TÜRKİYE’DE VE DÜNYA’DA
BOYA SANAYİİNE İKTİSADÎ BAKIŞ VE TÜRKİYE BOYA SANAYİİNDE KRİZ TEPKİSİ
İÇİNDEKİLER:
ÖZET
ABSTRACT
GİRİŞ
1. DÜNYA BOYA SANAYİİNE BAKIŞ
1.1. Genel Çerçeve
1.2. Sektörün
Dünyada ve AB Ülkelerinde Durumu
2. türkiye’DE BOYA SANAYİİ
2.1. Kuruluş
Sayısı, Mevcut Kapasite ve Kullanımı
2.2. Üretim
2.3. DIŞ
TİCARET
2.3.1. İhracat
2.3.2. İthalat
2.4 Yurt İçi Tüketim ve İstihdam
3. TÜRKİYE’DE KRİZ VE KRİZE VERİLEN
TEPKİ
SONUÇ
ÖZET
Bu
çalışmada Osmanlı’dan bu yana boya sanayinin kısa tarihçesi verilmeye, bu
sanayi dalının halen mevcut durumu da genel olarak gözden geçirilmeye
çalışılmıştır. Üretim, tüketim, kapasite, ithalât ve ihracat ele alınmıştır.
Türk boya sektörünün büyüklük ve yatırım eğilimleri incelenmiştir. Yine boya
sektörünün kapasite kullanımı ve kapasiteye ilişkin diğer oluşumlar gözden
geçirilmiştir. Bu çerçevede de Dünya’da boya arz talep dengesi ve beklentileri
irdelenmiştir. Türkiye’de yaşanan krizlerin boya sanayi üzerindeki yıpratıcı
etkileri gözden geçirilmeye çalışılmıştır. Krizlerde boya firmalarının savunma
tarzları ifade edilmek istenmiştir. Kriz sonrasında ise boya sektörünün savunma
ve yeniden yapılanma şekli ele alınmıştır.
ABSTRACT
In this
study, it is aimed to give a short story of paint sector in Turkey from Ottoman
Empire to
nowadays, and review actual state of this sector generally. Production,
consumption, capacity, export and import were considered in details. Negative
effects of crises that Turkey experienced had revised. During crises, defence
strategy of paint companies were expressed. In this frame, the balance of world
paint supply and demand balance and expectations has been evaluated.
GİRİŞ
Boya,
dekoratif veya koruma amaçlı kaplama olarak kullanılan; pigmentlerin sıvı
içinde çözündüğü emülsiyonlardan oluşan gruptur. [1]
Boyanın tüketim biçimi
dikkate alındığında sınıflandırılması şu şekilde yapılmaktadır:
1. İnşaat Boyaları (- Su bazlı, - Solvent Bazlı)
2. Sanayi Boyaları ve Vernikleri (-Otomotiv, -Mobilya,
-Metal, -Diğer boyalar)
3. Tiner
4. Matbaa Mürekkepleri
Osmanlı
İmparatorluğu döneminde sabun atölyeleri, gül yağı ve barut üretimi mevcut idi.
[2] Türkiye’de sanayileşme ve kimya sanayinin gelişmesi Cumhuriyetin ilanından
sonra başlamıştır. 1950’li yıllarda başlayan sanayileşme hareketi ile kimyasal
maddeye olan gereksinim artmıştır. İhracatın ithalâtı karşılamaktan uzak
kalması nedeniyle, kısa bir zaman sonra Türkiye’de baş gösteren döviz darlığı kimyasal
madde ithalâtını zorlaştırmış ve özel teşebbüs kimyasal maddeyi ülkede üretmeyi
düşünmüştür. Oysa batı dünyasında kimya sanayi 19. yüzyıldan itibaren
gelişmiştir.
