TÜRKİYE EKONOMİSİNİN
2005 YILI İLK DOKUZ AYINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER:
HAVADİS
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME
1-B) SANAYİ
1-C) İSTİHDAM
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR
2-B) PARASAL GÖSTERGELER
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
4) DIŞ TİCARET KESİMİ
BAZI DEĞERLENDİRMELER VE TEKLİFLER
HAVADİS:
Burada,
2005 yılının ilk dokuz ayında Türkiye’nin ekonomik gelişmelerine ilişkin ayrıntılı
sektörel analizler ve değerlendirmeler yapılmaktadır. Öncelikle, söz konusu
dönemde Türkiye’de ve dünyada meydana gelen bazı sosyo-ekonomik, siyasî, hukukî
ve kültürel gelişmelere yer verilmektedir:
·
1
Ocak: Yeni yılla birlikte Türkiye’nin yeni para birimi Yeni Türk Lirası (YTL)
tedavüle girdi; akaryakıtta serbest fiyat belirleme dönemi ülke genelinde
başlatıldı; bazı ürünlerde KDV oranı %18’den %8’e düşürüldü.
·
6
Ocak: SSK hastanelerinin Sağlık Bakanlığı’na devrini öngören yasa tasarısı,
TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
7
Ocak: Hakkında dolandırıcılık ve Çek Kanunu’na muhalefet etmek suçlarından
kesinleşmiş hapis cezası bulunan Milli Savunma eski bakanlarından Ercan
Vuralhan, Kartal Cezaevi’ne gönderildi.
·
17
Ocak: Üniversitede yapılan seçimlerde 743 oy alarak birinci olan Prof. Dr.
Mesut Parlak, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü’ne atandı.
·
29
Ocak: CHP 13. Olağanüstü Kurultayı’nda, Deniz Baykal ilk turda 674 oy alarak
tekrar parti genel başkanlığına seçilirken, Mustafa Sarıgül 460 oyda kaldı.
·
30
Ocak: Microsoft’un sahibi Bill Gates, Başbakan Erdoğan’ın davetlisi olarak
Türkiye’ye geldi.
·
31
Ocak: Türkiye’nin en büyük bankalarından Yapı Kredi, Koç ve İtalyan
Unicredito’ya satıldı.
·
7
Şubat: İnsan Hakları Danışma Kurulu Başkanı İbrahim Kaboğlu ve Başkanlık Divanı
Üyeleri, görevlerinden istifa etti.
·
13
Şubat: İran Meclisi, İrancell kanununu onayladı. Buna göre, yerel şirketlerin
hisse oranı %51’e çıkarılırken Turkcell’in hissesi %49’da kaldı.
·
17
Şubat: Avrupa Birliği Konseyi, Kıbrıs’ın kuzeyi ile güneyi arasındaki ticareti
düzenleyen “Yeşil Hat” tüzüğünü onayladı.
·
21
Şubat: Kültür ve Turizm Bakanlığı’na AKP Aydın Milletvekili Atilla Koç atandı.
·
28
Şubat: Genelkurmay Başkanlığı, TSK’de “andıç” tartışmalarıyla gündeme gelen
psikolojik harekat birimlerini kapattı.
·
10
Mart: SEKA İzmit İşletmesi’nde işçiler, hükûmetin sunduğu “işletmenin,
çalışanlarıyla birlikte Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’ne devredilmesi”
önerisini kabul ederek günlerce süren eylemlerine son verdi.
·
15
Mart: Cumhurbaşkanı Sezer tarafından bir kez daha görüşülmek üzere TBMM’ye geri
gönderilen “öğrenci affı” yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
16
Mart: Yabancıların radyo ve televizyonlarda hak sahibi olmalarının önünü açan
yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
21
Mart: Mersin’de yapılan Nevruz gösterileri sırasında, aralarında çocukların da
bulunduğu bir grup tarafından Türk bayrağını yakma girişiminde bulunuldu.
·
25
Mart: Şişli Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül, Yüksek Disiplin Kurulu kararıyla
CHP’den ihraç edildi.
·
29
Mart: CHP’den istifa eden 5 milletvekili, SHP’ye katıldı. Böylece SHP de
meclise girmiş oldu.
·
31
Mart: ABD Savunma Bakan Yardımcısı Paul Wolfowitz, Dünya Bankası başkanlığına
seçildi.
·
2
Nisan: ANAP 4. Olağanüstü Büyük Kongresi’nde genel başkanlığa; AKP’den istifa
eden, Kültür ve Turizm Eski Bakanı Isparta Milletvekili Erkan Mumcu seçildi.
·
6
Nisan: Trabzon’da, Tutuklu ve Hükümlü Aileleriyle Dayanışma Derneği (TAYAD)
adına bildiri dağıtmak isteyen öğrencilerin polis tarafından engellemesi sonucu
başlayan tartışmalar, birtakım çatışmalara yol açtı.
·
13
Nisan: Cumhurbaşkanı Sezer, ABD ile Türkiye arasında gerilime sebep olan Suriye
ziyaretini gerçekleştirmek üzere Şam’a gitti.
·
16
Nisan: İstanbul’da yapılan MÜSİAD 14. Olağan Genel Kurulu’nda, Ömer Bolat
yeniden başkan seçildi.
·
17
Nisan: KKTC’de yapılan seçimlerde, oyların %55,6’sını alan Mehmet Ali Talat,
ülkenin yeni cumhurbaşkanı oldu.
·
22
Nisan: Cumhurbaşkanı Sezer tarafından iade edilen ve “Torba Yasası” diye
adlandırılan yasa, TBMM’de aynen kabul edildi.
·
5
Mayıs: Türkiye’nin Davos’u olarak nitelendirilen “Forum İstanbul-Hedef 2023”,
5-7 Mayıs tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleştirildi.
·
8
Mayıs: TOBB’un 60. Genel Kurulu’nda, Rifat Hisarcıklıoğlu yeniden başkanlığa
seçildi.
