TÜRKİYE EKONOMİSİNİN
2005 YILINA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME
İÇİNDEKİLER:
HAVADİS
1) REEL KESİM
1-A) BÜYÜME
1-B) SANAYİ
1-C) İSTİHDAM
2) FİNANSAL KESİM
2-A) FİYATLAR
2-B) PARASAL GÖSTERGELER
2-C) FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI
3) KAMU MALİYESİ KESİMİ
4) DIŞ TİCARET KESİMİ
BAZI DEĞERLENDİRMELER VE TEKLİFLER
HAVADİS:
Bu
çalışmada, Türkiye’de 2005 yılında meydana gelen ekonomik gelişmelere ilişkin
ayrıntılı sektörel analizler ve değerlendirmeler yapılmaktadır. Çalışma
öncesinde, 2005’te Türkiye’de ve dünyada meydana gelen bazı sosyo-ekonomik,
siyasî, hukukî ve kültürel nitelikli gelişmeler aktarılmaktadır:
·
1
Ocak: Yeni yılla birlikte Türkiye’nin yeni para birimi Yeni Türk Lirası (YTL)
tedavüle girdi; akaryakıtta serbest fiyat belirleme dönemi ülke genelinde
başlatıldı; bazı ürünlerde KDV oranı %18’den %8’e düşürüldü.
·
6
Ocak: SSK hastanelerinin Sağlık Bakanlığı’na devrini öngören yasa tasarısı,
TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
7
Ocak: Hakkında dolandırıcılık ve Çek Kanunu’na muhalefet etmek suçlarından
kesinleşmiş hapis cezası bulunan Milli Savunma eski bakanlarından Ercan
Vuralhan, Kartal Cezaevi’ne gönderildi.
·
17
Ocak: Üniversitede yapılan seçimlerde 743 oy alarak birinci olan Prof. Dr.
Mesut Parlak, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü’ne atandı.
·
29
Ocak: CHP 13. Olağanüstü Kurultayı’nda, Deniz Baykal ilk turda 674 oy alarak
tekrar parti genel başkanlığına seçilirken, Mustafa Sarıgül 460 oyda kaldı.
·
30
Ocak: Microsoft’un sahibi Bill Gates, Başbakan Erdoğan’ın davetlisi olarak
Türkiye’ye geldi.
·
31
Ocak: Türkiye’nin en büyük bankalarından Yapı Kredi; Koç ve İtalyan
Unicredito’ya satıldı.
·
7
Şubat: İnsan Hakları Danışma Kurulu Başkanı İbrahim Kaboğlu ve Başkanlık Divanı
Üyeleri, görevlerinden istifa etti.
·
13
Şubat: İran Meclisi, İrancell kanununu onayladı. Buna göre, yerel şirketlerin
hisse oranı %51’e çıkarılırken Turkcell’in hissesi %49’da kaldı.
·
17
Şubat: Avrupa Birliği Konseyi, Kıbrıs’ın kuzeyi ile güneyi arasındaki ticareti
düzenleyen “Yeşil Hat” tüzüğünü onayladı.
·
21
Şubat: Kültür ve Turizm Bakanlığı’na AKP Aydın Milletvekili Atilla Koç atandı.
·
28
Şubat: Genelkurmay Başkanlığı, TSK’de “andıç” tartışmalarıyla gündeme gelen
psikolojik harekat birimlerini kapattı.
·
10
Mart: SEKA İzmit İşletmesi’nde işçiler, hükûmetin sunduğu “işletmenin,
çalışanlarıyla birlikte Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’ne devredilmesi”
önerisini kabul ederek günlerce süren eylemlerine son verdi.
·
15
Mart: Cumhurbaşkanı Sezer tarafından bir kez daha görüşülmek üzere TBMM’ye geri
gönderilen “öğrenci affı” yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
16
Mart: Yabancıların radyo ve televizyonlarda hak sahibi olmalarının önünü açan
yasa tasarısı, TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi.
·
21
Mart: Mersin’de yapılan Nevruz gösterileri sırasında, aralarında çocukların da
bulunduğu bir grup tarafından Türk bayrağını yakma girişiminde bulunuldu.
·
25
Mart: Şişli Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül, Yüksek Disiplin Kurulu kararıyla
CHP’den ihraç edildi.
·
29
Mart: CHP’den istifa eden 5 milletvekili, SHP’ye katıldı. Böylece SHP de
meclise girmiş oldu.
·
31
Mart: ABD Savunma Bakan Yardımcısı Paul Wolfowitz, Dünya Bankası başkanlığına
seçildi.
·
2
Nisan: ANAP 4. Olağanüstü Büyük Kongresi’nde genel başkanlığa; AKP’den istifa
eden, Kültür ve Turizm Eski Bakanı Isparta Milletvekili Erkan Mumcu seçildi.
·
6
Nisan: Trabzon’da, Tutuklu ve Hükümlü Aileleriyle Dayanışma Derneği (TAYAD)
adına bildiri dağıtmak isteyen öğrencilerin polis tarafından engellemesi sonucu
başlayan tartışmalar, birtakım çatışmalara yol açtı.
·
13
Nisan: Cumhurbaşkanı Sezer, ABD ile Türkiye arasında gerilime sebep olan Suriye
ziyaretini gerçekleştirmek üzere Şam’a gitti.
·
16
Nisan: İstanbul’da yapılan MÜSİAD 14. Olağan Genel Kurulu’nda, Ömer Bolat
yeniden başkan seçildi.
·
17
Nisan: KKTC’de yapılan seçimlerde, oyların %55,6’sını alan Mehmet Ali Talat,
ülkenin yeni cumhurbaşkanı oldu.
·
5
Mayıs: Türkiye’nin Davos’u olarak nitelendirilen “Forum İstanbul-Hedef 2023”,
5-7 Mayıs tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleştirildi.
·
8
Mayıs: TOBB’un 60. Genel Kurulu’nda, Rifat Hisarcıklıoğlu yeniden başkanlığa
seçildi.
·
12
Mayıs: AİHM, PKK lideri Abdullah Öcalan’ın adil yargılanmadığına karar verdi.
·
13
Mayıs: 13 ili daha teşvik uygulamaları kapsamına alan tasarı Meclis Genel
Kurulu’nda kabul edildi.
·
14
Mayıs: DYP’nin 8. Olağan Büyük Kongresi’nde, Mehmet Ağar yeniden başkan
seçildi.
·
15
Mayıs: Ankara’da “İnanca saygı, başörtüsüne özgürlük” sloganıyla düzenlenen
mitinge, 60 binden fazla insan katıldı.
·
16
Mayıs: OECD’nin karşılaştırmalı fiyat seviyesi Mart ayı sıralamasına göre, 30
OECD ülkesi içinde Türkiye, en ucuz 5. ülke oldu.
·
18
Mayıs: ABD Yüksek Mahkemesi, Uzan’ların temyiz başvurusunu reddetti.
·
24
Mayıs: Devlet Bakanı Ali Babacan, Türkiye-AB üyelik müzakerelerinde “baş
müzakereci” seçildi.