Ordunun
ihtiyacı olan haki boyanın yerli olarak yapılması hususunda Sümerbank tarafından
yapılan önerilerin ışığında 1943 yılında Karabük Demir Çelik fabrikalarında yan
bir tesis kurulmuştur ve bu tesiste fabrikanın yan ürünlerinden olan Antracenin
eritilişi sonucu ‘’Karabük Hakisi’’ adı altında bir boya üretimine
geçilmiştir.[1]
Ülkemizdeki
hızlı kentleşme ve refah seviyesinin artmasına paralel olarak kişi başına
tüketilen boya miktarı artmaktadır. Metallerdeki korozyon ile gerek metal
gerekse ağaç malzemelerin yüksek maliyeti korunma gereksinimi gün geçtikçe
arttırmaktadır. Bu sebeple ülkemiz yabancı boya şirketleri için de büyük bir
pazar potansiyel olarak görülmektedir.
1. DÜNYA BOYA
SANAYİİNE BAKIŞ
1.1. Genel Çerçeve
Dünya boya
pazarı 60 milyar Amerikan Dolarıdır. [3] Bir pazar
araştırma şirketi olan Freedonia Group’un verilerine göre, dünya boya
üretiminin %34’ü Avrupa ‘da, %28’i ABD-Meksika ve Kanada’yı içeren NAFTA
ülkelerinde, %9’u Çin ve Hindistan’da, %8’i ise Japonya ‘da yapılıyor. Yine bu
grubun yaptığı araştırmaya göre 2003 yılında yaklaşık 23 milyon 600 bin ton (11-12
milyar litre) boya tüketildi. [16]Kullanım alanı açısından bakıldığında inşaat
boyaları %57’lik payla birinci sırada geliyor. Genel sanayi diye adlandırılan
metal, plastik, ambalaj %13’lük payla ikinci sırada yer almaktadır. Otomobil ve
otomobil tamir boyalarının payı %9’dür.
1.2. Sektörün Dünyada ve AB Ülkelerinde
Durumu
Kuzey
Amerika ülkeleri dünyadaki en büyük boya pazarını oluşturmaktadır. Bu ülkeler
toplam tüketimin %29 una sahiptir. Tüketimde %23 pay ile Avrupa ikinci sırada
gelmektedir. Üretimde ve dış ticarette AB ülkeleri, ABD ve Japonya söz
sahibidir. Ancak bu ülkeler genelde birbirinden ithalât yapmaktadırlar. Boya
talebinin en fazla arttığı ülkelerden biri Çin’dir. Boya tüketiminin dünya
genelinde her yıl %3,7 artmaktadır. Ancak kısa zamanda gelişmiş ülkeleri boya
tüketim artış rakamlarının, gelişmekte olan ülkelere göre daha az düzeyde
gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Bu durum yabancı sermaye girişi ile
gelişmekte olan ülkelere üstünlük sağlayacaktır.[3] [6]
Son dönemde
dünya boya sanayi önemli değişikliklere sahne olmaktadır. Satış hacimlerindeki
düşüş yanında, ham madde maliyetlerindeki artış kar marjlarını azaltmıştır.
Üretici firmalar daha düşük kapasite düzeyinde uzmanlaşma yoluna gitmişlerdir.
Sektörde konsantrasyon ve uzmanlık ağırlık kazanmıştır. Küçük firmalar ya
piyasadan çekilmek, yada büyük gruplar ile birleşmek zorunda kalmışlardır. Boya
sektöründe AR-GE çalışmaları ve teknolojik yenilikler oluşturmaya yönelik
çabalar gittikçe önem kazanmaktadır.
2005
yılında Dünya boya piyasasında yaklaşık 26 milyon ton boya üretilmiştir. Bu
üretim 10 binden fazla firma tarafından oluşturulmaktadır. Ancak pazarın
%40’ına , 10 adet büyük firma egemendir. Bu 10 firmanın 4’ü uluslararası
firmalardır.