·
12
Mayıs: AİHM, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın adil yargılanmadığına karar verdi.
·
13
Mayıs: 13 ili daha teşvik uygulamaları kapsamına alan tasarı Meclis Genel
Kurulu’nda kabul edildi.
·
14
Mayıs: DYP’nin 8. Olağan Büyük Kongresi’nde, Mehmet Ağar yeniden başkan
seçildi.
·
15
Mayıs: Ankara’da “İnanca saygı, başörtüsüne özgürlük” sloganıyla düzenlenen
mitinge, 60 binden fazla insan katıldı.
·
16
Mayıs: OECD’nin karşılaştırmalı fiyat seviyesi Mart ayı sıralamasına göre, 30
OECD ülkesi içinde Türkiye en ucuz 5. ülke oldu.
·
18
Mayıs: ABD Yüksek Mahkemesi, Uzan’ların temyiz başvurusunu reddetti.
·
24
Mayıs: Devlet Bakanı Ali Babacan, Türkiye-AB üyelik müzakerelerinde “baş
müzakereci” seçildi.
·
25
Mayıs: Hazar petrolünü uluslararası pazarlara taşıyacak Bakü-Tiflis-Ceyhan
Petrol Boru Hattı’na, Bakü’de düzenlenen törenle ilk petrol pompalandı.
·
31
Mayıs: OECD’nin son açıklamalarına göre Türkiye, %20’lik artış hızıyla, 30 ülke
arasında enerji fiyatı en hızlı yükselen ülke oldu.
·
2
Haziran: Kabinede yapılan revizyonla Devlet Bakanlığı’na Nimet Çubukçu,
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na Faruz Nafiz Özak, Tarım ve Köy İşleri
Bakanlığı’na da Mehmet Mehdi Eker getirildi.
·
18
Haziran: TMSF, Balkaner Grubu’na ait 10 şirkete, Bankalar Kanunu’nun 15/7-A
maddesi gereğince el koydu.
·
24
Haziran: Çok sayıda akademisyen, hukukçu, yazar ile barış girişimcisinin
katıldığı “Irak Dünya Mahkemesi”, 24-26 Haziran tarihleri arasında İstanbul’da
yapıldı.
·
25
Haziran: Murat Karayalçın, SHP 2. Olağan Kurultayı’nda yeniden genel başkanlığa
seçildi.
·
27
Haziran: KKTC Cumhurbaşkanı Talat, Rumlara, izolasyonların kaldırılması ve
limanların açılması karşılığında Maraş’ı vermeyi önerdiklerini ancak Rumların
bu öneriyi reddettiğini söyledi.
·
28
Haziran: 32. İKÖ Dışişleri Bakanları Toplantısı, 28-30 Haziran tarihleri
arasında Yemen’in başkenti Sana’da yapıldı.
·
29
Haziran: AB Komisyonu, Türkiye’nin Ekim ayında başlayacak tam üyelik
müzakerelerinin çerçevesini belirleyecek belgeyi kabul etti.
·
29
Haziran: Cumhurbaşkanı Sezer’in bir kez daha görüşülmek üzere iade ettiği TCK
değişikliğini öngören yasa, TBMM Genel Kurulu’nda aynen kabul edildi.
·
1
Temmuz: Özelleştirmenin önünü açmayı amaçlayan tasarı TBMM’de kabul edildi.
·
3
Temmuz: Türkiye-Yunanistan doğalgaz boru hattı inşaatının açılışı, Başbakan
Tayyip Erdoğan ile Yunanistan Başbakanı Kostas Karamanlis tarafından
gerçekleştirildi.
·
5
Temmuz: 8. Avrasya Ekonomi Zirvesi, 5-6 Temmuz tarihlerinde İstanbul’da
yapıldı.
·
12
Temmuz: İsviçre’nin “Uluslararası Çalışma Kurumu-GIIS”, Irak Savaşı süresince ABD
askerlerinin 39 bin kişiyi öldürdüğünü açıkladı.
·
15
Temmuz: Dinler arasında uzlaşmayı güçlendirmek amacıyla “medeniyetler ittifakı”
girişimini başlatan BM, bu konuda Başbakan Erdoğan’ı ve İspanya Başbakanı Jose
Luis Zapatero’yu görevlendirdi.
·
21
Temmuz: Daha önce el konulan Etibank’ı zarara uğrattığı gerekçesiyle yargılanan
Dinç Bilgin, 14 yıl hapis ve ağır para cezasına çarptırıldı.
·
24
Temmuz: Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari, komşu ülkelerden Irak’a olası
bölgesel askerî müdahalenin kabul edilmeyeceğini belirtti.
·
25
Temmuz: Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’na Tülay Tuğcu seçildi. Tuğcu, Anayasa
Mahkemesi’nin ilk kadın başkanı oldu.
·
4
Ağustos: Türkiye, Afganistan’daki Uluslararası Güvenlik ve Yardım Kuvveti’nin
(ISAF) komutasını İtalya’ya devretti.
·
15
Ağustos: İsrail, 38 yıldır işgali altında tuttuğu Gazze Şeridi’nden ve Batı
Şeria’dan çekilmeye başladı.
·
16
Ağustos: Kemal Derviş, BM Kalkınma Programı Başkanlığı görevine resmen başladı.
·
20
Ağustos: F-1 Dünya Şampiyonası’nda sezonun 14. yarışı, 19-21 Ağustos tarihleri
arasında İstanbul Park Pisti’nde yapıldı.
·
24
Ağustos: Türk Telekom’un %55'lik bölümünün satışında en yüksek teklifi veren
Oger Telecom Ortak Girişim Grubu’yla hisse satış sözleşmesi imzalandı.
·
25
Ağustos: Doğuş Grubu ile General Electric, Garanti Bankası’nın %25,5’lik
hissesinin satışına yönelik anlaşmayı imzaladı.
