TÜRKİYE EKONOMİSİNİN
2008 YILI İLK YARISINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER:
HAVADİS
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME
1-B) SANAYİ
1-C) İSTİHDAM
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR
2-B) PARASAL GÖSTERGELER
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ
3-B) BORÇ VERİLERİ
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ
4-B) MAL TİCARETİ
4-C) HİZMET TİCARETİ
BAZI DEĞERLENDİRMELER VE TEKLİFLER
HAVADİS:
Bu
çalışmada, Türkiye’de 2008 yılı ilk altı ayında meydana gelen ekonomik
gelişmelere ilişkin ayrıntılı sektörel analizler ve değerlendirmeler
yapılmaktadır. Çalışma öncesinde, 2008’in ilk yarısında Türkiye’de ve dünyada
meydana gelen birtakım sosyo-ekonomik, siyasî, hukukî ve kültürel nitelikli
gelişmeler sunulmaktadır:
·
1
Ocak: “Vergi iadesi” yerine getirilen “Asgarî geçim indirimi” devreye girdi.
·
1
Ocak: AB dönem başkanlığı, Portekiz’den Slovenya’ya geçti.
·
2
Ocak: Bayındırlık ve İskan eski Bakanı Koray Aydın’ın yargılandığı davaya
ilişkin gerekçeli kararında Yüce Divan, Aydın’a yönelik iddialarla ilgili
yeterli kanıt bulunmadığını açıkladı.
·
5
Ocak: Gürcistan’da yapılan devlet başkanlığı seçimlerini, Devlet Başkanı Mihail
Saakaşvili kazandı.
·
6
Ocak: Süleyman Soylu, Demokrat Parti’nin yeni genel başkanı seçildi.
·
7
Ocak: Kosova’da 17 Kasım’da yapılan genel seçimleri kazanan Kosova Demokratik
Partisi ile Kosova Demokratik Birliği arasında koalisyon hükûmeti kurulması
konusunda uzlaşma sağlandı.
·
11
Ocak: Çevre ve Orman Bakanı Veysel Eroğlu, Türkiye, Irak ve Suriye arasında
Fırat’ın ve Dicle’nin sularının paylaşımıyla ilgili yapılacak görüşmeler için
Suriye’nin başkenti Şam’a gitti.
·
11
Ocak: AKP İstanbul Milletvekili Reha Çamuroğlu tarafından düzenlenen “Muharrem
Ayı Orucu İftarı”, Ankara’da gerçekleştirildi.
·
12
Ocak: Ankara 6. İdare Mahkemesi, “Cem evlerinin ibadethane olarak kabul
edilmesi Anayasa ve yasalara aykırı” şeklinde karar verdi.
·
15
Ocak: Medeniyetler İttifakı Forumu, 15-16 Ocak’ta İspanya’nın başkenti
Madrid’de yapıldı.
·
17
Ocak: AKP, üniversitelerdeki türban yasağını kaldırmak için MHP’nin gündeme
getirdiği Anayasa değişikliği teklifini incelemeye aldı.
·
17
Ocak: Irak Petrol Bakanlığı, kuzeydeki bölgesel Kürt yönetimiyle anlaşma
imzalayan uluslararası petrol şirketleriyle işbirliğini durdurma kararı aldı.
·
21
Ocak: Sudan Cumhurbaşkanı Ömer Hasan Ahmet el-Beşir, resmî bir ziyaret amacıyla
Ankara’ya geldi.
·
21
Ocak: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi eski Rektörü Prof. Dr. Yücel Aşkın’ın
yargılandığı dava, mahkeme kararıyla durdurularak dava dosyasının YÖK’e
gönderilmesine karar verildi.
·
22
Ocak: BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesiyle Almanya, İran’a karşı hazırlanan
ekonomik ve ticarî yaptırımlar öngören yeni karar tasarısını kabul etti.
·
22
Ocak: Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Genel Kurulu, Prof. Dr. Işıl
Karakaş’ı Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ndeki yeni yargıcı olarak
seçti.
·
24
Ocak: İtalya’da Başbakan Romano Prodi liderliğindeki hükûmet, senatodan
güvenoyu alamadı. Prodi görevinden istifa etti.
·
26
Ocak: İstanbul Ümraniye’deki bir gecekonduya düzenlenen operasyon kapsamında,
Emekli Tuğgeneral Veli Küçük, Emekli Albay Fikri Karadağ ve Avukat Kemal
Kerinçsiz’in de aralarında bulunduğu 8 kişi tutuklandı.
·
27
Ocak: Bir süredir sağlık durumu ağırlaşan eski Endonezya diktatörü Suharto
hayatını kaybetti.
·
28
Ocak: Atatürk’e hakaretten yargılanan Prof. Dr. Atilla Yayla, 1 yıl 3 ay hapis
cezasına çarptırıldı.
·
28
Ocak: Rusya, İran’ın Buşehr kentindeki nükleer santral için gerekli olan
nükleer yakıt sevkiyatını tamamladı.
·
29
Ocak: Anayasa Mahkemesi, Hak ve Özgürlükler Partisi’nin kapatılması istemiyle
açılan davayı reddetti.
·
30
Ocak: Arnavutluk Başbakanı Sali Berişa, Sırbistan’ın kısıtlama getirmesi
halinde Kosova’ya yardım edeceklerini açıkladı.
·
31
Ocak: Amerika Ermeni Ulusal Komitesi, ABD başkanlık seçiminde, Ermeni
iddialarını destekleyen Demokrat Parti’nin başkan adayı Senatör Barack Obama’yı
destekleyeceğini açıkladı.
·
1
Şubat: Almanya eski Başbakanı Gerhard Schröder, KKTC’yi ziyaret etti.
·
3
Şubat: Irak’ta, eski Baas Partisi mensuplarının memuriyete geri dönüşlerine
imkân sağlayan yasa, Devlet Başkanlığı Konseyi tarafından onaylanarak yürürlüğe
girdi.
·
4
Şubat: İran, yerli yapımı ilk uzaya uydu gönderme sistemini başarıyla denedi.
·
5
Şubat: Irak’ta, Saddam Hüseyin ve Baas döneminin izlerinin kaldırıldığı yeni
bayrak, ilk kez hükûmet binasında kullanılmaya başlandı.
·
6
Şubat: Amerikan Merkezî Haber Alma Teşkilatı (CIA), 11 Eylül sonrası sorgulanan
bazı zanlılara işkence yapıldığını itiraf etti.
·
9
Şubat: Myanmar’da askerî yönetim, Mayıs 2008’de yeni anayasa üzerine referandum
yapılacağını, 2010 yılında ise çok partili genel seçim düzenleneceğini
açıkladı.
·
9
Şubat: Yüksek öğretimde başörtüsünün serbest bırakılmasını öngören Anayasa
değişikliği teklifi, TBMM Genel Kurulu’nda 103’e karşı 411 oyla kabul edildi.
·
10
Şubat: Kıbrıs Rum Yönetimi lideri Tasos Papadopulos, Kıbrıs sorununun çözümü
için Annan Planı’nın yeniden gündeme getirilmesine yönelik her türlü çabanın
Rumlar tarafından reddedileceğini söyledi.
·
11
Şubat: Rusya, Irak’ın borçlarının büyük bölümünü silmeyi kabul etti.
·
12
Şubat: Yunan Parlamentosu, Batı Trakya’daki Türkleri yakından ilgilendiren
“vakıfların yönetimi” ile ilgili yasa tasarısını onayladı.
·
12
Şubat: Avustralya yerlileri Aborijinler, 107 yıl aradan sonra ilk kez
Avustralya Parlamentosu’nda gösteri düzenledi.
·
12
Şubat: Avusturya’nın güneyindeki Kaernten Eyalet Meclisi, eyalet sınırları
içinde “cami ve minare inşa edilmesini yasaklayan” bir yasayı kabul etti.
·
14
Şubat: Danıştay 1. Dairesi, Mehmet Ağar’ın Susurluk Davası kapsamında
yargılanmasına karar verdi.
·
15
Şubat: Güney Kore, Bağdat yönetiminin tüm itirazlarına karşın Kuzey Irak ile 4
petrol yatağında arama ve çıkarma çalışmaları yapma anlaşması imzaladı.
·
17
Şubat: Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel
Başkanlığı’na Süleyman Çelebi yeniden seçildi.
·
18
Şubat: ABD, bağımsızlığını ilan eden Kosova’yı resmen tanıdı.
