın sonucu olarak değerlendirilebilir. 2010 hedef oranı ise
%6.5 olarak tespit edilmekle beraber, bu orana sadece TÜFE’de ulaşılabilmiştir.
2-B) PARASAL GÖSTERGELER:
2009 ve 2010 yılları sonları itibariyle parasal göstergeler
ve bunlar arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
TABLO 9: PARASAL
GÖSTERGELER (Milyon TL)
|
|
25 Aralık 2009 |
31 Aralık 2010 |
Değişim (%) |
|
Dolaşımdaki Para |
35,400 |
44,595 |
26.0 |
|
Vadesiz Mevduat |
35,754 |
48,963 |
36.9 |
|
M1 |
71,153 |
93,559 |
31.5 |
|
Vadeli Mevduat |
247,566 |
305,696 |
23.5 |
|
M2 |
318,719 |
399,255 |
25.3 |
|
Döviz Tevdiatı |
139,321 |
144,790 |
3.9 |
|
Döviz Tevdiatı (Milyar Dolar) |
92,400 |
93.7 |
1.4 |
|
M2Y |
458,040 |
544,045 |
18.8 |
|
Dolarizasyon (DTH/M2Y) |
30.4 |
26.6 |
-12.5 |
|
Mevduat Bankaları Kredileri |
289,388 |
420,643 |
45.4 |
|
Açık Piyasa İşlemleri |
-12,248 |
-10,913 |
-10.9 |
|
Kamu Menkul Kıymetleri |
233,783 |
249,473 |
6.7 |
Kaynak: TCMB
2009 sonu itibariyle 35.4 milyar TL olan dolaşımdaki para
meblağı, 2010 yılı sonu itibariyle 45 milyar TL civarına yükselmiş olup artış
oranı %26’dır. Vadesiz mevduatta da %37’lik bir artış meydana gelmiştir. Vadeli
mevduattaki artış ise %23.5 oranındadır. TL bazında döviz tevdiatında meydana
gelen artış %4’tür. Dolar bazında döviz tevdiatındaki artış ise %1.4’tür. (Bkz.
Tablo 9)
2009 sonu itibariyle mevduat bankalarınca verilen toplam
kredi meblağı 289 milyar TL civarında idi. Bu meblağ, 2010 yılı sonu itibariyle
421 milyar TL civarına yükselmiştir. Söz konusu kredilerde %45 gibi yüksek bir
oranda artış meydana gelmiştir. Kredilerdeki bu seviyedeki artış; iktisadî
şartlardaki iyileşme bir yana, insanların geleceğe yönelik bakışının önemli
ölçüde olumlu yönde seyrettiğinin işareti niteliğindedir. (Bkz. Tablo 9)
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:
2010 yılında, seçilmiş finansal yatırım araçlarının nominal
ve reel getirileri Tablo 10’da yer almaktadır.
TABLO 10: SEÇİLMİŞ
FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARININ REEL GETİRİLERİ
|
|
REEL GETİRİ (2003=100) |
||
|
ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
||
|
YILLIK ORTALAMA |
ALTIN (KÜLÇE) BORSA İNDEKSİ (İMKB 100) EURO DOLAR MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) |
-1.15 39.31 -9.94 -15.03 13.22 |
-0.59 40.09 -9.43 -14.55 13.85 |
|
|
|
|
|
Kaynak: TÜİK
TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre, 2010 yılında;
2003=100 temel yıllı ÜFE ile indirgendiğinde yıllık ortalamalar itibariyle en
yüksek getiri Borsa ile elde edilmişken, en fazla zarar Dolar ile
gerçekleşmiştir. TÜFE ile indirgendiğinde durum yine aynı merkezdedir. (Bkz.
Tablo 10)
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR:
2010 yılı sonu itibariyle Türkiye’de faaliyette bulunan
finansal kuruluşlar Tablo 11’de yer almaktadır.