·
2
Eylül: İstanbul’da Fatih Camii’nde Cuma namazı sonrası Hizbu’t-Tahrir üyesi
olduğu açıklanan çok sayıda kişi, hilafet yanlısı gösteri düzenledi.
·
4
Eylül: İstanbul’da, Bursa’nın Gemlik ve Bilecik’in Bozüyük ilçesinde PKK
yanlısı gösteri yapmak isteyen gruplarla güvenlik güçleri arasında arbede
yaşandı.
·
5
Eylül: Rusya Savunma Bakanı Sergey İvanov, Türkiye’ye stratejik işbirliği
çağrısı yaptı.
·
12
Eylül: Özelleştirme kapsamında satışa çıkarılan TÜPRAŞ’ın %51’lik bölümü, en
yüksek teklifi veren Koç-Shell Ortak Girişim Grubu’na satıldı.
·
13
Eylül: İzmir Ticaret Odası’nı ziyaret eden Singapur Dışişleri Bakanı Zeynel
Abidin Raşid, Singapur’un Türkiye’yi stratejik ortak olarak belirlediğini söyledi.
·
15
Eylül: Cumhurbaşkanı Necdet Sezer, 2006 yılı için resmî ziyaret amacıyla Papa
16. Benedikt’i davet etti.
·
18
Eylül: Almanya’da yapılan genel seçimleri, oyların %35’ini alan Angela Merkel
liderliğindeki Hıristiyan Birlik Partileri az farkla kazandı.
·
21
Eylül: AB Daimi Temsilcileri Komitesi, Türkiye’nin Kıbrıs’ı tanımama
deklarasyonuna cevaben hazırlanan karşı deklarasyonu onayladı.
·
21
Eylül: Filistin, İsrail ve Türkiye iş dünyası temsilcisi kuruluşlarını bir
araya getiren Ankara Forumu’nun 3. toplantısı İstanbul’da yapıldı.
·
22
Eylül: Türkiye Ziraat Odaları Birliği tarafından Manisa’da düzenlenen geniş
katılımlı mitingde, çiftçiler hükûmetin tarım politikalarını protesto etti.
·
24
Eylül: Boğaziçi Üniversitesi’nde yapılması planlanan ancak yargı kararıyla
durdurulan Ermeni Konferansı, 24-25 Eylül tarihlerinde Bilgi Üniversitesi’nde
gerçekleştirildi.
·
25
Eylül: Farklı dinlerin temsilcilerini bir araya getiren 1. Hatay Medeniyetler
Buluşması, 25-30 Eylül tarihleri arasında gerçekleşti.
·
26
Eylül: TMSF tarafından ihaleye çıkarılan Star Grubuna ait Star TV, Doğan
Grubu’na satıldı.
·
28
Eylül: AP, Türkiye’nin imzaladığı Gümrük Birliği Ek Protokolü’ne ilişkin
oylamayı erteledi. Türkiye’yle ilgili olarak farklı siyasî gruplar tarafından
hazırlanan karar tasarısını da onayladı.
Mevcut veriler ışığında, Türkiye ekonomisinin 2005 yılının
ilk dokuz ayına ilişkin görünümü şu şekildedir:
1)REEL KESİM
1-A)BÜYÜME:
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer
almaktadır.
TABLO 1: BÜYÜME (GSMH)
ORANLARI (%)
|
YILLAR |
BÜYÜME ORANI |
|
1999 |
-6,4 |
|
2000 |
6,3 |
|
2001 |
-9,5 |
|
2002 |
7,9 |
|
2003 (hedef) (gerçekleşen) |
5,0 5,9 |
|
2004 (hedef) (gerçekleşen) I.çeyrek II.çeyrek III.çeyrek IV.çeyrek |
5,0 9,9 13,9 15,7 5,7 6,6 |
|
2005 (hedef) I.çeyrek II.çeyrek |
5,0 5,3 3,4 |
Kaynak:DİE
2001
yılında derinleşen kriz sonrasında, son üç yıl boyunca büyüme kaydedilmiştir.
Bu, ekonominin toparlanmakta olduğunun göstergesidir. 2005 yılı hedeflenen
büyüme oranı da 2003 ve 2004 yıllarında olduğu gibi %5’tir. İlk çeyrekteki
büyüme oranı olan %5,3 hedefin üstünde olmakla beraber, ikinci çeyrekteki
büyüme oranı olan %3,4 hedefin altında kalmıştır. Ayrıca, her iki oran da 2004
yılının aynı dönemlerinde kaydedilenlerin altında kalmıştır. Bununla beraber,
diğer iki çeyrekte sağlanacak büyüme ile toplamda hedef büyüme oranının
yakalanabileceğini belirtmek mümkündür. (Bkz. Tablo 1)
DİE’den
yapılan açıklamaya göre, 2005 yılı ilk çeyreği itibariyle, üretim yöntemine göre
cari fiyatlarla YTL bazında GSYİH büyüme hızı %15,2, ikinci çeyreği itibariyle
ise %14,8’dir. İlk yarıda bazı alt sektörlerde sağlanan büyüme oranları ise
cari fiyatlarla şöyle olmuştur: Tarım %-3,3; Sanayi %16,1; İnşaat %38,4;
Ticaret %14,9; Ulaştırma ve Haberleşme %13,1; Malî Kuruluşlar %28,1; Serbest
Meslekler ve Hizmetler %15,8.
2005 yılı
ilk çeyreğinde, üretim yöntemine göre GSMH, cari fiyatlarla 93.079.637.768 YTL;
sabit fiyatlarla ise 29.124.894 YTL iken; bu meblağlar ikinci çeyrekte
sırasıyla şöyle gerçekleşmiştir: 109.258.856.858 YTL ve 33.840.990 YTL.
Cari
fiyatlarla dolar cinsinden GSMH; 2003 yılında 239.235 milyon dolar, 2004
yılında ise 299.475 milyon dolardı. 2005 yılında GSMH; ilk çeyrekte 70.225
milyon dolar iken; ikinci çeyrekte 80.062 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
2005 yılı toplam GSMH’sinin 350.000 milyon dolar üstünde gerçekleşeceği tahmin
edilmektedir.