·
18
Şubat: AB Dış İşleri Bakanları, Türkiye’nin dördüncü gözden geçirilmiş Katılım
Ortaklığı Belgesi’ni tartışmadan onayladı.
·
19
Şubat: Ermenistan’da yapılan cumhurbaşkanlığı seçimini Başbakan Serj Sarkisyan
kazandı.
·
21
Şubat: TSK, PKK ile mücadele kapsamında Kuzey Irak’a sınır ötesi kara harekatı
başlattı.
·
22
Şubat: Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, yüksek öğretimde başörtülü eğitime
serbestlik sağlayan anayasa değişikliğini onayladı.
·
23
Şubat: Batman’da, DTP milletvekili Bengi Yıldız ve Belediye Başkanı Hüseyin
Kalkan’ın darp edilmesi ile ilgili açılan soruşturmada, Çevik Kuvvet Şube
Müdürü Hüseyin Gürbüz görevden alındı.
·
24
Şubat: Küba’da Raul Castro, ağabeyi Fidel Castro’nun yerine devlet başkanı
oldu.
·
27
Şubat: ABD, Teksaslı bir iş adamı olan Sada Cumber’i İslam Konferansı Teşkilatı
özel temsilcisi olarak atadı.
·
3
Mart: Danıştay 8. Dairesi, ilk ve orta öğretim kurumlarında verilen Din Kültürü
ve Ahlâk Bilgisi dersinin bu içeriği ile zorunlu tutulmasını hukuka aykırı
buldu.
·
3
Mart: Rusya’da yapılan devlet başkanlığı seçimlerini, Dimitri Medvedev kazandı.
·
3
Mart: KKTC Cumhuriyet Meclisi, Rumlara, KKTC’deki eski mallarını belli
şartlarda satma imkânı veren yasa tasarısını oy çokluğuyla kabul etti.
·
4
Mart: Almanya ve Fransa, Akdeniz Birliği’nin kurulması konusunda anlaşma
sağladı.
·
5
Mart: Cüneyd Zapsu, AK Parti Merkez Karar ve Yönetim Kurulu üyeliğinden istifa
etti.
·
5
Mart: Azerbaycan ve Ermenistan arasında sorun olan Yukarı Karabağ’da iki
ülkenin güçleri arasında çatışmalarda 16 asker öldü.
·
6
Mart: Anayasa Mahkemesi, üniversitelerde türbanın serbest bırakılmasına yönelik
Anayasa değişikliğinin iptali için CHP’nin ve DSP’nin açtığı davayı kabul etti.
·
6
Mart: Türkiye’de 862 belde belediyesi ile 283 ilk kademe belediyesinin tüzel
kişiliğinin kaldırılması ve 43 yeni ilçe kurulmasını öngören tasarı, TBMM Genel
Kurulu’nda kabul edildi.
·
7
Mart: Rusya Dış İşleri Bakanlığı, Abhazya’ya uygulanan ticarî kısıtlamaları
kaldırma kararı aldı.
·
8
Mart: Genelkurmay Başkanlığı, 11 Mart–11 Haziran 2008 tarihleri arasında
Şırnak, Hakkari ve Siirt illerindeki bazı bölgelerin geçici güvenlik bölgesi
olarak belirlendiğini duyurdu.
·
9
Mart: İspanya’da yapılan genel seçimleri, Başbakan Jose Luis Rodriguez Zapatero
liderliğindeki Sosyalist Parti kazandı.
·
10
Mart: İslâm Konferansı Teşkilatı toplantıları, 10–14 Mart tarihleri arasında
Senegal’in başkenti Dakar’da yapıldı.
·
10
Mart: ABD, Polonya’ya belli kısımları itibariyle kurulacak füze kalkanı projesi
çerçevesinde Polonya ordusunun modernizasyonuna yardım edeceğini açıkladı.
·
11
Mart: Arap Parlamenterler Birliği zirvesi, 11–13 Mart tarihleri arasında Irak’ın
kuzeyindeki Erbil kentinde yapıldı.
·
11
Mart: ABD Merkez Kuvvetleri Komutanı Oramiral William Fallon, görevinden istifa
etti.
·
12
Mart: Karayiplerdeki bir ada ülkesi olan Saint Vincent ve Grenadinler Başbakanı
Ralph Gonsalves, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın davetlisi olarak Ankara’ya geldi.
·
12
Mart: Anayasa Mahkemesi, Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ile yabancılara bu
hakkı sağlayan düzenlemeyi iptal etti.
·
14
Mart: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya, “Laikliğe aykırı
fiillerin odağı haline geldiği” iddiasıyla AKP’nin kapatılması istemiyle
Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu.
·
15
Mart: Çin Devlet Başkanı Hu Jintao, ikinci kez 5 yıllık dönem için devlet
başkanı seçildi.
·
19
Mart: TBMM Anayasa-Adalet Karma Komisyonu, 75 dokunulmazlık dosyasıyla ilgili
olarak, “dokunulmazlığın kaldırılmasının dönem sonuna ertelenmesine” karar
verdi.
·
19
Mart: Kuveyt Emîri Şeyh Sabah el-Ahmed el-Sabah, kabinedeki bakanların
tamamının istifa etmesi üzerine parlamentoyu feshetme kararı aldı.
·
21
Mart: Ergenekon soruşturması kapsamında İşçi Partisi Genel Başkanı Doğu
Perinçek, İstanbul Üniversitesi eski rektörü Kemal Alemdaroğlu ve Cumhuriyet
gazetesi imtiyaz sahibi İlhan Selçuk’un da aralarında olduğu 12 kişi gözaltına
alındı.
·
27
Mart: Türkiye, Afrika ülkelerine desteği çerçevesinde 50 milyon Dolarlık
kalkınma projesi yardımında bulunma kararı aldı.
·
29
Mart: Arap Birliği Liderler Zirvesi, 29-31 Mart tarihlerinde Suriye’nin
başkenti Şam’da yapıldı.
·
31
Mart: ABD ile AB arasında karşılıklı uçuş serbestliği getiren “Açık Gökyüzü
Anlaşması” yürürlüğe girdi.
·
2
Nisan: Rusya Dış İşleri Bakanı Sergey Lavrov, Kosova’nın BM üyesi olmasına izin
vermeyeceklerini söyledi.
·
2
Nisan: Adalet Bakanlığı, çeşitli suçlardan aranan Orhan Aslıtürk’ün İspanya’nın
Malaga kentinde yakalandığını açıkladı.
·
3
Nisan: Avrupa Adalet Divanı, PKK’nın AB terör örgütleri listesine alınmasına
ilişkin AB Konseyi kararını iptal etti.
·
7
Nisan: Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, 3713 sayılı Terörle Mücadele
Kanunu’ndan yargılanan Fethullah Gülen’e verilen beraat kararını onayan
Yargıtay 9. Ceza Dairesi’nin kararına itiraz etti.
·
8
Nisan: MHP Genel Merkezi, Akdeniz Üniversitesi’ndeki öğrenci olayları sebebiyle
Antalya il yönetimini feshetti.
·
9
Nisan: Türkiye-Pasifik Adaları Dış İşleri Bakanları toplantısı İstanbul’da
düzenlendi.
·
10
Nisan: ABD, Pakistan’a uyguladığı askerî yardım kısıtlamalarını resmen
kaldırdı.
·
10
Nisan: BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun, Etiyopyalı Taye-Brook Zerihoun’u Kıbrıs
özel temsilcisi olarak atadı.
·
11
Nisan: Kapanan Nokta dergisinin Genel Yayın Yönetmeni Alper Görmüş, emekli
Oramiral Özden Örnek’e ait olduğu iddia edilen günlüğe ilişkin haber nedeniyle
hakkında açılan davada beraat etti.
·
11
Nisan: KKTC Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat, Ada’da 3 Nisan’da karşılıklı yaya
geçişine açılan Lokmacı Kapısı’ndan Rum tarafına geçti.
·
17
Nisan: Kuzey Irak’taki Bölgesel Kürt Yönetimi, Kerkük’ün nihaî statüsü için
BM’nin başlatacağı süreç ve tartışmalı petrol yasası konularında merkezî
hükûmetle uzlaştı.
·
17
Nisan: Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda değişiklik
öngören tasarı, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
17
Nisan: Türkiye ile İran arasında güvenlik işbirliği anlaşması imzalandı.
·
18
Nisan: ABD eski başkanı Jimmy Carter, Suriye’nin başkenti Şam’da Hamas’ın
siyasî büro şefi Halid Meşal ile görüştü.