TABLO 11: TÜRKİYE’DEKİ
FİNANSAL KURULUŞLAR (Adet)
|
KURULUŞ |
2009 |
2010 |
|
Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları |
4 |
4 |
|
Kamu Mevduat Bankaları |
3 |
3 |
|
TMSF Bünyesindeki Bankalar |
1 |
2 |
|
Özel Yatırım Bankaları |
5 |
5 |
|
Özel Mevduat Bankaları |
11 |
10 |
|
Türkiye’de Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları |
4 |
4 |
|
Türkiye’de Kurulu Yabancı Mevduat Bankaları |
11 |
10 |
|
Mevduat Toplama Yetkisine Sahip Yabancı Banka Şubeleri |
6 |
6 |
|
|
|
|
|
Katılım Bankaları (Özel Finans Kurumları) |
4 |
4 |
|
|
|
|
|
Türkiye’de Temsilciliği Bulunan Yabancı Banka Sayısı |
44 |
41 |
|
|
|
|
|
Leasing Kuruluşları |
48 |
35 |
|
Factoring Kuruluşları |
76 |
74 |
|
Tüketici Finansman Kuruluşları |
10 |
11 |
|
Varlık Yönetim Şirketleri |
6 |
6 |
|
Finansal Holding Kuruluşları |
3 |
3 |
Kaynak: BDDK
2010 yılı sonu itibariyle toplam banka sayısı 44, Katılım
bankaları 4, Leasing kuruluşları 35, Factoring kuruluşları ise 74’tür. Tüketici
finansman kuruluşlarının sayısı 11, Varlık yönetim şirketleri ise 6 adettir.
(Bkz. Tablo 11)
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ:
2010 yılı ilk yarısında bütçe gelişmeleri Tablo 12’de yer
almaktadır.
TABLO 12: BÜTÇE İLE
İLGİLİ GELİŞMELER (000 TL) (%)
|
|
2009 |
2010 |
ARTIŞ (10/09) (%) |
|
GELİRLER |
215,458,341 |
254,028,479 |
17.9 |
|
Genel Bütçe Gelirleri |
208,610,436 |
246,141,713 |
18.0 |
|
Vergi Gelirleri |
172,440,423 |
210,532,315 |
22.1 |
|
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri |
9,948,230 |
9,787,813 |
-1.6 |
|
Alınan Bağışlar ve Yardımlar |
807,329 |
1,207,744 |
49.6 |
|
Faizler, Paylar ve Cezalar |
23,057,791 |
21,014,457 |
-8.9 |
|
Sermaye Gelirleri |
2,044,436 |
3,375,546 |
65.1 |
|
Alacaklardan Tahsilat |
312,227 |
223,838 |
-28.3 |
|
Özel Bütçeli İdare Gelirleri |
5,036,830 |
5,953,891 |
18.2 |
|
Düzenleme ve Denetleme Kurum Gelirleri |
1,811,075 |
1,932,875 |
6.7 |
|
|
|
|
|
|
HARCAMALAR |
268,219,185 |
293,628,219 |
9.5 |
|
Faiz Hariç Harcamalar |
215,018,291 |
245,331,810 |
14.1 |
|
Personel Giderleri |
55,946,887 |
62,301,288 |
11.4 |
|
Sos. Güv. Kur. Devlet Primleri |
7,208,283 |
11,059,735 |
53.4 |
|
Mal ve Hizmet Alımları |
29,798,912 |
28,823,463 |
-3.3 |
|
Cari Transferler |
91,975,805 |
101,890,785 |
10.8 |
|
Sermaye Giderleri |
20,071,509 |
25,906,918 |
29.1 |
|
Sermaye Transferleri |
4,319,248 |
6,736,224 |
56.0 |
|
Borç Verme |
5,697,647 |
8,613,397 |
51.2 |
|
Faiz Harcamaları |
53,200,894 |
48,296,409 |
-9.2 |
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE DENGESİ |
-52,760,844 |
-39,599,740 |
-24.9 |
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı Denge |
440,050 |
8,696,669 |
1876.3 |
Kaynak: MB
2010 yılı sonunda elde edilen gelir meblağı 254,028 milyon TL’dir.