·
25
Mayıs: Hazar petrolünü uluslararası pazarlara taşıyacak Bakü-Tiflis-Ceyhan
Petrol Boru Hattı’na, Bakü’de düzenlenen törenle ilk petrol pompalandı.
·
31
Mayıs: OECD’nin son açıklamalarına göre Türkiye, %20’lik artış hızıyla, 30 ülke
arasında enerji fiyatı en hızlı yükselen ülke oldu.
·
2
Haziran: Kabinede yapılan revizyonla Devlet Bakanlığı’na Nimet Çubukçu,
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’na Faruk Nafiz Özak, Tarım ve Köy İşleri
Bakanlığı’na da Mehmet Mehdi Eker getirildi.
·
18
Haziran: TMSF, Balkaner Grubu’na ait 10 şirkete, Bankalar Kanunu’nun 15/7-A
maddesi gereğince el koydu.
·
24
Haziran: Çok sayıda akademisyen, hukukçu, yazar ile barış girişimcisinin
katıldığı “Irak Dünya Mahkemesi”, 24-26 Haziran tarihleri arasında İstanbul’da
yapıldı.
·
25
Haziran: Murat Karayalçın, SHP 2. Olağan Kurultayı’nda yeniden genel başkanlığa
seçildi.
·
27
Haziran: KKTC Cumhurbaşkanı Talat, Rumlara, izolasyonların kaldırılması ve
limanların açılması karşılığında Maraş’ı vermeyi teklif ettiklerini, ancak, Rumların
bunu reddettiğini söyledi.
·
28
Haziran: 32. İKÖ Dışişleri Bakanları Toplantısı, 28-30 Haziran tarihleri
arasında Yemen’in başkenti Sana’da yapıldı.
·
29
Haziran: Cumhurbaşkanı Sezer’in bir kez daha görüşülmek üzere iade ettiği TCK
değişikliğini öngören yasa, TBMM Genel Kurulu’nda aynen kabul edildi.
·
1
Temmuz: Özelleştirmenin önünü açmayı amaçlayan tasarı, TBMM’de kabul edildi.
·
3
Temmuz: Türkiye-Yunanistan doğalgaz boru hattı inşaatının açılışı, Başbakan
Tayyip Erdoğan ile Yunanistan Başbakanı Kostas Karamanlis tarafından
gerçekleştirildi.
·
5
Temmuz: 8. Avrasya Ekonomi Zirvesi, 5-6 Temmuz tarihlerinde İstanbul’da
yapıldı.
·
12
Temmuz: İsviçre’nin “Uluslararası Çalışma Kurumu: GIIS”, Irak Savaşı süresince
ABD askerlerinin 39 bin kişiyi öldürdüğünü açıkladı.
·
15
Temmuz: Dinler arasında uzlaşmayı güçlendirmek amacıyla “medeniyetler ittifakı”
girişimini başlatan BM, bu konuda Başbakan Erdoğan’ı ve İspanya Başbakanı Jose
Luis Zapatero’yu görevlendirdi.
·
21
Temmuz: Daha önce el konulan Etibank’ı zarara uğrattığı gerekçesiyle yargılanan
Dinç Bilgin, 14 yıl hapis ve ağır para cezasına çarptırıldı.
·
24
Temmuz: Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari, komşu ülkelerden Irak’a muhtemel
bir bölgesel askerî müdahalenin kabul edilmeyeceğini belirtti.
·
25
Temmuz: Anayasa Mahkemesi Başkanlığı’na Tülay Tuğcu seçildi. Tuğcu, Anayasa
Mahkemesi’nin ilk kadın başkanı oldu.
·
4
Ağustos: Türkiye, Afganistan’daki Uluslararası Güvenlik ve Yardım Kuvveti’nin
(ISAF) komutasını İtalya’ya devretti.
·
15
Ağustos: İsrail, 38 yıldır işgali altında tuttuğu Gazze Şeridi’nden ve Batı
Şeria’dan çekilmeye başladı.
·
16
Ağustos: Kemal Derviş, BM Kalkınma Programı Başkanlığı görevine resmen başladı.
·
20
Ağustos: F-1 Dünya Şampiyonası’nda sezonun 14. yarışı, 19-21 Ağustos tarihleri
arasında İstanbul Park Pisti’nde yapıldı.
·
25
Ağustos: Doğuş Grubu ile General Electric, Garanti Bankası’nın %25,5’lik
hissesinin satışına yönelik anlaşmayı imzaladı.
·
2
Eylül: İstanbul’da Fatih Camii’nde Cuma namazı sonrası Hizbu’t-Tahrir üyesi
olduğu açıklanan çok sayıda kişi, hilafet yanlısı gösteri düzenledi.
·
4
Eylül: İstanbul’da, Bursa’nın Gemlik ve Bilecik’in Bozüyük ilçesinde PKK
yanlısı gösteri yapmak isteyen gruplarla güvenlik güçleri arasında arbede
yaşandı.
·
5
Eylül: Rusya Savunma Bakanı Sergey İvanov, Türkiye’ye stratejik işbirliği
çağrısı yaptı.
·
12
Eylül: Özelleştirme kapsamında satışa çıkarılan TÜPRAŞ’ın %51’lik bölümü, en
yüksek teklifi veren Koç-Shell Ortak Girişim Grubu’na satıldı.
·
13
Eylül: İzmir Ticaret Odası’nı ziyaret eden Singapur Dışişleri Bakanı Zeynel
Abidin Raşid, Singapur’un Türkiye’yi stratejik ortak olarak belirlediğini
söyledi.
·
15
Eylül: Cumhurbaşkanı Necdet Sezer, 2006 yılı için resmî ziyaret amacıyla Papa
16. Benedikt’i davet etti.
·
21
Eylül: AB Daimi Temsilcileri Komitesi, Türkiye’nin Kıbrıs’ı tanımama
deklarasyonuna cevaben hazırlanan karşı deklarasyonu onayladı.
·
21
Eylül: Filistin, İsrail ve Türkiye iş dünyası temsilcisi kuruluşlarını bir
araya getiren Ankara Forumu’nun 3. toplantısı İstanbul’da yapıldı.
·
22
Eylül: Türkiye Ziraat Odaları Birliği tarafından Manisa’da düzenlenen geniş
katılımlı mitingde, çiftçiler hükûmetin tarım politikalarını protesto etti.
·
24
Eylül: Boğaziçi Üniversitesi’nde yapılması planlanan ancak yargı kararıyla
durdurulan Ermeni Konferansı, 24-25 Eylül tarihlerinde Bilgi Üniversitesi’nde
gerçekleştirildi.
·
25
Eylül: Farklı dinlerin temsilcilerini bir araya getiren 1. Hatay Medeniyetler
Buluşması, 25-30 Eylül tarihleri arasında gerçekleşti.
·
26
Eylül: TMSF tarafından ihaleye çıkarılan Star Grubu’na ait Star TV, Doğan Grubu’na
satıldı.
·
2
Ekim: 9. Uluslararası İş Adamları Forumu, MÜSİAD ve Cidde Ticaret Odası’nın ev
sahipliğinde Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde yapıldı.
·
3
Ekim: Müzakere Çerçeve Belgesi’nin AB dışişleri bakanları ve Ankara tarafından
onaylanmasıyla, Türkiye-AB arasında tam üyelik müzakerelerine resmen başlandı.