·
21
Nisan: AB, üyelik için Hırvatistan’a iki fasıl daha açarak, toplam 35 faslın
18’inde müzakereleri başlattı.
·
22
Nisan: Azerbaycan, nükleer teknoloji malzemesi taşıyan Rus araçlarının Astara
sınırından İran’a geçişine izin vermedi.
·
22
Nisan: Irak’a komşu ülkeler ile BM, AB, İKÖ ve Arap Birliği’ni bir araya
getiren Genişletilmiş Irak’a Komşu Ülkeler Dış İşleri Bakanları toplantısı,
Kuveyt’te yapıldı.
·
23
Nisan: Başbakan Tayyip Erdoğan, arabuluculuk çerçevesinde, İsrail’in barış
karşılığı Golan tepelerinden çekileceği mesajını Şam’a iletti.
·
25
Nisan: Anayasa Mahkemesi’nin kuruluş yıldönümünde Başkan Haşim Kılıç, yeni bir
anayasa ve özgürlükleri genişletme çağrısı yaptı.
·
26
Nisan: Deniz Baykal, CHP 32. Olağan Kurultayı’nda 1021 delegenin oyuyla yeniden
genel başkan seçildi.
·
26
Nisan: Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad, Türkiye ile bölgenin istikrarı için
işbirliği yapmaya hazır olduklarını bildirdi.
·
27
Nisan: DTP’nin Adapazarı’nda düzenlediği “Barış ve Kardeşlik” gecesinde çıkan
olaylarda 1 kişi hayatını kaybetti.
·
28
Nisan: “Askerlikten kurtulmak için hile yapmak” suçundan yargılanan, aralarında
DTP Genel Başkanı Nurettin Demirtaş’ın da bulunduğu 52 kişinin tahliyesine
karar verildi.
·
29
Nisan: Ankara 28. Asliye Ceza Mahkemesi, azınlık hakları raporu nedeniyle 301.
maddeden yargılanan öğretim üyeleri İbrahim Kaboğlu’nun ve Baskın Oran’ın
beraat kararlarını onadı.
·
30
Nisan: Türkiye Ceza Kanunu’nun 301. maddesinde değişiklik öngören kanun
teklifi, TBMM Genel Kurulu’nda 250 oyla kabul edildi.
·
2
Mayıs: BM, gıda fiyatlarındaki artış ve kaynak eksikliği nedeniyle Gazze’deki
750 bin Filistinli mültecinin yaklaşık %13’üne acil gıda yardımını kesti.
·
6
Mayıs: Rusya ve ABD, sivil nükleer enerji alanında işbirliğini öngören anlaşma
imzaladı.
·
6
Mayıs: DTP Grup Başkanı Ahmet Türk başkanlığındaki 3 kişilik DTP heyeti, Irak
Cumhurbaşkanı Celal Talabani ve bölgesel Kürt yönetiminin yetkilileri ile
görüşmek üzere Irak’a gitti.
·
8
Mayıs: Amerikan yönetimi, Suriye’ye uyguladığı yaptırımları uzatma kararı aldı.
·
8
Mayıs: İtalya’da Nisan ayında yapılan genel seçimin galibi Silvio Berlusconi,
yemin ederek üçüncü kez başbakan oldu.
·
12
Mayıs: Pakistan’da Asıf Ali Zerdari’nin partisi ile koalisyon hükûmeti kuran
Navaz Şerif’in partisi ortaklıktan ve kabineden çekildi.
·
15
Mayıs: “İstihdam paketi” olarak adlandırılan İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapan Kanun Tasarısı TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
15
Mayıs: ABD Temsilciler Meclisi, Irak’taki ABD askerlerinin, 2009 yılının sonuna
dek çekilmesini öngören tasarıyı kabul etti.
·
16
Mayıs: Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, Anayasa Mahkemesi Başkanvekili Osman Ali
Feyyaz Paksüt’ün, aracının takip edildiği yönündeki iddiaları üzerine
soruşturma başlattı.
·
18
Mayıs: Dünya Ekonomik Forumu Toplantıları, Mısır’ın Şarm el-Şeyh kentinde
yapıldı. Toplantıya Türkiye’yi temsilen Dış İşleri Bakanı Ali Babacan katıldı.
·
19
Mayıs: Ocak 2008’de TBMM’de kabul edilen yasaya göre, kapalı mekanlarda tütün
ve tütün mamullerinin kullanım yasağı yürürlüğe girdi.
·
19
Mayıs: Fransa Dış İşleri Bakanı Bernard Kouchner, Hamas liderleriyle gayri
resmî temas kurduklarını doğruladı.
·
21
Mayıs: Çek Cumhuriyeti, ABD füze kalkanı projesi dâhilinde ülke topraklarına
radar yerleştirilmesine yönelik diplomatik anlaşmayı resmen kabul etti.
·
21
Mayıs: Sekiz yıl aradan sonra Suriye-İsrail barış görüşmeleri, Türkiye’nin
arabuluculuğunda başladı.
·
23
Mayıs: Rusya ile Çin arasında, 1 milyar dolarlık nükleer anlaşma imzalandı.
·
24
Mayıs: Gülhane Parkı içindeki Has Ahırlar Binası’nda bulunan İstanbul İslam,
Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’nin açılışı, Başbakan Tayyip Erdoğan
tarafından yapıldı.
·
24
Mayıs: Brezilya’da yapılan toplantıda, Güney Amerika’daki 12 ülkenin siyasî
birliğini ve ekonomik entegrasyonunu geliştirmeyi amaçlayan yeni Güney Amerika
Birliği (Unasur) kurulması kabul edildi.
·
25
Mayıs: Ordu komutanı General Mişel Süleyman, Lübnan’ın yeni cumhurbaşkanı
seçildi.
·
26
Mayıs: Mısır meclisi, olağanüstü hal uygulamasını 2 yıl daha uzattı.
·
27
Mayıs: Başbakan Tayyip Erdoğan, 2012’de tamamlanması öngörülen hükûmetin “GAP
Eylem Planı”nı Diyarbakır’da açıkladı.
·
27
Mayıs: Ahmet Türk DTP grup başkanlığı görevinden istifa etti. Türk’ün yerine
DTP Genel Başkan Vekili ve Mardin Milletvekili Emine Ayna getirildi.
·
27
Mayıs: Türkiye-AB Ortaklık Konseyi’nin 46’ncı toplantısı, Brüksel’de yapıldı.
·
28
Mayıs: Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, CHP Genel Sekreteri Önder Sav’ın
dinlenildiği iddialarına ilişkin inceleme başlattı.
·
28
Mayıs: Nepal’de 239 yıllık monarşi, kurucu meclisin yaptığı oylamadan sonra
resmen sona erdi.
·
28
Mayıs: Kuzey Kutbu ülkeleri, buzulların erimesinden sonra ortaya çıkacak enerji
kaynaklarının “kullanım yolları” konusunda anlaştı.
·
30
Mayıs: Rusya Başbakanı Vladimir Putin, ilk yurt dışı ziyaretini Fransa’ya
yaptı.
·
30
Mayıs: 110 ülkenin hükûmet temsilcilerinin katılımıyla İrlanda’nın başkenti
Dublin’de düzenlenen uluslararası konferansta, misket bombalarının kullanımı
yasaklayan anlaşma kabul edildi.
·
2
Haziran: Bakanlar Kurulu, Kyoto Protokolü’nü imzalama kararı aldı.
·
2
Haziran: “Banker Kastelli” olarak bilinen Abidin Cevher Özden, İstanbul
Kadıköy’deki ofisinde ölü bulundu.
·
3
Haziran: Türkiye ile ABD arasında Barışçı Nükleer İşbirliği Anlaşması devreye
girdi.
·
3
Haziran: BM Güvenlik Konseyi dönem başkanlığı ABD’ye geçti.
·
4
Haziran: Yargıtay 9. Ceza Dairesi, Türkiye genelinde jandarma bölgesinde teknik
takip yetkisi veren Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi’nin kararını bozdu.
·
5
Haziran: Anayasa Mahkemesi, başörtüsünün üniversitelerde serbest bırakılmasına
ilişkin anayasa değişikliğini iptal etti ve yürürlüğünü durdurdu.
·
6
Haziran: Uzay aracı Phoenix’in, Mars yüzeyinden ilk toprak örneğini aldığı
bildirildi.
·
10
Haziran: Yazar Cengiz Aytmatov, hayatını kaybetti.
·
11
Haziran: TRT’de farklı dillerde yayın yapılmasını öngören yasa tasarısı,
TBMM’de kabul edildi.