2009’a göre artış meydana gelmiş olup, oran %17.9’dur. Aynı dönemdeki harcama
meblağı 293,628 milyon TL olup, 2009’a göre artış oranı %9.5’tir. (Bkz. Tablo
12)
2010 yılında faiz harcamaları meblağı 48,296 milyon TL olup,
2009 yılına göre %9.2 oranında azalmıştır. Faiz dışı dengede önceki döneme göre
çok yüksek bir artış söz konusudur. Nitekim, 2009 yılında 440 milyon TL olan
faiz dışı fazla, 2010 yılında 8.7 milyar TL civarında gerçekleşmiş olup, artış
oranı %1876 civarındadır. (Bkz. Tablo 12)
Bütçe dengesinde ise lehte gelişmeler meydana gelmiştir.
Nitekim, 2009’da 52.7 milyar TL olan bütçe açığı, 2010 yılında 39.6 milyar
TL’ye düşmüştür. Meydana gelen azalış oranı %25 civarındadır. (Bkz. Tablo 12)
3-B) BORÇ VERİLERİ:
İç ve dış borçlara ilişkin bilgiler Tablo 13-16’da yer
almaktadır.
TABLO 13: İÇ BORÇ
DURUMU (Milyon TL)
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
MEBLAĞ |
248,691 |
330,005 |
352,841 |
|
VADE (ay) |
24.4 |
24.4 |
31.0 |
Kaynak: HM
2010 yılı sonu itibariyle toplam iç borç stoku 352,841
milyon TL’dir. 2009 yılı sonuna göre meydana gelen artış 22,836 milyon TL’dir.
Borç stokunun ortalama vadeye kalan süresinde ise artış meydana gelmiştir. 2009
sonunda 24.4 ay olan borç stokunun ortalama vadeye kalan süresi, 2010 yılı
sonunda 31 aya çıkmıştır. (Bkz. Tablo 13)
TABLO 14: DIŞ BORÇ
DURUMU (Milyon $)
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
TOPLAM |
277,125 |
268,764 |
290,350 |
|
*Kısa Vadeli |
50,448 |
49,716 |
78,641 |
|
*Uzun Vadeli |
226,677 |
219,048 |
211,709 |
Kaynak: HM
2009 yılı sonunda 268,764 milyon Dolar olan dış borç stoku,
2010 yılı sonunda 290,350 milyon Dolar’a yükselmiştir. Vadeler açısından dış
borçlar temel karakteristiğini sürdürmekte olup, ağırlıklı olarak uzun
vadelidir. 2010 yılı sonu itibariyle uzun vadeli borçların toplam borç içindeki
payı %73 civarındadır. (Bkz. Tablo 14)
TABLO 15: DIŞ BORÇ
KOMPOZİSYONU (%)
|
DÖVİZ CİNSİ |
2008 |
2009 |
2010 |
|
Dolar |
55.2 |
53.0 |
51.3 |
|
Euro |
34.7 |
35.5 |
34.2 |
|
SDR |
3.1 |
3.5 |
2.4 |
|
Yen |
1.4 |
1.4 |
1.7 |
|
Diğer |
5.6 |
6.6 |
10.4 |
Kaynak: HM
2010 yılı sonu itibariyle dış borcun %51.3’ü ABD Doları
cinsindendir. Müteakiben; Euro, SDR, Yen ve diğer para birimleri cinsinden
borçlar gelmektedir. (Bkz. Tablo 15)
TABLO 16: MERKEZÎ
İDARE BORÇ STOKU (Alacaklıya Göre) (Milyar $)
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
TOPLAM BORÇ STOKU |
251.5 |
293.2 |
306.3 |
|
I) İÇ BORÇ STOKU |
181.7 |
219.2 |
228.2 |
|
a) Piyasa |
138.3 |
178.7 |
195.0 |
|
b) Kamu Kesimi |
43.5 |
40.5 |
33.2 |
|
|
|
|
|
|
II) DIŞ BORÇ STOKU |
69.8 |
74.1 |
78.1 |
|
a) Kredi |
30.9 |
33.2 |
33.9 |
|
a.1)
Uluslararası Kuruluşlar (IMF
Kredisi) |
18.9 (8.6) |
21.4 (7.9) |
20.9 (5.6) |
|
a.2) Hükûmet
Kuruluşları |
5.5 |
5.7 |
6.3 |
|
a.3) Ticarî
Bankalar |
6.4 |
6.1 |
6.7 |
|
b) Tahvil |
38.9 |
40.9 |
44.2 |
Kaynak: HM
Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, alacaklılar itibariyle
merkezî idare toplam borç stoku; 2008 sonu itibariyle 251.5 milyar Dolar iken,
2009 sonunda 293.2 milyar Dolar’a yükselmiştir. Söz konusu meblağ, 2010 yılı
sonunda 306.3 milyar Dolar’a çıkmıştır. IMF kredisinde ise azalmalar söz
konusudur. Nitekim 2008 sonunda 8.6 milyar Dolar olan IMF borcu, 2009 sonu
itibariyle 7.9 milyar Dolar’a ve 2010 sonunda da 5.6 milyar Dolar’a
gerilemiştir (Bkz. Tablo 16).