·
4
Ekim: %46,12’lik bölümü özelleştirme kapsamına alınan Erdemir’i, ihalede en
yüksek teklifi veren OYAK satın aldı.
·
7
Ekim: “Türklüğü neşren tahkir etmek”le suçlanan Agos Gazetesi yazarı Hrant
Dink, 6 ay hapis cezasına çarptırıldı.
·
7
Ekim: Nobel Barış Ödülü, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu ile bu kurumun
Başkanı Muhammed el-Baradey’e verildi.
·
9
Ekim: Balıkesir’in Manyas ilçesinde ortaya çıkan kuş gribi sebebiyle 2 bin 500
hindi itlaf edildi.
·
10
Ekim: BM Güvenlik Konseyi’nde 1 Ocak 2006 tarihinde boşalacak daimî olmayan beş
üyeliğe Kongo, Katar, Slovakya, Gana ve Peru seçildi.
·
14
Ekim: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörü Yücel Aşkın, Tıp Fakültesi Araştırma
Hastanesi’ne tıbbî cihaz alımındaki ihalede usulsüzlük yaptığı gerekçesiyle
tutuklandı.
·
18
Ekim: AB İstatistik Kurumu Eurostat, 12 AB üyesinden oluşan Avro bölgesinde
yıllık enflasyon ortalamasının %2,6’ya yükseldiğini açıkladı.
·
20
Ekim: AB’yle Türkiye arasındaki müzakerelerin ilk safhası olan “tarama süreci”,
Brüksel’de resmen başladı.
·
20
Ekim: Almanya’nın müstakbel başbakanı Angela Merkel, Türkiye için “imtiyazlı
ortaklık” tercihinin peşinde olacağını söyledi.
·
22
Ekim: YÖK Başkanı Erdoğan Teziç ve üniversite rektörleri, tutuklanan VYÜ
Rektörü Yücel Aşkın’a destek amacıyla Van’a gitti.
·
25
Ekim: ABD Başkanı George Bush, “Kürdistan Bölgesel Hükûmeti’nin Başkanı”
sıfatıyla davet ettiği IKDP lideri Mesud Barzani’yle Beyaz Saray’da görüştü.
·
25
Ekim: Irak’ta 15 Ekim’de yapılan referandumda anayasanın %78 oy oranıyla kabul
edildiği açıklandı.
·
26
Ekim: BM Güvenlik Konseyi daimî üyelerinden ABD, Fransa ve İngiltere, Suriye’ye
yaptırım uygulanmasına yönelik ortak karar tasarısı hazırladı.
·
9
Kasım: AB Komisyonu, Türkiye’nin İlerleme Raporu’nu ve Katılım Ortaklığı
Belgesi’ni değiştirmeden onayladı.
·
9
Kasım: Hakkari’nin Şemdinli ilçesinde, bir kitap evinin bombalanması ve
ardından çıkan olaylarda 2 kişi hayatını kaybetti.
·
9
Kasım: Demokratik Toplum Partisi, Eski DEP’li Leyla Zana ve arkadaşlarının
öncülüğünde İçişleri Bakanlığı’na sunulan dilekçe ile resmen kuruldu.
·
10
Kasım: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Leyla Şahin’in başörtüsü davası
konusundaki temyiz başvurusunu reddetti.
·
14
Kasım: Oger Telecom Ortak Girişim Grubu, Türk Telekom’un %55’lik hissesini
resmen devraldı.
·
17
Kasım: Türkiye ile Rusya arasındaki 3,5 milyar dolarlık Mavi Akım Doğalgaz
Projesi’nin resmî açılışı yapıldı.
·
18
Kasım: 21 ülke liderini bir araya getiren Asya Pasifik İşbirliği Forumu (APEC)
Zirvesi, Güney Kore’nin Pusan kentinde yapıldı.
·
19
Kasım: G-8 ülkeleri, Arap ülkeleri, Çin, BM, AB, ve İKÖ’nün katılımıyla
Kahire’de “Irak Uzlaşma Konferansı” düzenlendi.
·
22
Kasım: Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Alpha
Oumar Konare ile Ankara’da bir araya geldi.
·
22
Kasım: BM Güvenlik Konseyi, Bosna-Hersek’teki AB İstikrar Gücü’nün (EUFOR)
görev süresini bir yıl uzattı.
·
24
Kasım: İslâm Konferansı Örgütü Ekonomik ve Ticarî İşbirliği Daimi Komitesi’nin
(İSEDAK) 21. toplantısı, İstanbul’da yapıldı.
·
24
Kasım: MİT Müsteşarı Emre Taner’in başkanlık ettiği heyet, IKDP lideri Mesud
Barzani’yle Kuzey Irak’ta bir araya geldi.
·
27
Kasım: “Medeniyetler İttifakı Projesi”nin ilk adımı olan Akil Adamlar Grubu
Toplantısı, 27-29 Kasım tarihleri arasında İspanya’da yapıldı.
·
29
Kasım: Yargıtay’ın bozma kararının ardından yeniden görülen Yurtbank davasında,
bankanın eski sahibi Ali Avni Balkaner, dolandırıcılıktan 16 yıl hapis cezasına
çarptırıldı.
·
29
Kasım: Kuzey Irak’ın Kabaruk bölgesinde bulunan 3 petrol kuyusu, Kürtler
tarafından faaliyete geçirildi.
·
2
Aralık: Saadet Partisi Genel Başkan Vekili Recai Kutan, kapatılan Fazilet
Partisi adına AİHM’e açtıkları davayı geri çektiklerini açıkladı.
·
4
Aralık: Venezuela’da muhalefetin boykot ettiği meclis seçimlerini, iktidardaki
Devlet Başkanı Hugo Chavez’in Beşinci Cumhuriyet Partisi kazandı.
·
6
Aralık: ABD Dışişleri Bakanlığı, Washington’un, Fener Rum Patrikhanesi’ni
“ekümenik” olarak gördüğünü açıkladı.
·
7
Aralık: Mısır’da yapılan parlamento seçimlerinin son turunda Müslüman
Kardeşler, 88 sandalye elde etti.
·
9
Aralık: Türkiye’den Kuzey Irak’a doğrudan ilk uçuş Erbil kentine yapıldı.
·
12
Aralık: Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) devlet ve hükûmet başkanları
yıllık toplantısı, Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur’da 12-14 Aralık tarihleri
arasında düzenlendi.
·
13
Aralık: Dünya Ticaret Örgütü’nün 6. Bakanlar Konferansı, Hong Kong’da 13-18
Aralık tarihleri arasında düzenlendi.
·
17
Aralık: Brüksel’de düzenlenen AB Zirvesi’nde, 2007-2013 bütçesi ve Makedonya’ya
aday ülke statüsü verilmesi onaylandı.
·
18
Aralık: Bolivya’da yapılan devlet başkanlığı seçimlerini, ABD karşıtı
politikalarıyla bilinen Evo Morales kazandı.
·
19
Aralık: Afganistan Parlamentosu, 30 yıl aradan sonra ilk kez toplandı.
·
21
Aralık: IMF İcra Kurulu, dünyanın en fakir ülkelerinden 19’unun 3,3 milyar
dolarlık borcunu sildi.