·
12
Haziran: Türkiye’nin yeni uydusu TÜRKSAT 3A uzaya fırlatıldı.
·
12
Haziran: 3. Türk-Arap Ekonomi Forumu, İstanbul’da yapıldı.
·
13
Haziran: Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral İlker Başbuğ ile Anayasa Mahkemesi
Başkanvekili Osman Paksüt, kamuoyunda tartışmaya yol açan “gizli görüşme”
iddialarını kabul ettiler.
·
16
Haziran: AB, Kıbrıs’ta malların, hizmetlerin ve kişilerin Türk ve Rum bölgeleri
arasındaki geçişini düzenleyen Yeşil Hat Tüzüğü’nü değiştirdi.
·
17
Haziran: Türkiye, AB ile “Şirketler Hukuku” ve “Fikrî Mülkiyet Hukuku”
fasıllarında üyelik müzakerelerini başlattı.
·
17
Haziran: Hollanda, Belçika ve Lüksemburg liderleri, “Benelux” ülkeleri
arasındaki ilişkileri derinleştirmek için yeni bir anlaşma imzaladılar.
·
19
Haziran: TÜSİAD, siyasetin ve toplumun tüm kesimlerini bir araya getiren bir
“Anayasa Konvansiyonu” kurulmasını teklif etti.
·
20
Haziran: 13. Avrupa Futbol Şampiyonası’nda, Hırvatistan’ı yenen Türkiye,
tarihinde ilk kez yarı finale yükseldi.
·
20
Haziran: Türkiye, kamu sektörüne yönelik reformların desteklenmesi amacıyla
Dünya Bankası’ndan 255,4 milyon Avro tutarında kredi aldı.
·
20
Haziran: BM Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed el-Baradey,
İran’a askerî bir saldırının olması durumunda görevinden istifa edeceğini
bildirdi.
·
22
Haziran: Irak Petrol Bakanlığı, Türkiye’nin de dahil olduğu 6 ülkenin resmî
petrol firmasına daha “petrol ve doğalgaz rezervlerinin işletilmesi”
ihalelerine katılma izni verdi.
·
23
Haziran: Yeni anayasa çalışmalarına toplumun tüm kesimlerinin katılımını
sağlamak için STK’lar, aydınlar, akademisyenler, medya mensupları ve
siyasilerin yer aldığı “Ortak Akıl Hareketi” oluşturuldu.
·
23
Haziran: Sırbistan’da Sosyalist Parti ile Sırbistan Devlet Başkanı Boris
Tadiç’in partisi, koalisyon hükûmeti kurma konusunda anlaştı.
·
27
Haziran: 13. Afrika Birliği Zirvesi, Mısır’ın Şarm el-Şeyh kentinde
gerçekleştirildi.
·
27
Haziran: CHP’nin malî denetimini tamamlayan Anayasa Mahkemesi; partinin 1998,
2004, 2005 ve 2006 yılı hesaplarında “usulsüzlük” olduğuna karar verdi.
·
27
Haziran: Kuzey Kore, ABD ile yaşadığı gerilimin simgesi haline gelen Yongbyon
nükleer reaktörünü devre dışı bıraktı; reaktörün soğutma kulesini imha etti.
·
29
Haziran: Zimbabve’nin yıllardır iktidarda bulunan Devlet Başkanı Robert Mugabe,
muhalefetin katılmadığı seçimin ikinci turunda yeniden seçildi.
·
30
Haziran: Sosyalist Enternasyonal Başkanlığı’na, PASOK lideri Yorgo Papandreu
tekrar seçildi.
Mevcut veriler ışığında, Türkiye ekonomisinin 2008 yılı ilk
yarısındaki görünümü şu şekildedir:
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME:
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer
almaktadır.
TABLO 1: BÜYÜME (GSYH)
VERİLERİ (Üretim Yöntemine Göre, 1998 Bazlı, Sabit Fiyatlarla) (%) (Milyon $)
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
2006 |
2007 |
2008 |
|
Hedef GSYH Oranı |
5,0 |
5,0 |
5,0 |
5,0 |
5,0 |
5,5 |
|
Gerçekleşen GSYH Oranı |
5,3 |
9,4 |
8,4 |
6,9 |
4,6 |
|
|
|
|
|
|
|
I.
çeyrek % 8,1 II.
çeyrek % 4,1 III.
çeyrek % 3,3 IV.
çeyrek % 3,6 |
I.
çeyrek % 6,7 II.
çeyrek % 1,9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
GSYH Meblağı (cari fiyatlarla) |
304.901 |
390.387 |
481.497 |
526.429 |
658.786 |
380.446 (İlk yarı) |
Kaynak: TÜİK
2003 yılı
itibariyle hedef büyüme oranları %5 olmakla beraber, gerçekleşmeler 2007 yılı haricinde
hep bu oranın üstündedir. Ancak, 2007 yılı gerçekleşen büyüme oranı %4,6’dır
(Bkz. Tablo 1). 2008 yılı hedef büyüme oranı ise %5,5 olarak tespit edilmiştir.
TÜİK’ten
yapılan açıklamaya göre, 2007 yılında, üretim yöntemine göre cari fiyatlarla
GSYH 856.636 milyon YTL’dir. 2008’in ilk iki çeyreği itibariyle bu meblağ
463.612 milyon YTL olarak gerçekleşmiştir.
Üretim
yöntemine göre cari fiyatlarla Dolar cinsinden GSYH; 2003 yılında 304.901
milyon, 2005 yılında 481.497 milyon, 2007 yılında ise 658.786 milyon olarak
gerçekleşmiştir. 2008’in ilk iki çeyreği itibariyle bu meblağ 380.446 milyon
Dolar civarında gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 1)
2008’in ilk
yarısı itibariyle bazı iktisadî faaliyet kollarında 1998 bazlı fiyatlarla GSYH
gelişme hızları şöyledir: Tarım-avcılık-ormancılık %-1,5; Madencilik ve Taş
Ocakçılığı %8; İmalât sanayii %4,7; İnşaat %2; Toptan ve perakende ticaret
%6,1; Oteller ve lokantalar %1; Ulaştırma-depolama-haberleşme %5,4; Malî aracı
kuruluşlar %9,1; Gayrimenkul-kiralama-iş faaliyetleri %20,9; Eğitim %-2,3;
Sağlık işleri ve sosyal hizmetler %8,5.
Kişi başına
GSYH (KBGSYH) gelişmeleri şöyledir: Cari fiyatlarla KBGSYH; 2004’te 4.187 $
iken, 2005 yılı meblağı %19,8 artışla 5.016 $ olarak gerçekleşmiştir. Avrupa
Hesaplar Sistemi (ESA95) kapsamında yapılan yeniden değerleme sonrasında 2007
yılı KBGSYH ise 9.305 $ olarak tespit edilmiştir.
1-B) SANAYİ:
İmalât sanayiindeki üretim artış oranları, alt sektörler
itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.
TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞI
(Ocak-Haziran)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
ÜRETİM DEĞİŞİMİ (1997=100) (%) |
|
|
2007 |
2008 |
|
|
TOPLAM SANAYİ |
6,0 |
4,9 |
|
Madencilik Sektörü |
10,3 |
8,9 |
|
İmalât Sanayii Sektörü |
5,4 |
4,4 |
|
Elektrik, Gaz ve Su Sektörü |
9,4 |
7,8 |
Kaynak: TÜİK
2007
yılının aynı dönemi ile kıyaslandığında, 2008 yılı Ocak-Haziran dönemi toplam
sanayi üretiminin daha düşük oranda arttığı görülmektedir. 2008 Ocak-Haziran döneminde,
alt sektörler itibariyle en yüksek üretim artışı madencilik sektöründe iken, en
az artan alt sektör imalât sanayiidir. (Bkz. Tablo 2)
TABLO 3: KAPASİTE
KULLANIM ORANLARI (%)
|
|
2006 |
2007 |
2008 |
|
Ocak |
75,4 |
78,3 |
80,3 |
|
Şubat |
77,2 |
80,1 |
79,3 |
|
Mart |
80,7 |
82,0 |
81,2 |
|
Nisan |
82,3 |
81,7 |
81,7 |
|
Mayıs |
82,6 |
83,3 |
82,4 |
|
Haziran |
83,1 |
83,5 |
82,3 |
|
Temmuz |
81,8 |
81,9 |
|
|
Ağustos |
79,4 |
80,3 |
|
|
Eylül |
82,7 |
83,2 |
|
|
Ekim |
82,4 |
83,1 |
|
|
Kasım |
82,8 |
82,6 |
|
|
Aralık |
81,7 |
81,1 |
|
Kaynak: TÜİK
2008 yılı
Ocak-Haziran döneminde kapasite kullanım oranları (KKO), Şubat ayı hariç, %80
üstünde gerçekleşmiştir. 2008 Ocak-Haziran döneminde ortalama KKO %81,2 seviyesindedir.