1-B)SANAYİ:
İmalat sanayiindeki üretim artış oranları, alt sektörler
itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.
TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞI
(Ocak-Ağustos)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
ÜRETİM DEĞİŞİMİ (%) |
|
|
2004 |
2005 |
|
|
TOPLAM SANAYİ |
4,3 |
12,6 |
|
Madencilik Sektörü |
14,7 |
2,5 |
|
İmalat Sanayii Sektörü |
3,6 |
13,7 |
|
Elektrik, Gaz ve Su Sektörü |
7,2 |
7,1 |
Kaynak:DİE
Toplam
sanayi üretiminde pozitif gelişmeler meydana gelmiştir. 2004 yılı Ocak-Ağustos
döneminde sağlanan üretim artışı %4,3 iken; 2005’in aynı döneminde sağlanan
üretim artışı %12,6 gibi yüksek bir oranda gerçekleşmiştir. Alt sektörler itibariyle
incelendiğinde, madencilik sektöründeki üretim artışı çok düşük seviyededir.
Elektrik, gaz ve su sektöründeki üretim artışı önceki seneye göre aynı
seviyelerde iken; imalât sanayii sektöründe yüksek seviyede artış meydana
gelmiştir. Görüldüğü üzere, toplam sanayi sektöründeki artışı sağlayan motor
alt sektör, imalât sanayiidir. (Bkz. Tablo 2)
TABLO 3: KAPASİTE
KULLANIM ORANLARI (%)
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
Ocak |
74,9 |
77,2 |
76,8 |
|
Şubat |
71,9 |
73,5 |
75,8 |
|
Mart |
78,3 |
82,1 |
80,3 |
|
Nisan |
75,9 |
76,5 |
80,1 |
|
Mayıs |
78,7 |
84,3 |
82,2 |
|
Haziran |
80,1 |
85,3 |
81,5 |
|
Temmuz |
79,8 |
83,9 |
80,6 |
|
Ağustos |
79,3 |
81,4 |
80,3 |
|
Eylül |
83,5 |
84,3 |
82,9 |
|
Ekim |
80,4 |
82,4 |
|
|
Kasım |
79,6 |
83,5 |
|
|
Aralık |
79,5 |
84,0 |
|
Kaynak:DİE
2005
yılının ilk iki ayında kapasite kullanım oranları (KKO) düşük olmakla beraber,
genel olarak %80’ler seviyesinde gerçekleşen KKO’ları söz konusudur. Ancak,
2004 yılı aylarına kıyasla 2005 yılı KKO’ları, nispeten düşük oranlarda
gerçekleşmiştir. Ocak-Eylül dönemi ortalama KKO %80 civarındadır. (Bkz. Tablo
3)
TABLO 4: TAM KAPASİTE
İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (Ocak-Eylül) (%)
|
|
2004 |
2005 |
|
İç Pazarda Talep Yetersizliği |
58,6 |
51,5 |
|
Dış Pazarda Talep Yetersizliği |
17,7 |
19,0 |
|
Malî İmkânsızlık |
2,1 |
3,3 |
|
Yerli Mallarda Ham Madde Yetersizliği |
3,4 |
3,8 |
|
İşçilerle İlgili Meseleler |
3,3 |
1,8 |
|
İthal Mallarda Ham Madde Yetersizliği |
1,4 |
2,2 |
Kaynak:DİE
Ocak-Eylül
2005 döneminde tam kapasite ile çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen
sebep, “iç pazarda talep yetersizliği”dir. Ardından, “dış pazarda talep yetersizliği”
belirtilmiştir. Bununla beraber, 2004’ün aynı dönemi ile kıyaslandığında, diğer
sebeplere ilişkin oranlar artmış olmakla beraber, “iç pazarda talep
yetersizliği”nin ve “işçilerle ilgili meseleler”in nispî olarak azaldığı ortaya
çıkmaktadır. Demek ki iç piyasada belli seviyede hareketlenme meydana
gelmiştir. Ayrıca, işçilerle ilgili meselelerin azalması da istihdamla ilgili
olumlu gelişmenin habercisidir. (Bkz. Tablo 4)
TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET,
KOOPERATİF VE İŞ YERİ (Ocak-Eylül)
|
|
2004 |
2005 |
Değişim (%) |
|
Yeni açılan şirket ve kooperatif |
31.054 |
36.158 |
16,4 |
|
Kapanan şirket ve kooperatif |
5.172 |
6.184 |
19,6 |
|
Yeni açılan ticaret unvanlı iş yeri |
30.431 |
37.355 |
22,8 |
|
Kapanan ticaret unvanlı iş yeri |
12.026 |
13.254 |
10,2 |
Kaynak:DİE
2005 yılı
Ocak-Eylül döneminde, önceki yılın aynı dönemine göre yeni şirket ve kooperatif
açılışlarındaki artış oranı %16,4’tür. Ticaret unvanlı iş yeri açılışlarındaki
artış oranı ise %22,8’dir. (Bkz. Tablo 5)
1-C)İSTİHDAM:
DİE, Hane
Halkı İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2005 yılının ilk yarısı itibariyle
kurumsal olmayan nüfusa ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da yer almaktadır.
TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ
GÜCÜ DURUMU (Haziran) (000 kişi)
|
|
2005 |
|
KURUMSAL OLMAYAN SİVİL
NÜFUS |
71.558 |
|
15 ve Üstü Yaştaki Nüfus |
50.777 |
|
|
|
|
İŞ GÜCÜ DURUMU |
25.363 |
|
İstihdam Edilen |
23.058 |
|
İşsiz |
2.305 |
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI
(%) |
50 |
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI (%) |
45,4 |
|
İŞSİZLİK ORANI (%) |
9,1 |
|
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) |
12,6 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı
(%) |
17,4 |
|
|
|
|
EKSİK İSTİHDAM / İŞ GÜCÜ
ORANI (%) |
3,5 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) Eksik İstihdam
Oranı (%) |
4,9 |
Kaynak:DİE
Haziran 2005 itibariyle istihdam edilen kişi sayısı
23.058.000’dir. İşsiz sayısı ise 2.305.000’dir. İstihdam oranı %45,4; işsizlik
oranı ise %9,1’dir. Tarım dışı işsizlik oranı %12,6; 15-24 yaş grubundaki
işsizlik oranı %17,4’tür. (Bkz. Tablo 6)
2)FİNANSAL KESİM
2-A)FİYATLAR:
2005
yılından itibaren TEFE hesaplamasından vazgeçilmiş, bunun yerine ÜFE (Üretici
Fiyatları Endeksi) hesaplamasına geçilmiştir. Ayrıca, enflasyonla ilgili daha sağlıklı
hesaplamaların yapılabilmesi için sepetlerdeki mal-hizmet sayısında değişikliğe
gidilmiştir.
DİE’den
yapılan açıklamaya göre, 2005 yılında yeni TÜFE endeks sepetinde 423 madde yer
almaktadır. Bunların 327’si 1994=100 temel yıllı TÜFE sepetinde de yer alan
maddeler olup, ayrıca 96 farklı madde eklenerek yeni sepet oluşturulmuştur.
TÜFE için 81 il merkezi ve 72 ilçeden her ay fiyatlar derlenerek hesaplamalar
yapılmaktadır. Fiyatlar 20.060 işyerinden ve 3.740 konuttan derlenen kiralarla
oluşturulmaktadır. Bu çerçevede 173.929 fiyat derlenmektedir.
ÜFE için
oluşturulan sınıflamada, Avrupa Birliği (AB) faaliyet verilerinin
karşılaştırılabilmesine de imkân sağlanabilmesi için AB’nin faaliyet
sınıflaması olan NACE Rev.1.1 kullanılmaktadır. Üretici Fiyatları İndeksi
(ÜFE), tamamen üretimden kaynaklanan fiyat hareketlerini ölçerek, üretim
aşamasında oluşan enflasyon için gösterge oluşturmaktadır. Bu kapsamda; 1.816
üretici firma izlenerek, sepette yer alan 760 madde için 4.350 fiyat
derlenmektedir.
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer
almaktadır.
TABLO 7: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
Ocak |
5,6 |
2,6 |
-0,41 |
|
2,6 |
0,7 |
0,55 |
|
Şubat |
3,1 |
1,6 |
0,11 |
|
2,3 |
0,6 |
0,02 |
|
Mart |
3,2 |
2,1 |
1,26 |
|
3,1 |
0,9 |
0,26 |
|
Nisan |
1,8 |
2,6 |
1,21 |
|
2,1 |
0,6 |
0,71 |
|
Mayıs |
-0,6 |
0,0 |
0,20 |
|
1,6 |
0,4 |
0,92 |
|
Haziran |
-1,9 |
-1,1 |
-0,48 |
|
-0,2 |
-0,1 |
0,10 |
|
Temmuz |
-0,5 |
-1,5 |
-0,74 |
|
-0,4 |
0,2 |
-0,57 |
|
Ağustos |
-0,2 |
0,8 |
1,04 |
|
0,7 |
0,6 |
0,85 |
|
Eylül |
0,1 |
1,8 |
0,78 |
|
1,9 |
0,9 |
1,02 |
|
Ekim |
0,6 |
3,2 |
|
|
1,4 |
2,2 |
|
|
Kasım |
1,7 |
0,8 |
|
|
1,6 |
1,5 |
|
|
Aralık |
0,6 |
0,1 |
|
|
0,9 |
0,4 |
|
Kaynak:DİE
“Bir önceki
aya göre değişim” oranları açısından, ÜFE’de ve TÜFE’de dalgalı hareketler
gözlenmektedir. İstikrarlı bir düşüş süreci yaşanmamışsa da enflasyonda gevşeme
devam etmektedir. (Bkz. Tablo 7)
TABLO 8: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
Ocak |
32,6 |
10,8 |
10,70 |
|
26,4 |
16,2 |
9,23 |
|
Şubat |
33,4 |
9,1 |
10,58 |
|
27,0 |
14,3 |
8,69 |
|
Mart |
35,2 |
8,0 |
11,33 |
|
29,4 |
11,8 |
7,94 |
|
Nisan |
35,1 |
8,9 |
10,17 |
|
29,5 |
10,2 |
8,18 |
|
Mayıs |
33,7 |
9,6 |
5,59 |
|
30,7 |
8,9 |
8,70 |
|
Haziran |
29,6 |
10,5 |
4,25 |
|
29,8 |
8,9 |
8,95 |
|
Temmuz |
25,6 |
9,4 |
4,26 |
|
27,4 |
9,6 |
7,82 |
|
Ağustos |
22,7 |
10,5 |
4,32 |
|
16,2 |
10,0 |
7,91 |
|
Eylül |
19,1 |
12,5 |
4,38 |
|
23,0 |
9,0 |
7,99 |
|
Ekim |
16,1 |
15,5 |
|
|
20,8 |
9,9 |
|
|
Kasım |
16,2 |
14,4 |
|
|
19,3 |
9,8 |
|
|
Aralık |
13,9 |
13,8 |
|
|
18,4 |
9,3 |
|
Kaynak:DİE
“Bir önceki
yılın aynı ayına göre değişim” açısından hem ÜFE’de hem TÜFE’de istikrarlı
olmasa da düşüşler meydana gelmiştir. Ocak ayı oranları baz alınarak Eylül ayı oranları
ile kıyaslandığında, önemli ölçüde düşüşler gerçekleştiği ortaya çıkmaktadır.