·
22
Aralık: AİHM, Kıbrıslı bir Rum’un davasında, Türkiye’nin mülkiyet ihlalinde
bulunduğu kararını verirken, tazminat ödenmesine gerek görmedi.
·
27
Aralık: Dünya Bankası, Türkiye ekonomisinin, son iki senelik dönem içerisinde
beklenenin üzerinde bir performans sergilediğini açıkladı.
·
28
Aralık: Cezayir, Fransa’dan sömürge döneminde işlenen suçlarla ilgili özür
dilemesi çağrısında bulundu.
·
29
Aralık: Şişli Cumhuriyet Başsavcılığı, yazar Orhan Pamuk hakkındaki “Türk
askerine hakaret” soruşturmasında takipsizlik kararı verdi.
·
30
Aralık: 15 yeni üniversite kurulmasına ilişkin yasa tasarısı, TBMM Genel
Kurulu’nda kabul edildi.
·
30
Aralık: Eski Merkez Bankası Başkanı Gazi Erçel, görevini kötüye kullandığı
gerekçesiyle hapis cezasına çarptırıldı.
·
31
Aralık: Rusya, doğalgaz alımında fiyat artışını kabul etmeyen Ukrayna’ya
verdiği doğalgazı kesti.
Mevcut veriler ışığında, Türkiye ekonomisinin 2005 yılına
ilişkin görünümü şu şekildedir:
1)REEL KESİM
1-A)BÜYÜME:
Ekonomik büyümeye ilişkin veriler, Tablo 1’de yer
almaktadır.
TABLO 1: BÜYÜME (GSMH)
ORANLARI (%)
|
YILLAR |
BÜYÜME ORANI |
|
1999 |
-6,4 |
|
2000 |
6,3 |
|
2001 |
-9,5 |
|
2002 |
7,9 |
|
2003 (hedef) (gerçekleşen) |
5,0 5,9 |
|
2004 (hedef) (gerçekleşen) I.çeyrek II.çeyrek III.çeyrek IV.çeyrek |
5,0 9,9 13,9 15,7 5,7 6,6 |
|
2005 (hedef) I.çeyrek II.çeyrek III.çeyrek |
5,0 5,3 3,4 7,3 |
Kaynak: TÜİK
2001 yılı
sonrasında kaydedilen büyüme oranları pozitiftir. Bu, ekonominin iyi yolda
olduğunu ifade etmektedir. 2005 yılı hedeflenen büyüme oranı da 2003 ve 2004
yıllarında olduğu gibi %5’tir. İlk çeyrekteki büyüme oranı olan %5,3, hedefin
üstünde olmakla beraber; ikinci çeyrekteki büyüme oranı olan %3,4, hedefin
altında kalmıştır. Ayrıca, her iki oran da 2004 yılının aynı dönemlerinde
kaydedilenlerin altında kalmıştır. Üçüncü çeyrekte sağlanan büyüme oranı ise
hem 2005 ortalama oranından hem de 2004 yılı aynı döneminde sağlanan büyüme
oranından yüksek olup %7,3’tür. 2005 yılı toplam büyüme oranının, hedeflenenin
üzerinde gerçekleşeceği ortaya çıkmaktadır. (Bkz. Tablo 1)
TÜİK’ten
yapılan açıklamaya göre, 2005 yılı ilk çeyreği itibariyle, üretim yöntemine göre
cari fiyatlarla YTL bazında GSYİH büyüme hızı %15,2 oranında gerçekleşmiştir.
Bu oran, ikinci çeyrek itibariyle %14,8, üçüncü çeyrek itibariyle de 12,7’dir.
Dokuz ay ortalaması ise %14’tür. İlk dokuz ayda bazı alt sektörlerde sağlanan
büyüme oranları, cari fiyatlarla şöyle olmuştur: Tarım %4,8; Sanayi %15,4;
İnşaat %37,4; Ticaret %13,3; Ulaştırma ve Haberleşme %13,8; Malî Kuruluşlar
%11,1; Serbest Meslekler ve Hizmetler %14,8.
2005 yılı
ilk çeyreğinde, üretim yöntemine göre GSMH, cari fiyatlarla 93.079.637.768 YTL;
sabit fiyatlarla ise 29.124.894 YTL olarak gerçekleşmiştir. Bu meblağlar ikinci
çeyrekte sırasıyla şöyle gerçekleşmiştir: 109.258.856.858 YTL ve 33.840.990
YTL. Üçüncü çeyrek meblağları şöyledir: 150.541.294.706 YTL ve 44.933.644 YTL.
Dokuz aylık toplam meblağlar ise sırasıyla 352.879.789.332 YTL ve 107.899.526
YTL’dir.
Cari
fiyatlarla dolar cinsinden GSMH; 2003 yılında 239.235 milyon dolar, 2004
yılında ise 299.475 milyon dolardı. 2005 yılında GSMH; ilk çeyrekte 70.225
milyon dolar iken; ikinci çeyrekte 80.062 milyon dolar; üçüncü çeyrekte 112.165
milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Dokuz aylık toplam GSMH ise 262.452 milyon
dolardır. 2005 yılı toplam GSMH’sinin 350.000 milyon dolar üstünde
gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
1-B)SANAYİ:
İmalât sanayiindeki üretim artış oranları, alt sektörler
itibariyle Tablo 2’de yer almaktadır.
TABLO 2: ÜRETİM ARTIŞ (Oniki Aylık
Ortalama)
|
İKTİSADÎ FAALİYET KOLLARI |
ÜRETİM DEĞİŞİMİ (%) |
|
|
2004 |
2005 |
|
|
TOPLAM SANAYİ |
9,8 |
5,5 |
|
Madencilik Sektörü |
4,0 |
13,8 |
|
İmalât Sanayii Sektörü |
10,4 |
4,9 |
|
Elektrik, Gaz ve Su Sektörü |
6,8 |
7,4 |
Kaynak: TÜİK
Toplam
sanayi üretiminde pozitif gelişmeler meydana gelmiştir. Bununla beraber, 2005 yılındaki
üretim artışı, 2004 yılına nazaran düşük seviyede gerçekleşmiş olup, %5,5’tir.
Alt sektörler itibariyle incelendiğinde; en yüksek üretim artışı, madencilik
sektöründedir. Bunu ise Elektrik, gaz ve su sektörü takip etmektedir. (Bkz.