(Bkz. Tablo 3)
TABLO 4: TAM KAPASİTE
İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (%) (Haziran)
|
|
2007 |
2008 |
|
İç Pazarda Talep Yetersizliği |
44,4 |
46,5 |
|
Dış Pazarda Talep Yetersizliği |
18,6 |
19,6 |
|
Malî İmkânsızlık |
4,5 |
4,6 |
|
Yerli Mallarda Ham Madde Yetersizliği |
4,6 |
5,2 |
|
İthal Mallarda Ham Madde Yetersizliği |
3,2 |
4,2 |
|
İşçilerle İlgili Meseleler |
2,2 |
2,1 |
Kaynak: TÜİK
2008
yılı Haziran ayında; tam kapasite ile çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen
sebep “iç pazarda talep yetersizliği”dir. Ardından “dış pazarda talep
yetersizliği” belirtilmiştir. (Bkz. Tablo 4)
TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET,
KOOPERATİF VE İŞ YERİ (Ocak-Haziran)
|
|
2007 |
2008 |
Değişim (%) |
|
Yeni açılan şirket ve kooperatif |
29.657 |
28.879 |
-2,6 |
|
Kapanan şirket ve kooperatif |
5.456 |
5.142 |
-5,8 |
|
Yeni açılan ticaret unvanlı iş yeri |
27.179 |
26.971 |
-0,8 |
|
Kapanan ticaret unvanlı iş yeri |
12.483 |
23.443 |
87,8 |
Kaynak: TÜİK
2007 yılı
Ocak-Haziran dönemi ile kıyaslandığında, 2008 yılının aynı döneminde şirket ve
kooperatif açılışlarında azalış meydana gelmiş olup, oran %-2,6’dır. Kapanan
şirket ve kooperatif sayısında da düşüş meydana gelmiştir. Ticaret unvanlı iş
yeri açılışlarına bakıldığında yine düşüş olduğu görülmekte olup, oran
%-0,8’dir. Öte yandan, kapanan ticaret unvanlı iş yeri sayısında da belirgin
bir artış gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 5)
1-C) İSTİHDAM:
TÜİK Hane Halkı
İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2008 yılı ikinci çeyreğinde kurumsal olmayan
nüfusa ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da yer almaktadır.
TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ
GÜCÜ DURUMU (000 kişi) (Nisan-Mayıs-Haziran)
|
|
2007 |
2008 |
|
KURUMSAL OLMAYAN SİVİL
NÜFUS |
68.796 |
69.563 |
|
15 ve Üstü Yaştaki Nüfus |
49.118 |
49.881 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜ DURUMU |
23.965 |
24.440 |
|
İstihdam Edilen |
21.843 |
22.277 |
|
İşsiz |
2.123 |
2.164 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI
(%) |
48,8 |
49,0 |
|
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI (%) |
44,5 |
44,7 |
|
İŞSİZLİK ORANI (%) |
8,9 |
8,9 |
|
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) |
11,5 |
11,5 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı
(%) |
17,5 |
16,3 |
|
|
|
|
|
EKSİK İSTİHDAM / İŞ GÜCÜ
ORANI (%) |
3,4 |
3,5 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) Eksik İstihdam
Oranı (%) |
3,7 |
4,0 |
Kaynak: TÜİK
2007 yılının Nisan-Mayıs-Haziran döneminde istihdam
edilen kişi sayısı 21.843.000 iken, 2008’in aynı döneminde bu sayı 22.277.000
kişi olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılına göre 2008 yılının bu döneminde
istihdam edilen kişi sayısındaki artış 434.000’dir. 2008 Nisan-Mayıs-Haziran
döneminde işsiz sayısı ise 2.164.000’dir. 2007 yılının aynı dönemine göre 2008
yılında işsiz sayısında da artış meydana gelmiş olup, bu sayı 41.000’dir.
İstihdam oranı %44,7; işsizlik oranı ise %8,9’dur. Tarım dışı işsizlik oranı
%11,5; 15-24 yaş grubundaki işsizlik oranı %16,3’tür. (Bkz. Tablo 6)
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR:
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer
almaktadır.
TABLO 7: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2006 |
2007 |
2008 |
|
2006 |
2007 |
2008 |
|
Ocak |
1,96 |
-0,05 |
0,42 |
|
0,75 |
1,00 |
0,80 |
|
Şubat |
0,26 |
0,95 |
2,56 |
|
0,22 |
0,43 |
1,29 |
|
Mart |
0,25 |
0,97 |
3,17 |
|
0,27 |
0,92 |
0,96 |
|
Nisan |
1,94 |
0,80 |
4,50 |
|
1,34 |
1,21 |
1,68 |
|
Mayıs |
2,77 |
0,39 |
2,12 |
|
1,88 |
0,50 |
1,49 |
|
Haziran |
4,02 |
-0,11 |
0,32 |
|
0,34 |
-0,24 |
-0,36 |
|
Temmuz |
0,86 |
0,06 |
|
|
0,85 |
-0,73 |
|
|
Ağustos |
-0,75 |
0,85 |
|
|
-0,44 |
0,02 |
|
|
Eylül |
-0,23 |
1,02 |
|
|
1,29 |
1,03 |
|
|
Ekim |
0,45 |
-0,13 |
|
|
1,27 |
1,81 |
|
|
Kasım |
-0,29 |
0,89 |
|
|
1,29 |
1,95 |
|
|
Aralık |
-0,12 |
0,15 |
|
|
0,23 |
0,22 |
|
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki
aya göre değişim” açısından, ÜFE’de 2008 yılı ilk yarısı boyunca değişkenlikler
meydana gelmiştir. 2008’e %1’in altında başlayan ÜFE, Nisan ayında %4,5’e kadar
yükselmekle beraber Haziran ayında yine %1’in altına gerilemiştir. TÜFE’de de
kısmen benzer durumlar söz konusu olmakla beraber, genel olarak ÜFE’nin
gerisinde gerçekleşmeler söz konusudur. (Bkz. Tablo 7)
TABLO 8: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2006 |
2007 |
2008 |
|
2006 |
2007 |
2008 |
|
Ocak |
5,11 |
9,37 |
6,44 |
|
7,93 |
9,93 |
8,17 |
|
Şubat |
5,26 |
10,13 |
8,15 |
|
8,15 |
10,16 |
9,10 |
|
Mart |
4,21 |
10,92 |
10,50 |
|
8,16 |
10,86 |
9,15 |
|
Nisan |
4,96 |
9,68 |
14,56 |
|
8,83 |
10,72 |
9,66 |
|
Mayıs |
7,66 |
7,14 |
16,53 |
|
9,86 |
9,23 |
10,74 |
|
Haziran |
12,52 |
2,89 |
17,03 |
|
10,12 |
8,60 |
10,61 |
|
Temmuz |
14,34 |
2,08 |
|
|
11,69 |
6,90 |
|
|
Ağustos |
12,32 |
3,72 |
|
|
10,26 |
7,39 |
|
|
Eylül |
11,19 |
5,02 |
|
|
10,55 |
7,12 |
|
|
Ekim |
10,94 |
4,41 |
|
|
9,98 |
7,70 |
|
|
Kasım |
11,67 |
5,65 |
|
|
9,86 |
8,40 |
|
|
Aralık |
11,58 |
5,94 |
|
|
9,65 |
8,39 |
|
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki
yılın aynı ayına göre değişim” açısından 2008 yılında ÜFE’de giderek artan
oranlar görülmüştür. Nitekim, 2007 Nisan’ında tek haneye düşen enflasyon,
2008’in Mart’ı itibariyle tekrar çift haneye çıkmıştır. Artışlar TÜFE’de de
meydana gelmiştir. ÜFE’dekine benzer şekilde 2007 Mayıs’ında tek haneye
gerileyen TÜFE, yine 2008’in Mayıs’ı itibariyle çift haneye yükselmiştir. (Bkz.