(Bkz. Tablo 8)
2003 yılı
TEFE-TÜFE hedef oranları sırasıyla %17,4 ve %20 idi. Her iki hedef de realize
olmuş ve sırasıyla %13,9 ve %18,4 olarak gerçekleşmişti. 2004 TÜFE hedef oranı
ise %12 olup, bu hedefe de ulaşılmıştı. 2005 TÜFE hedefi %8 olup, Temmuz ayı
itibariyle bu orana ulaşılmıştır. Dış kaynaklı şokların olmaması halinde, yıl
sonu oranının %8 altında gerçekleşeceği ifade edilebilir.
2-B)PARASAL GÖSTERGELER:
2004 yılı
sonu ve 2005 yılı Ağustos ayı itibariyle parasal göstergeler ve bunlar
arasındaki değişim oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
TABLO 9: PARASAL
GÖSTERGELER (Milyon YTL)
|
|
31 Aralık 2004 |
19 Ağustos 2005 |
DEĞİŞİM (%) |
|
Dolaşımdaki Para |
12.446 |
16.895 |
35,7 |
|
Vadesiz Mevduat |
17.023 |
18.917 |
11,1 |
|
M1 |
29.469 |
35.812 |
21,5 |
|
Vadeli Mevduat |
79.875 |
99.154 |
24,1 |
|
M2 |
109.344 |
134.966 |
23,4 |
|
Döviz Tevdiatı |
76.074 |
74.106 |
-2,6 |
|
Döviz Tevdiatı (Milyon Dolar) |
56.683 |
54.500 |
-3,9 |
|
M2Y |
185.419 |
209.072 |
12,8 |
Kaynak:TCMB
2004 sonu
itibariyle 12.446 milyon YTL olan dolaşımdaki para meblağı, Ağustos ortası
itibariyle 16.895 milyon YTL’ye yükselmiş olup, artış oranı %36 civarındadır.
Vadesiz mevduattaki artış oranı %11, vadeli mevduattaki artış oranı %24’tür.
Döviz tevdiatında ise az da olsa düşüş meydana gelmiştir. Buradan hareketle,
dolarizasyon sürecinden “YTLirasyon” sürecine doğru nispî hareketlenmeler
gerçekleştiği belirtilebilir. (Bkz. Tablo 9)
2004 sonu
itibariyle mevduat bankalarınca verilen toplam kredi meblağı 77,6 milyar YTL
idi. Bu meblağ, Ağustos 2005 sonu itibariyle 101,3 milyar YTL’ye yükselmiştir.
Artış oranı %30’a tekabül etmektedir.
2-C)FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:
Finansal yatırım araçlarının nominal ve reel getirileri
Tablo 10’da yer almaktadır.
TABLO 10: SEÇİLMİŞ
FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARININ NOMİNAL VE REEL GETİRİLERİ (Eylül)
|
|
NOMİNAL GETİRİ (%) |
REEL GETİRİ |
||
|
ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
|||
|
3 AYLIK |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA ENDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
4,23 24,80 -1,50 -0,70 2,90 |
3,13 23,48 -2,54 -1,75 1,81 |
2,89 23,20 -2,76 -1,97 1,58 |
|
6 AYLIK |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA ENDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
8,55 25,00 2,00 -5,20 5,40 |
6,42 22,55 0,00 -7,06 3,33 |
5,32 21,28 -1,04 -8,02 2,26 |
|
YILLIK ORT. |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA İNDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
16,84 44,60 -4,13 0,24 3,44 |
6,67 32,01 -12,48 -8,49 -5,57 |
7,56 33,11 -11,74 -7,72 -4,78 |
Kaynak:DİE
DİE
tarafından yapılan açıklamaya göre, 2005 Eylül ayı itibariyle; 1994=100 temel
yıllı ÜFE karşısında son üç aylık dönemde; seçilmiş yatırım araçları arasında
en fazla gelir sağlayan araç borsadır. En yüksek zarar ise Dolar’da
gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 10)
Son altı
aylık dönemde; en yüksek getiri yine borsada elde edilmiştir. En fazla zarar
ise Euro’dadır. (Bkz. Tablo 10)
Yıllık
ortalamalar dikkate alındığında, en yüksek getiri yine borsada elde edilmiştir.
En fazla zarar ise Dolar’da gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 10)
Türkiye’de,
2005 yılı ilk dokuz ayı itibariyle banka sayısı 47 olup bunların dağılımı
şöyledir: Kamu-3; Özel-18; TMSF-1; Kalkınma-Yatırım-13; Yabancı-12. Aynı tarih
itibariyle özel finans kurumu sayısı 5’tir.
3)KAMU MALİYESİ KESİMİ
2005 yılı Ocak-Eylül dönemi bütçe gelişmeleri, Tablo 11’de
yer almaktadır.