Tablo 2)
TABLO 3: KAPASİTE
KULLANIM ORANLARI (%)
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
Ocak |
74,9 |
77,2 |
76,6 |
|
Şubat |
71,9 |
73,5 |
77,1 |
|
Mart |
78,3 |
82,1 |
80,5 |
|
Nisan |
75,9 |
76,5 |
79,8 |
|
Mayıs |
78,7 |
84,3 |
81,3 |
|
Haziran |
80,1 |
85,3 |
81,4 |
|
Temmuz |
79,8 |
83,9 |
80,6 |
|
Ağustos |
79,3 |
81,4 |
79,8 |
|
Eylül |
83,5 |
84,3 |
82,7 |
|
Ekim |
80,4 |
82,4 |
82,3 |
|
Kasım |
79,6 |
83,5 |
80,9 |
|
Aralık |
79,5 |
84,0 |
80,7 |
Kaynak: TÜİK
2005 yılının
ilk iki ayında kapasite kullanım oranları (KKO) düşük olmakla beraber, genel
olarak %80’ler seviyesinde gerçekleşmiştir. Ancak, 2004 yılı aylarına kıyasla
2005 yılı KKO’ları, nispeten düşük oranlarda gerçekleşmiştir. 2005 yılı
ortalama KKO %80,3 seviyesindedir. (Bkz. Tablo 3)
TABLO 4: TAM KAPASİTE
İLE ÇALIŞAMAMA SEBEPLERİ (Oniki Aylık Ortalama) (%)
|
|
2004 |
2005 |
|
İç Pazarda Talep Yetersizliği |
59,0 |
50,9 |
|
Dış Pazarda Talep Yetersizliği |
18,3 |
19,5 |
|
Malî İmkânsızlık |
2,1 |
4,0 |
|
Yerli Mallarda Ham Madde Yetersizliği |
3,5 |
3,7 |
|
İşçilerle İlgili Meseleler |
3,2 |
1,7 |
|
İthal Mallarda Ham Madde Yetersizliği |
1,4 |
2,3 |
Kaynak: TÜİK
2005
yılında; tam kapasite ile çalışamamaya ilişkin ilk sırada belirtilen sebep, “iç
pazarda talep yetersizliği”dir. Ardından, “dış pazarda talep yetersizliği”
belirtilmiştir. 2004’ün aynı dönemi ile kıyaslandığında, diğer sebeplere
ilişkin oranlar artmış olmakla beraber, “iç pazarda talep yetersizliği”nin ve
“işçilerle ilgili meseleler”in nispî olarak azaldığı ortaya çıkmaktadır.
Bunlar, iç piyasada hareketlenmenin ve istihdamdaki iyileşmenin mevcudiyetini
ifade açısından olumludur. Ancak, “malî imkânsızlık”a ilişkin belirtilen
sebepteki artış dikkat çekicidir. Bu, işletmelerin arzu ettikleri hâlde,
finansal sıkıntıları dolayısıyla kapasitelerini artıramadıkları manasına
gelmektedir. (Bkz. Tablo 4)
TABLO 5: YENİ KURULAN ŞİRKET,
KOOPERATİF VE İŞ YERİ
|
|
2004 |
2005 |
Değişim (%) |
|
Yeni açılan şirket ve kooperatif |
40.919 |
47.401 |
15,8 |
|
Kapanan şirket ve kooperatif |
7.660 |
8.886 |
16,0 |
|
Yeni açılan ticaret unvanlı iş yeri |
40.540 |
48.657 |
20,0 |
|
Kapanan ticaret unvanlı iş yeri |
17.221 |
17.556 |
1,9 |
Kaynak: TÜİK
2005
yılında, önceki yıla göre yeni şirket ve kooperatif açılışlarındaki artış oranı
%15,8’dir. Buna karşılık, kapanan şirket ve kooperatif sayısında da artış
meydana gelmiş olup, %16 gibi yüksek bir orandadır. Ticaret unvanlı iş yeri
açılışlarındaki artış oranı %20’dir. Kapanan ticaret unvanlı iş yeri
sayısındaki artış oranı ise %1,9’dur. (Bkz. Tablo 5)
1-C)İSTİHDAM:
TÜİK, Hane
Halkı İş Gücü Anketi sonuçlarına göre, 2005 yılında kurumsal olmayan nüfusa
ilişkin istihdam durumu Tablo 6’da yer almaktadır.
TABLO 6: KURUMSAL OLMAYAN NÜFUSUN İŞ
GÜCÜ DURUMU (000 kişi)
|
|
2004 |
2005 |
|
KURUMSAL OLMAYAN SİVİL
NÜFUS |
70.556 |
71.611 |
|
15 ve Üstü Yaştaki Nüfus |
49.906 |
50.826 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜ DURUMU |
24.289 |
24.565 |
|
İstihdam Edilen |
21.791 |
22.046 |
|
İşsiz |
2.498 |
2.520 |
|
|
|
|
|
İŞ GÜCÜNE KATILMA ORANI
(%) |
48,7 |
48,3 |
|
|
|
|
|
İSTİHDAM ORANI (%) |
43,7 |
43,4 |
|
İŞSİZLİK ORANI (%) |
10,3 |
10,3 |
|
Tarım Dışı İşsizlik Oranı (%) |
14,7 |
13,6 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) İşsizlik Oranı
(%) |
19,7 |
19,3 |
|
|
|
|
|
EKSİK İSTİHDAM / İŞ GÜCÜ
ORANI (%) |
4,1 |
3,4 |
|
Genç Nüfusta (15-24 yaş) Eksik İstihdam
Oranı (%) |
5,1 |
4,5 |
Kaynak: TÜİK
2005 itibariyle istihdam edilen kişi sayısı
22.046.000’dir. 2004 yılına göre istihdam edilen sayısındaki artış,
255.000’dir. İşsiz sayısı ise 2.520.000’dir. İstihdam oranı %43,4; işsizlik
oranı ise %10,3’tür. Tarım dışı işsizlik oranı %13,6; 15-24 yaş grubundaki
işsizlik oranı %19,3’tür. Her iki oranda da nispî düşüşler meydana gelmiştir. (Bkz. Tablo 6)
2)FİNANSAL KESİM
2-A)FİYATLAR:
2005
yılından itibaren TEFE hesaplamasından vazgeçilmiş, bunun yerine ÜFE (Üretici
Fiyatları Endeksi) hesaplamasına geçilmiştir. Ayrıca, enflasyonla ilgili daha
sağlıklı hesaplamaların yapılabilmesi için sepetlerdeki mal-hizmet sayısında
değişikliğe gidilmiştir.
TÜİK’ten
yapılan açıklamaya göre, 2005 yılında yeni TÜFE endeks sepetinde 423 madde yer
almaktadır. Bunların 327’si 1994=100 temel yıllı TÜFE sepetinde de yer alan
maddeler olup, ayrıca 96 farklı madde eklenerek yeni sepet oluşturulmuştur. ÜFE
için oluşturulan sınıflamada, Avrupa Birliği (AB) faaliyet verilerinin
karşılaştırılabilmesine de imkân sağlanabilmesi için AB’nin faaliyet
sınıflaması olan NACE Rev.1.1 kullanılmaktadır. Üretici Fiyatları İndeksi
(ÜFE), tamamen üretimden kaynaklanan fiyat hareketlerini ölçerek, üretim
safhasında oluşan enflasyon için gösterge oluşturmaktadır.
Fiyatlarda meydana gelen değişmeler, Tablo 7’de ve 8’de yer
almaktadır.