Tablo 8)
2003, 2004
ve 2005 yıllarında hedef enflasyon oranları realize edilebilmekle beraber, 2006
yılında bunu sağlamak mümkün olmamıştır. Nitekim, 2006 yılı hedef oranı olan
%5’in son birkaç yıldır sağlanan istikrar sürecinin devamı hâlinde realizasyonu
mümkün iken, başta dünya politikasında-ekonomisinde meydana gelen olumsuzluklar
olmak üzere, iç politikada ve buna bağlı olarak ekonomide meydana gelen
birtakım sorunlar, fiyat istikrarında da sapmalara yol açmış ve hedeflenenin
iki katı üzerinde enflasyon oranlarına sebebiyet vermiştir. Söz konusu
faktörler, 2007 yılında da etkilerini sürdürmüş ve 2007 yılı hedefleri de (%5)
tutturulamamıştır. Yıl sonu ÜFE ve TÜFE, 12 aylık ortalamalar itibariyle
sırasıyla %6,31 ve %8,86 olarak gerçekleşmiştir. 2008 yılı hedef oranı %4
olmakla beraber, gerçekleşen enflasyon oranları incelendiğinde, bunun da ulaşılabilir
olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sebeple Merkez Bankası, hedef enflasyon
oranlarında revizyona gitmiştir.
2-B) PARASAL GÖSTERGELER:
2007 yılı sonu ve 2008 yılı Haziran sonu itibariyle parasal
göstergeler ve bunlar arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
TABLO 9: PARASAL
GÖSTERGELER (Milyon YTL)
|
|
28 Aralık 2007 |
27 Haziran 2008 |
DEĞİŞİM (%) |
|
Dolaşımdaki Para |
26.164 |
27.863 |
6,5 |
|
Vadesiz Mevduat |
26.654 |
27.423 |
2,9 |
|
M1 |
52.818 |
55.286 |
4,7 |
|
Vadeli Mevduat |
171.072 |
188.915 |
10,4 |
|
M2 |
223.889 |
244.201 |
9,1 |
|
Döviz Tevdiatı |
104.196 |
118.008 |
13,3 |
|
Döviz Tevdiatı (Milyar Dolar) |
89,0 |
97,6 |
9,6 |
|
M2Y |
328.086 |
362.209 |
10,4 |
|
Dolarizasyon (DTH/M2Y) |
31,8 |
32,6 |
2,6 |
|
Mevduat Bankaları Kredileri |
214.830 |
254.937 |
18,7 |
Kaynak: TCMB
2007 sonu
itibariyle 26 milyar YTL olan dolaşımdaki para meblağı, 2008 yılı Haziran sonu
itibariyle 28 milyar YTL civarına yükselmiş olup, artış oranı %6,5’tir. Vadesiz
mevduatta %2,9’luk artış meydana gelmişken, vadeli mevduattaki artış çok daha
fazla olup, %10,4 oranındadır. Döviz tevdiatında da belirgin bir artış meydana
gelmiş olup, artış Dolar bazında %9,6 oranındadır. (Bkz. Tablo 9)
2007 sonu
itibariyle mevduat bankalarınca verilen toplam kredi meblağı 215 milyar YTL
civarında idi. Bu meblağ, 2008 Haziran sonu itibariyle 255 milyar YTL civarına
yükselmiş olup artış oranı %18,7’dir. (Bkz. Tablo 9)
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:
2008 yılı Haziran ayında, seçilmiş finansal yatırım
araçlarının nominal ve reel getirileri Tablo 10’da yer almaktadır.
TABLO 10: SEÇİLMİŞ
FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARININ NOMİNAL VE REEL GETİRİLERİ (Haziran)
|
|
NOMİNAL GETİRİ (%) |
REEL GETİRİ |
||
|
ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
|||
|
3 AYLIK |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA ENDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
3,83 -7,50 -0,80 -0,60 -9,20 |
-3,02 -13,60 -7,34 -7,15 -15,19 |
0,98 -10,04 -3,52 -3,33 -11,69 |
|
6 AYLIK |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA ENDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
7,80 -30,70 4,80 11,80 16,20 |
-5,24 -39,08 -7,88 -1,72 2,14 |
1,70 -34,62 -1,13 5,47 9,62 |
|
YILLIK ORTALAMA |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA İNDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
15,68 17,58 -13,40 -2,35 11,87 |
6,73 8,48 -20,10 -9,91 3,22 |
6,48 8,22 -20,29 -10,12 2,97 |
Kaynak: TÜİK
TÜİK
tarafından yapılan açıklamaya göre, 2008 yılı Haziran ayında; 2003=100 temel
yıllı ÜFE karşısında son üç aylık dönemde; seçilmiş yatırım araçlarının tamamı zarara
sebep olmuştur. En yüksek zarar ise külçe altında gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo
10)
Son altı
aylık dönemde de tüm yatırım araçları zarara sebep olmuştur ve en yüksek zarar
borsada meydana gelmiştir. (Bkz. Tablo 10)
Yıllık
ortalamalar dikkate alındığında, hem kâr hem zarar mevcuttur. En yüksek getiri
borsada elde edilmişken, en fazla zarar Dolar’da gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo
10)
2-D) FİNANSAL KURULUŞLAR:
2008 yılı Haziran ayı itibariyle Türkiye’de faaliyette
bulunan finansal kuruluşlar Tablo 11’de yer almaktadır.
TABLO 11: TÜRKİYE’DEKİ
FİNANSAL KURULUŞLAR (Haziran)
|
KURULUŞ |
ADET |
|
Kamu Kalkınma ve Yatırım Bankaları |
4 |
|
Kamu Mevduat Bankaları |
3 |
|
TMSF Bünyesindeki Bankalar* |
1 |
|
Özel Yatırım Bankaları |
5 |
|
Özel Mevduat Bankaları |
11 |
|
Türkiye’de Kurulu Yabancı Yatırım Bankaları |
4 |
|
Türkiye’de Kurulu Yabancı Mevduat Bankaları |
11 |
|
Mevduat Toplama Yetkisine Sahip Yabancı Banka Şubeleri |
7 |
|
|
|
|
Katılım Bankaları (Özel Finans Kurumları) |
4 |
|
|
|
|
Türkiye’de Temsilciliği Bulunan Yabancı Banka Sayısı |
49 |
|
|
|
|
Leasing Kuruluşları |
52 |
|
Factoring Kuruluşları |
80 |
|
Tüketici Finansman Kuruluşları |
10 |
|
Varlık Yönetim Şirketleri |
6 |
Kaynak: BDDK
2008 yılı Haziran
ayı itibariyle toplam banka sayısı 46, katılım bankaları 4, Leasing kuruluşları
52, Factoring kuruluşları ise 80’dir. Tüketici finansman kuruluşlarının sayısı
10, varlık yönetim şirketleri ise 6 adettir. (Bkz. Tablo 11)
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
3-A) BÜTÇE GELİŞMELERİ:
2008 yılı Ocak-Haziran dönemindeki bütçe gelişmeleri Tablo
12’de yer almaktadır.
TABLO 12: BÜTÇE İLE
İLGİLİ GELİŞMELER (Milyon YTL) (%) (Ocak-Haziran)
|
|
2007 |
2008 |
ARTIŞ (08/07) (%) |
|
GELİRLER |
94.795 |
102.506 |
8,1 |
|
Genel Bütçe Gelirleri |
92.372 |
99.456 |
7,7 |
|
Vergi Gelirleri |
70.588 |
82.752 |
17,2 |
|
Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri |
5.700 |
5.035 |
-11,7 |
|
Alınan Bağışlar ve Yardımlar |
1.377 |
356 |
-74,2 |
|
Faizler, Paylar ve Cezalar |
8.754 |
9.171 |
4,8 |
|
Sermaye Gelirleri |
5.954 |
2.030 |
-65,9 |
|
Özel Bütçeli İdare Gelirleri |
1.564 |
1.847 |
18,1 |
|
Düzenleme ve Denetleme Kurum Gelirleri |
858 |
1.203 |
40,1 |
|
|
|
|
|
|
HARCAMALAR |
100.679 |
100.589 |
-0,1 |
|
Faiz Hariç Harcamalar |
73.786 |
79.849 |
8,2 |
|
Personel Giderleri |
21.974 |
24.506 |
11,5 |
|
Sos. Güv. Kur. Devlet Primleri |
2.725 |
3.053 |
12,0 |
|
Mal ve Hizmet Alımları |
8.349 |
9.161 |
9,7 |
|
Cari Transferler |
32.776 |
35.226 |
7,5 |
|
Sermaye Giderleri |
4.466 |
4.679 |
4,8 |
|
Sermaye Transferleri |
1.877 |
1.126 |
-40,0 |
|
Borç Verme |
1.618 |
2.098 |
29,7 |
|
Yedek Ödenekler |
- |
- |
- |
|
Faiz Harcamaları |
26,893 |
20.740 |
-22,9 |
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE DENGESİ |
-5.885 |
1.917 |
-132,6 |
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı Denge |
21.009 |
22.657 |
7,8 |
Kaynak: MB
2008 yılı
Ocak-Haziran döneminde elde edilen gelir meblağı 102,5 milyar YTL’dir. Aynı
dönemdeki harcama meblağı 100,6 milyar YTL’dir. (Bkz. Tablo 12)
2008 yılı
Ocak-Haziran döneminde faiz harcamaları meblağı 20,7 milyar YTL olup, 2007
yılının aynı dönemindekine göre %23 oranında azalma meydana gelmiştir. Faiz
dışı dengede, önceki döneme göre artış söz konusudur. 2007 yılının aynı
döneminde 21 milyar YTL olan faiz dışı fazla, 2008 Ocak-Haziran döneminde 22,7
milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 12)
Bütçe
dengesinde de olumlu değişiklikler meydana gelmiştir. Nitekim 2007 Ocak-Haziran
döneminde 6 milyar YTL civarında açık veren bütçe, 2008 yılının aynı döneminde
2 milyar YTL civarında fazla vermiştir. (Bkz. Tablo 12)
3-B) BORÇ VERİLERİ:
2008 Haziran ayı itibariyle iç ve dış borçlara ilişkin
bilgiler Tablo 13-16’da yer almaktadır.