Tablo 1: Dünya Boya Talebindeki
Büyüme Beklentileri (Bin ton)
|
|
Gerçekleşme |
Tahmin |
Yıllık Büyüme (%) |
|||
|
|
1997 |
2002 |
2007 |
2012 |
02/97 |
07/02 |
|
Dünya Boya Talebi |
22.110 |
24.300 |
28.800 |
34.500 |
1,9 |
3,5 |
|
K.Amerika |
6.650 |
7.120 |
8.150 |
9.320 |
1,4 |
2,7 |
|
Batı Avrupa |
4.990 |
5.380 |
6.030 |
6.790 |
1,5 |
2,3 |
|
Çin |
1.590 |
2.090 |
2.850 |
3.770 |
5,6 |
6,4 |
|
Japonya |
2.020 |
1.915 |
2.050 |
2.230 |
-1,1 |
1,4 |
|
Diğer Asya Pasifik |
2.710 |
3.140 |
4.000 |
5.200 |
3,0 |
3,0 |
|
Diğer bölgeler |
4.150 |
4.655 |
5.720 |
7.190 |
2,3 |
4,2 |
Kaynak:
Freedonia Group [4], CEPE [11]
Dünyadaki
boya talebinin, 2007 yılında 28,8 milyon tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Dünyanın en hızlı büyüyen boya pazarı olan Çin’de önümüzdeki üç yılda boya
talebinin %6,4 artması beklenmektedir. Doğu Avrupa
ülkeleri diğer bir büyüyen pazardır. Bunun somut örneği Polonya’dır Boya ve
vernik sektörü 1992 yılından bu yana %7 oranında büyüme göstermiştir.
Polonya’da kişi başı boya tüketimi 8 kg iken AB ülkelerinde ortalama 14 kg.
civarındadır. Halen ülkede 1.4 milyon konut açığı bulunmakta olup inşaat
sektörünün de boya ile yakın ilişkisi nedeniyle boya talebini daha da artacağı
beklenmektedir. [5]
Tablo 2: Dünya Pigmentler/Boyalar ve Vernikler İthalinde Önde Gelen
Ülkeler (Bin $)
|
|
2001 |
2002 |
2003 |
|
Çin |
1.403.915 |
1.605.574 |
1.996.100 |
|
Almanya |
1.455.399 |
1.481.583 |
1.828.215 |
|
ABD |
1.790.449 |
1.647.200 |
1.750.331 |
|
Fransa |
1.306.933 |
1.377.789 |
1.655.707 |
|
Belçika |
980.047 |
1.143.939 |
1.346.355 |
|
Kanada |
1.124.920 |
1.182.882 |
1.285.880 |
|
BAE |
1.047.924 |
1.086.635 |
1.277.185 |
|
İtalya |
996.447 |
1.053.743 |
1.203.815 |
|
İspanya |
708.198 |
805.974 |
978.447 |
|
Kore
Cumhuriyeti |
640.956 |
698.720 |
832.498 |
|
Polonya |
556.916 |
622.938 |
786.956 |
|
Hollanda |
564.710 |
621.690 |
784.253 |
|
Hong Kong |
696.915 |
742.296 |
779.542 |
|
Meksika |
655.625 |
694.645 |
761.952 |
|
Rusya
Federasyonu |
372.708 |
434.724 |
552.433 |
|
Japonya |
474.637 |
452.024 |
541.596 |
|
Avusturya |
421.831 |
400.839 |
540.821 |
|
Tayland |
524.516 |
|
529.326 |
|
Türkiye |
261.315 |
369.009 |
495.588 |
|
İsviçre |
434.442 |
556.310 |
481.421 |
|
Diğer
Ülkeler |
12.443.774 |
13.188449 |
11.528090 |
|
Toplam |
20.733.037 |
19.587.618 |
19.592.925 |
Kaynak: ITC – International
Trade Center (Uluslararası Ticaret Merkezi)
Tablo 3: Dünya’da Pigment/Boya ve Vernik İhracatında Önde Gelen Ülkeler
(Bin $)
|
|
2001 |
2002 |
2003 |
|
Almanya |
4.168.402 |
4.428.999 |
5.413.821 |
|
ABD |
3.125.454 |
3.257.410 |