TABLO 7: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki aya göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
Ocak |
5,6 |
2,6 |
-0,41 |
|
2,6 |
0,7 |
0,55 |
|
Şubat |
3,1 |
1,6 |
0,11 |
|
2,3 |
0,6 |
0,02 |
|
Mart |
3,2 |
2,1 |
1,26 |
|
3,1 |
0,9 |
0,26 |
|
Nisan |
1,8 |
2,6 |
1,21 |
|
2,1 |
0,6 |
0,71 |
|
Mayıs |
-0,6 |
0,0 |
0,20 |
|
1,6 |
0,4 |
0,92 |
|
Haziran |
-1,9 |
-1,1 |
-0,48 |
|
-0,2 |
-0,1 |
0,10 |
|
Temmuz |
-0,5 |
-1,5 |
-0,74 |
|
-0,4 |
0,2 |
-0,57 |
|
Ağustos |
-0,2 |
0,8 |
1,04 |
|
0,7 |
0,6 |
0,85 |
|
Eylül |
0,1 |
1,8 |
0,78 |
|
1,9 |
0,9 |
1,02 |
|
Ekim |
0,6 |
3,2 |
0,68 |
|
1,4 |
2,2 |
1,79 |
|
Kasım |
1,7 |
0,8 |
-0,95 |
|
1,6 |
1,5 |
1,40 |
|
Aralık |
0,6 |
0,1 |
-0,04 |
|
0,9 |
0,4 |
0,42 |
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki
aya göre değişim” oranları açısından, ÜFE’de ve TÜFE’de dalgalı hareketler
gözlenmektedir. İstikrarlı bir düşüş süreci yaşanmamışsa da enflasyonda önemli
ölçüde gevşemeler meydana gelmiştir. Özellikle ÜFE’de Ocak, Haziran, Temmuz,
Kasım ve Aralık aylarında negatif oranlar söz konusudur. (Bkz. Tablo 7)
TABLO 8: FİYATLARDAKİ
GELİŞMELER (Bir önceki yılın aynı ayına göre değişim) (%)
|
|
ÜFE |
|
TÜFE |
||||
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
Ocak |
32,6 |
10,8 |
10,70 |
|
26,4 |
16,2 |
9,23 |
|
Şubat |
33,4 |
9,1 |
10,58 |
|
27,0 |
14,3 |
8,69 |
|
Mart |
35,2 |
8,0 |
11,33 |
|
29,4 |
11,8 |
7,94 |
|
Nisan |
35,1 |
8,9 |
10,17 |
|
29,5 |
10,2 |
8,18 |
|
Mayıs |
33,7 |
9,6 |
5,59 |
|
30,7 |
8,9 |
8,70 |
|
Haziran |
29,6 |
10,5 |
4,25 |
|
29,8 |
8,9 |
8,95 |
|
Temmuz |
25,6 |
9,4 |
4,26 |
|
27,4 |
9,6 |
7,82 |
|
Ağustos |
22,7 |
10,5 |
4,32 |
|
16,2 |
10,0 |
7,91 |
|
Eylül |
19,1 |
12,5 |
4,38 |
|
23,0 |
9,0 |
7,99 |
|
Ekim |
16,1 |
15,5 |
2,57 |
|
20,8 |
9,9 |
7,52 |
|
Kasım |
16,2 |
14,4 |
1,60 |
|
19,3 |
9,8 |
7,61 |
|
Aralık |
13,9 |
13,8 |
2,66 |
|
18,4 |
9,3 |
7,72 |
Kaynak: TÜİK
“Bir önceki
yılın aynı ayına göre değişim” açısından hem ÜFE’de hem TÜFE’de dalgalanmalar
olmakla beraber, belirgin düşüşler meydana gelmiştir. Yıl başı oranları baz
alındığında, yıl sonu itibariyle enflasyonda dikkat çekici azalmalar söz
konusudur. Dahası, yıl sonu TÜFE’de hedef oranın altına inilebilmiştir. (Bkz.
Tablo 8)
2003 yılı
TEFE-TÜFE hedef oranları sırasıyla %17,4 ve %20 idi. Her iki hedef de realize
olmuş ve sırasıyla %13,9 ve %18,4 olarak gerçekleşmişti. 2004 TÜFE hedef oranı
ise %12 olup, bu hedefe de ulaşılmıştı. 2005 TÜFE hedefi %8 olup, Temmuz
ayındaki %7,82 oranı ile bu hedef realize olmuştur. Aralık ayında ise bunun da
altına inilmiş ve oran, %7,72 olarak gerçekleşmiştir.
2-B)PARASAL GÖSTERGELER:
2004 ve
2005 sonları itibariyle parasal göstergeler ve bunlar arasındaki değişim
oranları, Tablo 9’da verilmiştir.
TABLO 9: PARASAL
GÖSTERGELER (Milyon YTL)
|
|
31 Aralık 2004 |
30 Aralık 2005 |
DEĞİŞİM (%) |
|
Dolaşımdaki Para |
12.446 |
18.276 |
46,8 |
|
Vadesiz Mevduat |
17.023 |
23.483 |
37,9 |
|
M1 |
29.469 |
41.759 |
41,7 |
|
Vadeli Mevduat |
79.875 |
111.387 |
39,5 |
|
M2 |
109.344 |
153.146 |
40,1 |
|
Döviz Tevdiatı |
76.074 |
76.440 |
0,5 |
|
Döviz Tevdiatı (Milyon Dolar) |
56.683 |
56.900 |
0,4 |
|
M2Y |
185.419 |
229.587 |
23,8 |
Kaynak: TCMB
2004 sonu
itibariyle 12.446 milyon YTL olan dolaşımdaki para meblağı, 2005 sonu
itibariyle 18.276 milyon YTL’ye yükselmiş olup, artış oranı %47 civarındadır.
Vadesiz mevduattaki artış oranı %37,9, vadeli mevduattaki artış oranı
%39,5’tir. Döviz tevdiatındaki artış ise çok düşük oranda olup, %0,5’tir. (Bkz.
Tablo 9)
2004 sonu
itibariyle mevduat bankalarınca verilen toplam kredi meblağı 77,6 milyar YTL
idi. Bu meblağ, 2005 sonu itibariyle 121 milyar YTL’ye yükselmiştir. Artış
oranı %56’ya tekabül etmektedir.
2-C)FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARI:
Finansal yatırım araçlarının nominal ve reel getirileri
Tablo 10’da yer almaktadır.
TABLO 10: SEÇİLMİŞ
FİNANSAL YATIRIM ARAÇLARININ NOMİNAL VE REEL GETİRİLERİ
|
|
NOMİNAL GETİRİ (%) |
REEL GETİRİ |
||
|
ÜFE (%) |
TÜFE (%) |
|||
|
3 AYLIK |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA ENDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
4,13 17,40 0,80 -2,40 15,50 |
4,45 17,77 1,11 -2,10 15,86 |
0,46 13,27 -2,75 -5,84 11,43 |
|
6 AYLIK |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA ENDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
8,10 46,50 -0,60 -3,10 18,80 |
7,28 45,39 -1,35 -3,83 17,90 |
2,95 39,52 -5,33 -7,71 13,14 |
|
YILLIK ORT. |
MEVDUAT FAİZİ (BRÜT) BORSA İNDEKSİ (İMKB 100) DOLAR EURO ALTIN (KÜLÇE) |
16,33 47,54 -5,67 -5,53 1,39 |
9,86 39,33 -10,92 -10,79 -4,25 |
7,54 36,39 -12,80 -12,68 -6,28 |
Kaynak: TÜİK
TÜİK
tarafından yapılan açıklamaya göre, 2005 sonu itibariyle; 1994=100 temel yıllı
ÜFE karşısında son üç aylık dönemde; seçilmiş yatırım araçları arasında en
fazla gelir sağlayan araç borsadır. En yüksek zarar ise Euro’da
gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 10)
Son altı
aylık dönemde; en yüksek getiri yine borsada elde edilmiştir. En fazla zarar
ise Euro’dadır. (Bkz. Tablo 10)
Yıllık
ortalamalar dikkate alındığında, en yüksek getiri yine borsada elde edilmiştir.