TABLO 13: İÇ BORÇ
DURUMU (Milyon YTL)
|
|
2006 |
2007 |
2008 (Haziran) |
|
MEBLAĞ |
251.470 |
255.310 |
261.000 |
|
VADE (ay) |
24,6 |
25,7 |
23,0 |
Kaynak: HM
2008
Haziran ayı itibariyle toplam iç borç stoku 261 milyar YTL’dir. 2007 yılı
sonuna göre meydana gelen artış 5,7 milyar YTL’dir. Stokun ortalama vadeye
kalan gününde ise düşüş meydana gelmiştir. 2007 sonunda 25,7 ay olan ortalama
vade, 2008 Haziran’ında 23 aya gerilemiştir. (Bkz. Tablo 13)
TABLO 14: DIŞ BORÇ
DURUMU (Milyon $)
|
|
2006 |
2007 |
2008 (Nisan) |
|
TOPLAM |
205.265 |
247.094 |
262.934 |
|
*Kısa Vadeli |
40.354 |
41.810 |
44.550 |
|
*Orta-Uzun Vadeli |
164.911 |
205.284 |
218.384 |
Kaynak: HM
2007 yılı sonunda
247.094 milyon Dolar olan dış borç stoku, 2008 Haziran ayında 262.934 milyon
Dolar’a yükselmiştir. Vadeler açısından dış borçlar temel karakteristiğini
sürdürmekte olup, ağırlıklı olarak orta-uzun vadelidir. 2008 Haziran ayı
itibariyle orta-uzun vadeli borçların toplam borç içindeki payı %83
civarındadır. (Bkz. Tablo 14)
TABLO 15: DIŞ BORÇ
KOMPOZİSYONU (%)
|
DÖVİZ CİNSİ |
2006 |
2007 |
2008 (Nisan) |
|
Dolar |
55,3 |
55,5 |
55,2 |
|
Euro |
32,4 |
34,7 |
35,9 |
|
SDR |
5,2 |
2,9 |
2,6 |
|
Yen |
1,3 |
1,1 |
1,2 |
|
Diğer |
5,8 |
5,8 |
5,1 |
Kaynak: HM
2008
Haziran ayı itibariyle dış borcun %55,2’si ABD Doları cinsindendir. Müteakiben;
Euro, SDR, Yen ve diğer para birimleri cinsinden borçlar gelmektedir. (Bkz.
Tablo 15)
TABLO 16: MERKEZÎ İDARE
BORÇ STOKU (Alacaklıya Göre) (Milyar $)
|
|
2006 |
2007 |
2008 (Haziran) |
|
TOPLAM BORÇ STOKU |
245,5 |
286,3 |
284,5 |
|
I) İÇ BORÇ STOKU |
178,9 |
219,2 |
213,3 |
|
a) Piyasa |
128,1 |
161,8 |
158,0 |
|
b) Kamu Kesimi |
50,8 |
57,4 |
55,3 |
|
|
|
|
|
|
II) DIŞ BORÇ STOKU |
66,6 |
67,1 |
71,2 |
|
a) Kredi |
30,2 |
28,4 |
32,0 |
|
a.1)
Uluslararası Kuruluşlar |
19,3 |
17,3 |
20,5 |
|
(IMF
Kredisi) |
10,8 |
7,1 |
10,0 |
|
a.2) Hükûmet
Kuruluşları |
4,9 |
4,9 |
5,1 |
|
a.3) Ticarî
Bankalar |
6,0 |
6,2 |
6,4 |
|
b) Tahvil |
36,3 |
38,7 |
39,2 |
Kaynak: HM
Hazine
Müsteşarlığı verilerine göre, alacaklılarına göre merkezî idare toplam borç stoku;
2006 sonu itibariyle 245,5 milyar Dolar iken, 2007 sonu itibariyle 286,3 milyar
Dolar’a yükselmiş, 2008 Haziran’ında ise 284,5 milyar Dolar’a gerilemiştir. IMF
kredisinde de dalgalanmalar söz konusudur. Nitekim 2006 sonu itibariyle 10,8
milyar Dolar olan IMF borcu, 2007 sonu itibariyle 7,1 milyar Dolar’a
gerilemişken, 2008 Haziran’ında 10 milyar Dolar’a yükselmiştir. (Bkz. Tablo 16)
4) DIŞ İŞLEMLER KESİMİ
4-A) ÖDEMELER DENGESİ:
2008 Haziran ayı itibariyle ödemeler dengesi bilgilerine
Tablo 17’de yer verilmektedir.
TABLO 17: ÖDEMELER
DENGESİ (Milyon $)
|
|
2006 |
2007 |
2008 (Ock-Haz) |
|
I. CARİ İŞLEMLER HESABI |
-31.893 |
-37.684 |
-27.437 |
|
I.a) Dış Ticaret
Hesabı |
-40.941 |
-46.661 |
-28.769 |
|
I.b) Hizmetler
Hesabı |
13.831 |
13.883 |
4.787 |
|
I.c) Gelir Hesabı |
-6.691 |
-7.142 |
4.394 |
|
I.d) Cari
Transferler Hesabı |
1.908 |
2.236 |
939 |
|
|
|
|
|
|
II. SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI |
32.064 |
36.560 |
31.987 |
|
II.a) Sermaye
Hesabı |
- |
- |
- |
|
II.b) Finans
Hesabı |
32.064 |
36.560 |
31.987 |
|
|
|
|
|
|
III. NET HATA VE NOKSAN |
-171 |
1.124 |
4.550 |
Kaynak: TCMB
Merkez
Bankası ödemeler dengesi istatistiklerine göre cari işlemler hesabı 2006 yılında
31,9 milyar Dolar açık vermişken, 2007 sonunda bu açık 37,7 milyar Dolar’a
yükselmiş olup, artış oranı %18 civarındadır. 2008 yılı Haziran ayı itibariyle
cari açık meblağı ise 27,4 milyar Dolar’dır. (Bkz. Tablo 17)
4-B) MAL TİCARETİ:
Ana ve alt kalemler itibariyle mal ticareti verileri, Tablo
18’de ve 19’da yer almaktadır.
TABLO 18: DIŞ TİCARET
BİLEŞİMİ (000 $) (Ocak-Haziran)
|
|
2007 |
2008 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
49.615 |
68.817 |
38,7 |
|
İTHALÂT |
77.330 |
105.830 |
36,9 |
|
DIŞ TİCARET DENGESİ |
-27.715 |
-37.013 |
33,5 |
|
İHRACAT / İTHALÂT (%) |
64,2 |
65,0 |
|
Kaynak: DTM
2008 yılı
Ocak-Haziran dönemi ihracatı 68,8 milyar Dolar, ithalâtı ise 105,8 milyar Dolar’dır.