3.552.873 |
|
Belçika |
1.582.463 |
1.698.868 |
2.095.367 |
|
BAE |
1.540.566 |
1.702.512 |
1.968.918 |
|
Japonya |
1.568.301 |
1.662.532 |
1.958.551 |
|
Fransa |
1.255.595 |
1.360.594 |
1.657.212 |
|
Hollanda |
1.027.562 |
1.175.764 |
1.465.870 |
|
İtalya |
1.064.324 |
1.187.366 |
1.406.155 |
|
İspanya |
851.038 |
959.539 |
1.200.197 |
|
İsviçre |
658.513 |
689.744 |
846.264 |
|
Singapur |
568.448 |
596.346 |
653.491 |
|
Kanada |
574.891 |
589.081 |
628.587 |
|
İsveç |
410.375 |
476.429 |
587.159 |
|
Çin |
411.540 |
469.454 |
546.215 |
|
Kore
Cumh. |
379.399 |
434.540 |
503.683 |
|
Finlandiya |
404.543 |
408.170 |
485.275 |
|
Avustralya |
322.436 |
353.243 |
384.802 |
|
Avusturya |
267.662 |
288.621 |
383.668 |
|
Meksika |
424.436 |
358.003 |
292.736 |
|
Danimarka |
223.092 |
214.688 |
258.567 |
|
Diğer
Ülkeler |
12.776.807 |
9.143.032 |
7.800.423 |
|
Toplam |
18.273.180 |
14.980.890 |
13.370.870 |
Kaynak: ITC
– International Trade Center (Uluslararası Ticaret Merkezi)
2.
türkiye’DE BOYA SANAYİİ
2.1. Kuruluş Sayısı, Mevcut Kapasite ve
Kullanımı
Türkiye
boya sanayi, Avrupa’nın 6. büyük boya üreticisi olup dünyadaki payı binde
ikidir[14]. Boya sanayinde kayıtlı 600’e yakın üretici firma mevcuttur. Ancak
“merdiven altı” olarak tabir edilen kayıt dışı üretim yapan firmalar önemli bir
yekün tutmaktadır.
Sektörde faaliyet gösteren başlıca büyük firmaların dünyadaki büyük üreticiler
ile yapmış oldukları ortaklıklar Türkiye’ye bu konuda son dönemde önemli ölçüde
teknoloji ve yabancı sermaye girişini de sağlamıştır.
Türkiye’de
boya sanayi, inşaat ve genel sanayi sektörlerine son derece bağımlıdır. İnşaat
sektöründe yaşanan durgunluk ve Türkiye’de son 1999-2001döneminde yaşanan
krizde ortay çıkan olumsuzluklar boya piyasasına da geniş ölçüde yansımış,
üretim ve talebin düşmesine neden olmuştur.
Türkiye
boya pazarında satılan yabancı boya ürünlerinin önemli bir kısmı AB
ülkelerinden gelmektedir. 2001 krizi Türkiye’de diğer sektörlerde olduğu gibi
dışarıdan ham madde ithal eden ve vadeli satış yapan boya sanayini de olumsuz
etkilemiş ve üretimi %40 oranında düşürmüştür. 2003 yılı ile beraber sektör
toparlama sürecini yaşamakta ve 2004 döneminden itibaren normalleşme aşamasına
girmiştir. Boya sektörü ağırlıklı olarak iç pazar içinde üretim yapmakta, son
dönemde ise ihracatı arttırmaya çalışmaktadır.
Genel sanayi alanında hizmet veren
boya sektörü 1988 yılından itibaren ülkemizdeki inşaat sektöründeki canlılığa
ve gelir düzeyine bağlı olarak her yıl yaklaşık %10 üzerinde bir artış
göstermiştir. Bu gelişme 2001 krizi ile büyük darbe yemiş ve %25 oranında
üretim gerilemiştir.