TABLO 11: BÜTÇE İLE
İLGİLİ GELİŞMELER (Milyon YTL)
|
|
GERÇEKLEŞME (Ocak-Eylül) |
HEDEF |
|
||
|
GELİRLER |
95.525 |
126.490 |
|
||
|
Genel
Bütçe Gelirleri |
93.922 |
124.330 |
|
||
|
Vergi Gelirleri |
77.817 |
106.617 |
|
||
|
Vergi Dışı Gelirler |
14.998 |
17.238 |
|
||
|
Sermaye Gelirleri |
174 |
343 |
|
||
|
Alınan Bağış-Yardım |
933 |
132 |
|
||
|
Katma
Bütçe Öz Gelirleri |
1.603 |
2.160 |
|
||
|
|
|
|
|
||
|
HARCAMALAR |
103.718 |
155.628 |
|
||
|
Faiz
Hariç Harcamalar |
64.483 |
99.188 |
|
||
|
Personel Giderleri |
24.244 |
31.904 |
|
||
|
Sos.Güv.Kur. Devlet Primi |
3.209 |
4.333 |
|
||
|
Mal ve Hizmet Alımları |
7.393 |
14.438 |
|
||
|
Cari Transferler |
26.375 |
32.499 |
|
||
|
Sermaye Giderleri |
5.006 |
10.071<#tr> |
Sermaye Transferleri |
1.063 |
1.088 |
|
Borç Verme |
1.192 |
2.805 |
|
|
|
|
Yedek Ödenekler |
--- |
2.050 |
|
|
|
|
Faiz
Harcamaları |
35.235 |
56.440 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE
DENGESİ |
-8.193 |
-29.138 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı
Denge |
27.042 |
27.302 |
|
|
|
Kaynak:MB
Ocak-Eylül
2005 döneminde elde edilen gelir meblağı 95,5 milyar YTL olup, hedeflenenin
%75’ine tekabül etmektedir. Gelirlerin en büyük kısmı vergi yoluyla sağlanmış
olup, toplamın %81’ini oluşturmaktadır. Aynı dönemdeki harcama meblağı 103,7
milyar YTL’dir ve 2005 yılı hedefinin %67’sine tekabül etmektedir. Harcamalar
arasında alt kalemler açısından en yüksek pay faize ait olup, toplamın %34’ünü
oluşturmaktadır. (Bkz. Tablo 11)
Ocak-Eylül
döneminde faiz harcamaları meblağı 35,2 milyar YTL olup, hedeflenenin %62’si
oranında gerçekleşmiştir. Faiz dışı denge verileri incelendiğinde, hedefin
neredeyse tutturulduğu ortaya çıkmaktadır. Hedef 27.302 milyon YTL iken,
gerçekleşen meblağ 27.042 milyon YTL’dir. (Bkz. Tablo 11)
Bütçe
dengesinde dikkat çekici bir gelişme söz konusudur. Nitekim, yıl sonu
itibariyle hedeflenen bütçe açığı 29 milyar YTL iken, Ocak-Eylül döneminde
gerçekleşen açık meblağı 8 milyar YTL’dir. Bütçe gelişmeleri genel olarak
değerlendirildiğinde, malî disiplin açısından ekonominin önemli bir noktada
olduğu ortaya çıkmaktadır. (Bkz. Tablo 11)
TABLO 12: İÇ BORÇ
DURUMU (Milyon YTL)
|
|
2003 |
2004 |
2005 (Ağustos) |
|
MEBLAĞ |
194.387 |
224.483 |
239.517 |
|
VADE (ay) |
25,1 |
20,6 |
21,7 |
Kaynak:HM
2005 yılı
Ağustos ayı toplam iç borç stoku 239,5 milyar YTL’dir. 2004 yılı sonuna göre
meydana gelen artış, 15 milyar YTL’dir. Ortalama vadede ise nispî bir artış
meydana gelmiştir. Yıl başında 20,6 olan ortalama vade, yıl sonunda 21,7 aya
yükselmiştir. (Bkz. Tablo 12)
TABLO 13: DIŞ BORÇ
DURUMU (Milyon $)
|
|
2003 |
2004 |
2005 (Temmuz) |
|
TOPLAM |
145.367 |
161.846 |
161.820 |
|
*Kısa Vadeli |
23.013 |
31.940 |
33.505 |
|
*Orta-Uzun Vadeli |
122.354 |
129.906 |
128.315 |
Kaynak:HM
2004 yılı
sonunda 161.846 milyon dolar olan dış borç stoku, 2005 yılı Temmuz ayında
161.820 milyon dolara gerilemiştir. Artış yerine, 26 milyon dolar gibi küçük
bir meblağda da olsa azalma meydana geldiğini ifade etmek ekonomi açısından
sevindiricidir. Vadeler açısından dış borçlar, temel karakteristiğini
sürdürmekte olup, ağırlıklı olarak yine orta-uzun vadelidir. Orta-uzun vadeli
borçların toplam borç içindeki payı %80 civarındadır. (Bkz. Tablo 13)
TABLO 14: DIŞ BORÇ
KOMPOZİSYONU (%)
|
DÖVİZ CİNSİ |
2004 |
2005 (Temmuz) |
|
DOLAR |
49,2 |
54,4 |
|
EURO |
33,8 |
31,0 |
|
SDR |
13,3 |
11,0 |
|
YEN |
2,1 |
1,9 |
|
DİĞER |
1,6 |
1,7 |
Kaynak:HM
Dış borcun %54,4’ü
ABD Doları cinsindendir. Müteakiben, Euro, SDR, Yen ve diğer para birimleri
cinsiden borçlarımız gelmektedir. (Bkz. Tablo 14)
Hazine
Müsteşarlığı verilerine göre; konsolide bütçe toplam borç stoku, 2003 yılı sonu
itibariyle 202,7 milyar dolar iken; 2004 yılı sonu itibariyle 235,8 milyar
dolara; 2005 Ağustos ayı 242,8 milyar dolara yükselmiştir. Alacaklılarına göre
konsolide bütçe toplam borç meblağları şöyledir (milyar dolar):
İç Borç Stoku: Piyasa 117,8; Kamu kesimi 59,5;
Dış Borç Stoku: Kredi 34,7 [Uluslararası Kuruluşlar 23,2
(IMF 15,5); Hükûmet Kuruluşları 5,7; Ticarî Bankalar 5,9]; Tahvil 30,7.
4)DIŞ TİCARET KESİMİ
Dış ticaret bileşimi ve mal sınıflamasına göre tasnif, Tablo
15’te ve 16’da yer almaktadır.