2007 yılının aynı dönemine göre meydana gelen artış oranları sırasıyla %38,7 ve
%36,9’dur. Dış ticaret açığında meydana gelen artış %33,5’tir. 2008 yılı
Ocak-Haziran döneminde ihracatın ithalâtı karşılama oranı %65’tir. Bu oran,
2007 yılının aynı dönemine göre 0,8 puan kadar yükselmiştir. (Bkz. Tablo 18)
TABLO 19: GENİŞ
EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (Milyon $)
(Ocak-Haziran)
|
|
2007 |
|
2008 |
||
|
|
DEĞER |
(%) |
|
DEĞER |
(%) |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
6.456 |
13,0 |
|
9.364 |
13,6 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
22.992 |
46,3 |
|
34.790 |
50,6 |
|
Tüketim Malları |
19.997 |
40,3 |
|
24.453 |
35,5 |
|
Diğer |
170 |
0,3 |
|
208 |
0,3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
11.691 |
15,1 |
|
14.314 |
13,5 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
57.254 |
74,0 |
|
79.931 |
75,5 |
|
Tüketim Malları |
8.023 |
10,4 |
|
11.232 |
10,6 |
|
Diğer |
362 |
0,5 |
|
353 |
0,3 |
Kaynak: DTM
2008 yılı
Ocak-Haziran döneminde, mal sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi açısından
ihracat alt kalemleri, sırasıyla şöyledir: Ham madde, tüketim, yatırım ve diğer
mallar. Burada dikkati çeken husus şudur: Geleneksel olarak ihracat kalemleri
arasında ilk sırayı tüketim malları alırken, 2006 yılı itibariyle bu yapıda bir
değişiklik meydana gelmiş olup, ilk sırayı ham maddeler almıştır. Aynı dönemde,
ithalât alt kalemleri ise karakteristik yapısını sürdürmüş olup, sırasıyla
şöyledir: Ham madde, yatırım, tüketim ve diğer mallar. (Bkz. Tablo 19)
2008 yılı
Ocak-Haziran döneminde, ülke gruplarına göre incelendiğinde, ihracatın
%50,6’sının AB ülkelerine; kalan kısmının diğer ülkelere yapıldığı ortaya
çıkmaktadır. Aynı dönemde ithalâtın %38,5’i AB ülkelerinden; kalan kısmı diğer
ülkelerden gerçekleştirilmiştir.
4-C) HİZMET TİCARETİ:
TABLO 20: HİZMET
TİCARETİ GELİŞMELERİ (Milyon $)
|
|
2006 |
2007 |
2008 (Ock-Haz) |
|
HİZMETLER DENGESİ |
13.831 |
13.883 |
4.787 |
|
a) Ulaştırma |
386 |
-335 |
431 |
|
b) Turizm |
14.110 |
15.227 |
5.657 |
|
c) İnşaat |
879 |
759 |
468 |
|
d) Sigorta |
-618 |
-897 |
-401 |
|
e) Finans |
-247 |
-228 |
-74 |
|
f) Diğer Ticarî |
-434 |
-832 |
-689 |
|
g) Resmî |
-720 |
-214 |
-45 |
|
h) Diğer |
475 |
403 |
302 |
Kaynak: TCMB
TCMB
verilerine göre, 2008 yılı Ocak-Haziran döneminde Türkiye’nin net gelir
sağlayan başlıca hizmet alt sektörleri; turizm, inşaat ve ulaştırmadır. Söz
konusu dönem itibariyle Türkiye’nin hizmet ticareti net geliri 4,8 milyar Dolar
civarındadır. (Bkz. Tablo 20)
TÜİK
istatistiklerine göre, 2008 yılı ilk yarısı itibariyle Türkiye’yi ziyaret eden
kişi sayısı 11.347.639’dur. Yurt dışını ziyaret eden Türkiyeli turist sayısı
ise 2.521.176’dır. Giriş yapan yabancı ziyaretçilerin ülkeleri itibariyle
sıralaması şöyledir: Avrupa, BDT, Asya, Afrika, Amerika, Okyanusya, Diğer.
BAZI DEĞERLENDİRMELER VE TEKLİFLER:
Merkez Bankası ve Enflasyon:
2008 yılı
hedef oranı %4 olmakla beraber, bunun ulaşılabilir olmadığı ortaya çıkmıştır.
Nitekim, 2008 yılında da enflasyonda artışlar meydana gelmiştir. Bunun temel
sebepleri, bizzat Merkez Bankası’nca da dile getirildiği üzere, dünya çapında
gıda ve enerji fiyatlarında meydana gelen artışlara ilaveten küresel ölçekte
ekonomilere ilişkin belirsizliklerin mevcudiyetidir. Bu sebeple, 2006 yılı
itibariyle hayata geçirilen enflasyon hedeflemesi stratejisinde değişiklikler
kaçınılmaz hal almıştır. Nitekim Merkez Bankası, %4 hedefinin uzunca bir süre
ulaşılmasının güçlüğüne dikkat çekerek oranları revize etmiştir. Bu kapsamda
yıl sonları itibariyle yeni hedef enflasyon oranları şu şekildedir: 2009 %7,5;
2010 %6,5; 2011 %5,5. Yani Türkiye başladığı noktaya geri dönmüş hâldedir.
Tüm bu
bilgilerden sonra enflasyon hedeflemesi stratejisinde başarıyı engelleyen
unsurları şöyle özetlemekte fayda vardır:
·
Dünya
çapında gıda ve enerji fiyatlarında meydana gelen artışlara ilaveten küresel
ölçekte ekonomilere ilişkin belirsizlikler,
·
2007-2008
döneminde Türkiye’nin iç politikasında meydana gelen belirsizlikler ve bunların
ekonomide oluşturduğu tahribat,
·
Kişilerin
ve kurumların, fiyatlamada enflasyon hedeflerini bir çıpa olarak dikkate
almaktan vazgeçmesi, buna karşılık geçmiş dönemdeki yüksek oranları baz alması.
Yani
enflasyon hedeflemesindeki başarısızlık; sadece Merkez Bankası’ndan değil,
dış-iç yapısal kaynaklı sorunlara ilaveten kişilerin ve kurumların geleceğe
yönelik karamsarlıkları dolayısıyla fiyatlama politikalarındaki
değişikliklerden de kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla başarı, söz konusu
olumsuzlukların tersine dönmesiyle mümkün olabilecektir.
Yeni Dünya Bunalımı ve Çıkış:
Özellikle
2007 ortası itibariyle ABD’de mortgage krizi ile başlayan ve adeta yeni bir
dünya ekonomik bunalımı niteliğine bürünen bir süreçteyiz. Bu krizin süresine
ve boyutuna ilişkin farklı tahminlerde bulunulmaktadır. Kimileri iyimserken,
kimileri kötümser tablolar çizmektedir. Citi yönetim kurulu başkanı Win
Bischoff, 2008 Mayıs’ında yaptığı açıklamasında krizin en ağır kısmının sona
erdiğini dile getirmiştir. Bununla beraber, bazı finans piyasası aktörleri ve
akademisyenler, ABD yönetiminin mortgage krizini engellemeye yönelik teşebbüste
bulunacağına inandıklarını ifade ederek, FED’in büyük bir banka krizine müsaade
etmeyeceğini belirtmişlerdir.
Öte yandan,
bu krizlerin ardının geleceğini ve farklı boyutlarıyla karşılaşılacağını dile
getirenler de mevcuttur. Mesela Prof. Dr. Paul Krugman, mortgage krizinin
etkilerini 2010 yılına kadar sürdürebileceğini, 2011 yılına sarkmasının ise
sürpriz olmayacağını dile getirmektedir. Haliyle ABD’de 2011’e kadar sürme
ihtimali bulunan bir krizler silsilesi, tüm dünyayı da şöyle veya böyle
etkileyebilecektir.
Ancak, şunu
da belirtmek lazım: Burası dünya, dolayısıyla refah dönemleri yanında krizlere
de normal bakmak lazım. Çünkü burası cehennem değil ki sürekli her şey kötü
gitsin veya cennet değil ki her şey iyi olsun. Bu sebeple, dönemler itibariyle
inişler-çıkışlar olabilecektir. Eşyanın tabiatı gereği belli dönemlerde refah
seviyesi yükselecek, işba noktasında ise aşağı yönlü hareketler meydana
gelecektir. Bu durumda ülkelere düşen, yapısal sorunlarını minimize ederek bu
tür krizlerin olumsuzluklarını en az seviyede atlatabilmektir.
Dr. Mehmet Behzat Ekinci.
Kaynaklar:
TÜİK, DPT,
HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Turkish Bank, Anlayış.