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ:
Ödemeler dengesi bilgilerine Tablo 17’de yer verilmektedir.
TABLO 17: ÖDEMELER
DENGESİ (Milyon $)
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
I. CARİ İŞLEMLER HESABI |
-41,623 |
-13,991 |
-48,424 |
|
I.a) Dış Ticaret
Hesabı |
-53,174 |
-24,850 |
-56,346 |
|
I.b) Hizmetler
Hesabı |
17,457 |
16,749 |
14,416 |
|
I.c) Gelir Hesabı |
-7,967 |
-8,189 |
-7,823 |
|
I.d) Cari
Transferler Hesabı |
2,018 |
2,299 |
1,329 |
|
|
|
|
|
|
II. SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI |
37,052 |
9,716 |
57,800 |
|
II.a) Sermaye
Hesabı |
- |
-42 |
-56 |
|
II.b) Finans
Hesabı |
37,052 |
9,758 |
57,856 |
|
|
|
|
|
|
III. NET HATA VE NOKSAN |
4,571 |
5,066 |
5,592 |
Kaynak: TCMB
Cari işlemler hesabı; 2008 sonunda 41.6 milyar Dolar açık
vermişken, 2009 yılı açık meblağı 14 milyar Dolar’ın altına gerilemiş olup,
azalış oranı %297 civarındadır. 2010 yılı sonundaki cari açık meblağı ise 48.4 milyar
Dolar gibi yüksek bir seviyede gerçekleşmiştir. 2009’un toplam açığına nazaran,
2010 yılı açık meblağındaki artış oranı %346 civarındadır. (Bkz. Tablo 17)
4-B) MAL TİCARETİ:
Ana ve alt kalemler itibariyle mal ticareti verileri, Tablo
18’de ve 19’da yer almaktadır.