En fazla zarar ise Dolar’da gerçekleşmiştir. (Bkz. Tablo 10)
Türkiye’de,
2005 yılı sonu itibariyle banka sayısı 47 olup bunların dağılımı şöyledir: Kamu
kalkınma-yatırım-3; Kamu mevduat-3; Özel yatırım-8; Özel mevduat-18; TMSF-1;
Yabancı yatırım-2; Türkiye’de kurulu yabancı-5; Yabancı banka şubeleri-7. Aynı
tarih itibariyle katılım bankası (özel finans kurumu) sayısı 4’tür.
3)KAMU MALİYESİ KESİMİ
2005 yılı bütçe gelişmeleri, Tablo 11’de yer almaktadır.
TABLO 11: BÜTÇE İLE
İLGİLİ GELİŞMELER (Milyon YTL) (%)
|
|
2004 |
2005 |
ARTIŞ ORANI (2005/2004) |
HEDEF (2005) |
HEDEF (2006) |
|
GELİRLER |
109.887 |
134.819 |
22,7 |
126.490 |
144.058 |
|
Genel
Bütçe Gelirleri |
108.074 |
132.658 |
22,7 |
124.330 |
141.773 |
|
Vergi Gelirleri |
90.093 |
106.932 |
18,7 |
106.617 |
112.701 |
|
Vergi Dışı Gelirler |
17.065 |
23.198 |
35,9 |
17.238 |
14.497 |
|
Sermaye Gelirleri |
161 |
2.042 |
1.167,7 |
343 |
2.272 |
|
Alınan Bağış-Yardım |
755 |
486 |
-35,6 |
132 |
374 |
|
Katma
Bütçe Öz Gelirleri |
1.813 |
2.161 |
19,2 |
2.160 |
2.285 |
|
|
|
|
|
|
|
|
HARCAMALAR |
140.200 |
144.562 |
3,1 |
155.628 |
157.271 |
|
Faiz
Hariç Harcamalar |
83.712 |
98.883 |
18,1 |
99.188 |
111.011 |
|
Personel Giderleri |
28.948 |
31.856 |
10,0 |
31.904 |
35.642 |
|
Sos.Güv.Kur. Devlet Primi |
4.023 |
4.533 |
12,7 |
4.333 |
4.885 |
|
Mal ve Hizmet Alımları |
12.560 |
14.290 |
13,8 |
14.438 |
15.930 |
|
Cari Transferler |
27.659 |
35.190 |
27,2 |
32.499 |
37.372 |
|
Sermaye Giderleri |
7.972 |
9.684 |
21,5 |
10.071 |
10.737 |
|
Sermaye Transferleri |
437 |
1.546 |
253,5 |
1.088 |
2.184 |
|
Borç Verme |
2.075 |
1.784 |
-14,0 |
2.805 |
3.279 |
|
Faiz
Harcamaları |
56.488 |
45.680 |
-19,1 |
56.440 |
46.260 |
|
|
|
|
|
|
|
|
BÜTÇE
DENGESİ |
-30.313 |
-9.743 |
-67,9 |
-29.138 |
-13.213 |
|
|
|
|
|
|
|
|
Faiz Dışı
Denge |
26.175 |
35.936 |
37,3 |
27.302 |
33.047 |
Kaynak: MB
2005 yılında
elde edilen gelir meblağı 134.819 milyar YTL olup, hedeflenenin üstüne
çıkılmıştır. Gelirlerin en büyük kısmı, vergi yoluyla sağlanmış olup, toplamın
%79’unu oluşturmaktadır. Aynı dönemdeki harcama meblağı 144.562 milyar YTL’dir
ve 2005 yılı hedefinin %93’üne tekabül etmektedir. Harcamalar arasında alt
kalemler açısından en yüksek pay faize ait olup, toplamın %31,6’sını
oluşturmaktadır. (Bkz. Tablo 11)
2005
yılında, faiz harcamaları meblağı 45,7 milyar YTL olup, hedeflenenin %81’i
oranında gerçekleşmiştir. Faiz dışı denge verileri incelendiğinde, hedefin
fazlasıyla aşıldığı ortaya çıkmaktadır. Hedef 27.302 milyon YTL iken,
gerçekleşen meblağ 35.936 milyon YTL’dir. (Bkz. Tablo 11)
Bütçe
dengesinde dikkat çekici diğer bir gelişme ise açık meblağına ilişkindir. Yıl
sonu itibariyle hedeflenen bütçe açığı 29,1 milyar YTL iken, 2005 yılında
gerçekleşen açık meblağı 9,7 milyar YTL’dir. Bütçe gelişmeleri genel olarak
değerlendirildiğinde, malî disiplinin önemli ölçüde sağlanmış olduğu ortaya
çıkmaktadır. (Bkz. Tablo 11)
TABLO 12: İÇ BORÇ
DURUMU (Milyon YTL)
|
|
2003 |
2004 |
2005 |
|
MEBLAĞ |
194.387 |
224.483 |
244.782 |
|
VADE (ay) |
25,1 |
20,6 |
23,5 |
Kaynak: HM
2005 yılı toplam
iç borç stoku, 244,8 milyar YTL’dir. 2004 yılı sonuna göre meydana gelen artış,
20,3 milyar YTL’dir. Ortalama vadede ise nispî bir artış meydana gelmiştir. Yıl
başında 20,6 olan ortalama vade, yıl sonunda 23,5 aya yükselmiştir. (Bkz. Tablo
12)
TABLO 13: DIŞ BORÇ
DURUMU (Milyon $)
|
|
2003 |
2004 |
2005 (Ekim) |
|
TOPLAM |
145.833 |
161.900 |
165.269 |
|
*Kısa Vadeli |
23.013 |
31.793 |
36.947 |
|
*Orta-Uzun Vadeli |
122.820 |
130.107 |
128.322 |
Kaynak: HM
2004 yılı sonunda
161.900 milyon dolar olan dış borç stoku, 2005 yılı Ekim ayında 165.269 milyon
dolara yükselmiştir. Vadeler açısından dış borçlar, temel karakteristiğini
sürdürmekte olup, ağırlıklı olarak yine orta-uzun vadelidir. Orta-uzun vadeli
borçların toplam borç içindeki payı %78 civarındadır. (Bkz. Tablo 13)
TABLO 14: DIŞ BORÇ
KOMPOZİSYONU (%)
|
DÖVİZ CİNSİ |
2004 |
2005 (Ekim) |
|
DOLAR |
49,3 |
54,8 |
|
EURO |
33,8 |
31,9 |
|
SDR |
13,2 |
9,3 |
|
YEN |
2,1 |
1,8 |
|
DİĞER |
1,6 |
2,2 |
Kaynak: HM
Dış borcun
%54,8’i ABD Doları cinsindendir. Müteakiben, Euro, SDR, Yen ve diğer para
birimleri cinsiden borçlarımız gelmektedir. (Bkz. Tablo 14)
Hazine
Müsteşarlığı verilerine göre; konsolide bütçe toplam borç stoku, 2003 yılı sonu
itibariyle 202,7 milyar dolar iken; 2004 yılı sonu itibariyle 235,8 milyar
dolara; 2005 sonu itibariyle ise 246,9 milyar dolara yükselmiştir.