TABLO 15: DIŞ TİCARET
BİLEŞİMİ (Ocak-Ağustos) (000 $)
|
|
2004 |
2005 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
39.343 |
46.206 |
17,4 |
|
İTHALÂT |
61.923 |
74.761 |
20,7 |
|
DIŞ TİCARET DENGESİ |
-22.581 |
-28.555 |
26,5 |
|
İHRACAT / İTHALÂT (%) |
63,5 |
61,8 |
|
Kaynak:DTM
2005 yılı
Ocak-Ağustos dönemi ihracatımız 46, ithalâtımız ise 75 milyar dolar
civarındadır. 2004’ün aynı dönemine göre meydana gelen artış oranları sırasıyla
%17,4 ve %20,7’dir. Dış ticaret açığında meydana gelen artış %26,5 olup,
ihracatın ithalâtı karşılama oranı %61,8’dir. (Bkz. Tablo 15)
TABLO 16: GENİŞ
EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ
(Ocak-Ağustos) (000 $)
|
|
2004 |
|
2005 |
||
|
|
DEĞER |
(%) |
|
DEĞER |
(%) |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
4.098.977 |
10,4 |
|
5.144.960 |
11,1 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
16.300.206 |
41,4 |
|
19.279.521 |
41,7 |
|
Tüketim Malları |
18.836.385 |
47,9 |
|
21.602.642 |
46,8 |
|
Diğer |
106.939 |
0,3 |
|
178.553 |
0,4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
11.153.351 |
18,0 |
|
12.732.360 |
17,0 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
42.547.598 |
68,7 |
|
53.116.273 |
71,0 |
|
Tüketim Malları |
7.925.164 |
12,8 |
|
8.517.968 |
11,4 |
|
Diğer |
297.354 |
0,5 |
|
394.570 |
0,5 |
Kaynak:DTM
Mal
sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi açısından, ihracat alt kalemleri
sırasıyla şöyledir: Tüketim, Ham madde, yatırım ve diğer mallar. İthalât alt
kalemleri ise şöyledir: Ham madde, yatırım, tüketim ve diğer mallar. (Bkz.
Tablo 16)
Merkez
Bankası, ödemeler dengesi istatistiklerine göre cari işlemler hesabı,
Ocak-Ağustos 2005 döneminde 15.791 milyon dolar açık vermiştir. 2004 yılının
aynı dönemindeki cari işlemler açığı 10.711 milyon dolar idi. Artış oranı
%47’ye tekabül etmektedir. Belirtilmelidir ki Ocak-Ağustos 2005 dönemi cari
açığı, 15.660 milyon dolar olan 2004 yılı toplam cari açık meblağını aşmış
hâldedir. Bu husus büyük bir önem arz etmektedir.
DİE istatistiklerine
göre, turizm sektöründeki Ocak-Eylül dönemi gelişmeleri şu şekildedir: 2004
yılında çıkış yapan yabancı turist sayısı 13.377.179 iken; 2005’te bu sayı 16.168.002’ye yükselmiş olup, artış oranı
%20,9’dur. Ocak-Eylül 2005 döneminde yabancılardan elde edilen turizm geliri
11,196 milyon dolar olup, kişi başına düşen ortalama harcama meblağı 692 dolara
tekabül etmektedir.
BAZI DEĞERLENDİRMELER VE TEKLİFLER:
Ekonomilerdeki
kalıcı iyileşmelerin gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespitine dair birtakım
uluslar arası kriterler ortaya konmaktadır. Bunlara uygun gelişim sağlanması
halinde, bir ekonominin iyi yolda olduğundan bahsetmek mümkün hâle gelmektedir.
Bu göstergeler arasında; faiz dışı fazla, bütçe açığı, enflasyon oranı, faiz
oranı ve kamu borçları sayılabilir. Türkiye ekonomisine ilişkin
değerlendirmeler yapılırken de bu tür makro nitelikli kriterlerin göz önünde
bulundurulması gerekmektedir.
Türkiye, 3
Ekim 2005 tarihi itibariyle AB’ye üyelik konusunda önemli bir dönemeci geçerek
üyelik müzakerelerine başlamış oldu. Uzun ve yoğun bir süreç olacağı kesin,
fakat bunun uzunluğunun ve yoğunluğunun; Türkiye’nin ekonomi başta olmak üzere,
siyasî, hukukî, sosyal, kültürel vb. alanlarda sergileyeceği performansla
paralellik arz edeceği de unutulmaması gereken bir gerçektir.
AB’ye
üyelik sürecinin temel performans göstergelerinin önemli bir kısmı, ekonomi ile
ilgilidir. Bu çerçevede dikkat edilmesi gereken birtakım hususlar vardır.
Bunlar Maastricht Kriterleri adıyla anılmakta olup şunlardan oluşmaktadır:
a) Toplulukta
en düşük enflasyona sahip (en iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık
enflasyon oranları ortalaması ile, ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki
fark 1,5 puanı geçmemelidir.
b) Üye ülke devlet borçlarının GSYİH’sine oranı %60’ı geçmemelidir.
c) Üye ülke bütçe açığının GSYİH’sine oranı %3’ü geçmemelidir.
d) Herhangi bir üye ülkede uygulanan uzun vadeli faiz oranları 12 aylık
dönem itibariyle, fiyat istikrarı alanında en iyi performans gösteren 3 ülkenin
faiz oranını 2 puandan fazla aşmayacaktır.
e) Son 2 yıl itibariyle üye ülke parası diğer bir üye ülke parası
karşısında devalüe edilmiş olmamalıdır.
Maastricht
Kriterleri dışında uluslar arası bazda dikkate alınan diğer bir kriter ise faiz
dışı fazlanın, gayri safi milli hasılanın %6,5’u oranında (FDF/GSMH=%6,5)
gerçekleşmesidir.
Genel
anlamda değerlendirildiğinde, Türkiye’nin halihazırda söz konusu kriterlere
uygun bir ekonomik yapıda olmadığı belirtilebilir. Bununla beraber, krizin en
şiddetli yüzünü gösterdiği 2001 yılı baz alındığında, ekonomide önemli ölçüde
mesafeler kat edildiği ortaya çıkmaktadır. Aynı trendin devamı hâlinde, 2010
yılına kadar (veya daha evvel) sorunların büyük ölçüde giderileceği ve söz
konusu uluslar arası kriterlere uygun bir ekonomik yapıya kavuşulacağı ifade
edilebilir. Bu süreçte “olmazsa olmaz” şart, ekonomiye ilişkin reform sürecinin
hiçbir şekilde akamete uğratılmamasıdır.
Dr. Mehmet Behzat Ekinci.
Kaynaklar
DİE, DPT,
HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Turkish Bank, Anlayış.