TABLO 18: DIŞ TİCARET
BİLEŞİMİ (000 $)
|
|
2009 |
2010 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
102,143 |
113,930 |
11.5 |
|
İTHALÂT |
140,928 |
185,493 |
31.6 |
|
DIŞ TİCARET DENGESİ |
-38,786 |
-71,563 |
84.5 |
|
İHRACAT / İTHALÂT (%) |
72.5 |
61.4 |
|
Kaynak: DTM
2010 yılı ihracatı 113,930 milyar Dolar, ithalâtı ise
185,493 milyar Dolar’dır. 2009 yılına göre belirgin artışlar meydana gelmiş
olup, bunlar sırasıyla %11.5 ve %31.6’dır. Dış ticaret açığında meydana gelen yükselme
%84.5’tir. 2010 yılında ihracatın ithalâtı karşılama oranı %61.4’tür. Bu oran,
2009 yılına göre 11.1 puan düşüş sergilemiştir. Bu puan düşüşü, söz konusu
dönemde ihracatımızın azaldığı anlamına gelmemektedir. İthalâtta da önemli
ölçüde artış meydana gelmiş olması bu sonucun sebebidir. (Bkz. Tablo 18)
TABLO 19: GENİŞ
EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (Milyon $)
|
|
2009 |
|
2010 |
|
|
DEĞER |
|
DEĞER |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım) Malları |
11,117 |
|
11,775 |
|
Ara (Ham madde) Mallar |
49,734 |
|
56,439 |
|
Tüketim Malları |
40,733 |
|
45,354 |
|
Diğer |
559 |
|
411 |
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım) Malları |
21,463 |
|
28,818 |
|
Ara (Ham madde) Mallar |
99,510 |
|
131,442 |
|
Tüketim Malları |
19,290 |
|
24,735 |
|
Diğer |
666 |
|
546 |
Kaynak: DTM
2010 yılında, mal sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi
açısından ihracat alt kalemleri, sırasıyla şöyledir: Ham madde, tüketim,
yatırım ve diğer mallar. Burada dikkati çeken husus şudur: Geleneksel olarak
ihracat kalemleri arasında ilk sırayı tüketim malları alırken, 2006 yılı
itibariyle bu yapıda bir değişiklik meydana gelmiş olup, ilk sırayı ham
maddeler almıştır. Aynı dönemde, ithalât alt kalemleri ise karakteristik
yapısını sürdürmüş olup, sırasıyla şöyledir: Ham madde, yatırım, tüketim ve
diğer mallar. (Bkz. Tablo 19)
2010 yılında, ülke gruplarına göre incelendiğinde, ihracatın
%46.2’sinin AB ülkelerine; kalan kısmının diğer ülkelere yapıldığı ortaya
çıkmaktadır. Bu oran 2009 yılında %46 idi. 2010’da ithalâtın %38.9’u AB
ülkelerinden; kalan kısmı diğer ülkelerden gerçekleştirilmiştir. Bu oran
2009’da %40.2 idi.
4-C) HİZMET TİCARETİ:
Alt faaliyet dalları itibariyle hizmet ticareti verileri
Tablo 20’de yer almaktadır.
TABLO 20: HİZMET
TİCARETİ GELİŞMELERİ (Milyon $)
|
|
2008 |
2009 |
2010 |
|
HİZMETLER DENGESİ |
17,457 |
16,749 |
14,416 |
|
a) Ulaştırma |
265 |
1,290 |
457 |
|
b) Turizm |
18,404 |
17,103 |
15,981 |
|
c) İnşaat |
974 |
1,090 |
859 |
|
d) Sigorta |
-673 |
-527 |
-475 |
|
e) Finans |
-137 |
-362 |
-242 |
|
f) Diğer Ticarî |
-1,304 |
-1,286 |
-1,340 |
|
g) Resmî |
-795 |
-846 |
-869 |
|
h) Diğer |
723 |
287 |
45 |
Kaynak: TCMB
2010 yılında Türkiye’nin net gelir sağlayan başlıca hizmet
alt sektörleri sırasıyla; turizm, inşaat ve ulaştırmadır. Söz konusu dönem
itibariyle Türkiye’nin hizmet ticareti net geliri 14.4 milyar Dolar
civarındadır. 2009’a göre bu meblağda düşüş meydana gelmiştir (Bkz. Tablo 20).
Bu azalma, son global krizin turizme etkisi olarak değerlendirilebilir.
TÜİK istatistiklerine göre, 2010 yılında Türkiye’yi ziyaret
eden kişi sayısı 33,027,943’tür. Yurt dışını ziyaret eden Türkiyeli turist
sayısı ise 6,557,233’tür. Giriş yapan yabancı ziyaretçilerin ülkeleri
itibariyle sıralaması şöyledir: Avrupa, BDT, Asya, Afrika, Amerika, Okyanusya,
Diğer.
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Behzat Ekinci
Mardin Artuklu Üniversitesi
İİBF, İktisat Bölümü
Kaynaklar:
TÜİK, DPT,
HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Turkish Bank.