Alacaklılarına göre konsolide bütçe toplam borç meblağları şöyledir (milyar
dolar):
İç Borç Stoku (182,4): Piyasa 126,2; Kamu kesimi 56,2;
Dış Borç Stoku (64,5): Kredi 33,0 [Uluslararası Kuruluşlar
22,1 (IMF 14,6); Hükûmet Kuruluşları 5,2; Ticarî Bankalar 5,7]; Tahvil 31,5.
4)DIŞ TİCARET KESİMİ
Ana ve alt kalemler itibariyle dış ticaret verileri, Tablo
15’te ve 16’da yer almaktadır.
TABLO 15: DIŞ TİCARET
BİLEŞİMİ (000 $)
|
|
2004 |
2005 |
Değişim (%) |
|
İHRACAT |
63.167 |
73.122 |
15,8 |
|
İTHALÂT |
97.540 |
116.048 |
19,0 |
|
DIŞ TİCARET DENGESİ |
-34.373 |
-42.926 |
24,9 |
|
İHRACAT / İTHALÂT (%) |
64,8 |
63,0 |
|
Kaynak: DTM
2005 yılı
ihracatımız 73, ithalâtımız ise 116 milyar dolar civarındadır. 2004’ün aynı
dönemine göre meydana gelen artış oranları sırasıyla %15,8 ve %19’dur. Dış
ticaret açığında meydana gelen artış %24,9 olup, ihracatın ithalâtı karşılama
oranı %63’tür. (Bkz. Tablo 15)
TABLO 16: GENİŞ
EKONOMİK GRUPLARIN SINIFLAMASINA (GEGS) GÖRE DIŞ TİCARET BİLEŞİMİ (000 $)
|
|
2004 |
|
2005 |
||
|
|
DEĞER |
(%) |
|
DEĞER |
(%) |
|
İHRACAT |
|
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
6.530.838 |
10,3 |
|
7.974.132 |
10,9 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
25.945.606 |
41,1 |
|
30.129.191 |
41,2 |
|
Tüketim Malları |
30.501.889 |
48,3 |
|
34.665.985 |
47,4 |
|
Diğer |
188.820 |
0,3 |
|
352.843 |
0,5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
İTHALÂT |
|
|
|
|
|
|
Sermaye (Yatırım)
Malları |
17.397.440 |
17,8 |
|
20.236.084 |
17,4 |
|
Ara (Ham madde)
Mallar |
67.549.436 |
69,3 |
|
81.320.072 |
70,1 |
|
Tüketim Malları |
12.100.277 |
12,4 |
|
13.926.240 |
12,0 |
|
Diğer |
492.612 |
0,5 |
|
565.872 |
0,5 |
Kaynak: DTM
Mal
sınıflamasına göre dış ticaret bileşimi açısından, ihracat alt kalemleri
sırasıyla şöyledir: Tüketim, ham madde, yatırım ve diğer mallar. İthalât alt
kalemleri ise şöyledir: Ham madde, yatırım, tüketim ve diğer mallar. (Bkz.
Tablo 16)
Merkez
Bankası, ödemeler dengesi istatistiklerine göre cari işlemler hesabı; 2004
yılında 15,6 milyar dolar açık vermişken, 2005 yılında bu meblağ 22,9 milyar
dolara yükselmiştir. Artış oranı %47 civarındadır. Alt kalemler itibariyle 2005
yılı meblağları şöyledir (milyar dolar): Dış ticaret hesabı: -32,6; Hizmetler
hesabı: 14; Yatırım geliri hesabı: -5,8; Cari transferler hesabı: 1,5.
TÜİK
istatistiklerine göre, 2004 yılında çıkış yapan yabancı turist sayısı
17.203.000 iken; 2005’te bu sayı
20.523.000’e yükselmiş olup, artış oranı %19’dur. 2004 döneminde yabancılardan
elde edilen turizm geliri 15.888 milyon dolar iken; 2005’te 18.152 milyon
dolara yükselmiştir. Artış oranı %14 civarındadır.
BAZI DEĞERLENDİRMELER VE TEKLİFLER:
Devalüasyon tellallığı:
Ülkemizde,
ekonomik alanda çeşitli tellallıklar mevcuttur. Genel ekonomik kriz tellallığı,
Borsa krizi tellallığı vb… Devalüasyon tellallığı da bunlardan biridir…
Devamı için:
http://www.akademiktisat.net/calisma/tr_iktisat_sektorel/2005_06.htm
Enflasyon-piyasada nakit:
Para
otoritelerince, fiyat istikrarını sağlamaya yönelik olarak ısrarla izlenen
politikalar, beraberinde farklı gelişmelere de yol açmaktadır. İzlenen politikalar,
fiyatlarda istikrarı sağlamaktadır. Aynı tarzda devam edilmesi hâlinde bu
kronik sorun, tarihteki yerini alacaktır. Ancak, enflasyonun kontrol altına
alınması esnasında bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde farklı bir yapı ortaya
çıkmaktadır…
Devamı için:
http://www.akademiktisat.net/calisma/tr_iktisat_sektorel/2005_06.htm
Kredi kartı buz dağı:
Kredi kartı
tehlikesi hâlen devam etmektedir. Nedendir bilinmez, toplum olarak geçmişten
ders almaya karşı ilginç bir direncimiz var…
Devamı için:
http://www.akademiktisat.net/calisma/tr_iktisat_sektorel/2005_06.htm
Dış ticaret-komşu ülkeler:
Sanayileşme stratejileri izlenirken, bunların dış ticaretle olan ilişkisi de göz önüne alınabilir mi? Alınabilirse Türkiye açısından da önemli gelişmeler sağlamak mümkün hâle gelecektir. Türkiye komşu ülkeleriyle yeterli dış ticaret hacmine sahip değildir…
Devamı için:
http://www.akademiktisat.net/calisma/tr_iktisat_sektorel/2005_06.htm
Maastricht kriterleri ve Türkiye ekonomisi:
Ekonomilerdeki
kalıcı iyileşmelerin gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespitine dair birtakım
uluslar arası kriterler ortaya konmaktadır. Bunlara uygun gelişim sağlanması
halinde, bir ekonominin iyi yolda olduğundan bahsetmek mümkün hâle gelmektedir…
Devamı için:
http://www.akademiktisat.net/calisma/tr_iktisat_sektorel/2005_09.htm
Dr. Mehmet Behzat Ekinci.
Kaynaklar
TÜİK, DPT,
HM, DTM, TCMB, MB, BDDK, Anlayış.