Sektörde
yaklaşık 15 büyük ve 100 e yakın orta ölçekli firmanın yanı sıra 450’ye yakın
küçük ölçekli üretim yapan ve boya pazarının yaklaşık %20’sine yakın kısmını elinde
bulunduran firmalardan oluşmaktadır.
Boya
sanayinde kurulu tesislerin kapasiteleri ile teknolojilerinin modernliği büyük
değişiklikler göstermektedir. Sektördeki büyük firmaların ileri ülkelerdeki
tesislerin kapasite ve teknolojilerinden farklı olmayan tesisleri bulunduğu
gibi çok küçük kapasiteler ile çok ilkel alet ve ortamlarda çalışan tesisler de
vardır.[7] Bir kısım üreticilerimiz lisans anlaşmaları ile dünyanın önde gelen
büyük üreticileri ile ortaklıklar kurarak teknolojilerini geliştirmişlerdir.
Ayrıca kendi AR-GE faaliyetlerini yapan firmalar da mevcuttur.
Boya
sektöründe gerek 1999 yılından sonra kapasite açısından zirveye ulaşılmış
olması, gerekse takip eden ekonomik krizler nedeniyle üretim kapasitesinde son
dönemde önemli bir değişim görülmemektedir.
Tablo 4: Türkiye’de Firmaların Boya Üretim Kapasiteleri (2004)
|
BOYA CİNSİ |
TON |
|
İnşaat Boyaları |
470.000 |
|
Ahşap Boyaları |
93.000 |
|
Otomotiv |
46.000 |
|
Metal Boya ve Vernikleri |
39.000 |
|
Toz Boya |
33.000 |
|
Diğer Boyalar |
35.650 |
|
Tiner |
80.000 |
|
TOPLAM KAPASİTE |
796.650 |
Kaynak: TSKB, Boya Sektör Raporu, Temmuz 2005.
2004 yılı
verilerine göre sektörün mevcut kurulu kapasitesinin kullanım bağlantılı
sektörlere göre dağılımı ise; inşaat boya ve vernikleri %59, tiner ve
incelticiler %10, ahşap boyaları %12, otomotiv sanayi %6, metal sanayi %5, toz
boya %4 ve diğer boyalar ise %4 şeklindedir.
Boya
sektörü genelinde kapasite kullanım oranları ise genelde düşük düzeyde
kalmaktadır. 1995 yılından bu yana sektörde kapasite kullanım oranı %60 ila %42
arasında değişim göstermiştir. Gelecekteki kapasite kullanım oranı ise
ülkemizdeki genel ekonomik gelişmeler ışığında AB ile olan ilişkilerimizin
alacağı yeni şekle bağlı olacaktır.
2.2.
Üretim
Türkiye, bugün Avrupa’nın en büyük 6. boya üreticisi
konumundadır. Toplam üretim kapasitesi yıllık 796.650 ton/yıl’dır. Boya
sektöründe talebe bağlı olarak yıllık 250-300 bin ton inşaat boyası üretimi
gerçekleştirilmektedir. Türk boya sanayinin dünya pazarından aldığı pay ise
%1,5 –1,7’dir.
Türk boya
sektörü üretim teknolojileri ve ürünler yönünden AB ülkelerini örnek
almaktadır. yenileme ve yatırım çalışmaları da AB’deki gelişmeler doğrultusunda
yapılmaktadır.
Toplam kapasitenin
%59’unu inşaat boyaları yani dekoratif boyalar oluşturmaktadır. Bu nedenle de
boya sektörü inşaat sektöründe yaşanan durgunluklara büyük ölçüde bağımlıdır.
Bu kapasitenin %61’i su bazlı boyalara, %39’u de solvent bazlı boyalara aittir.
Sektörde yerli ham madde kullanımı %30 dolayındadır.
Yıllık boya
üretiminin %80’i büyük ve orta ölçekli firmalar %20’i ise (vernik ve tiner
ağırlıklı olmak üzere) küçük ölçekli üreticiler tarafından
gerçekleştirilmektedir.
Boya
üretimi genelde inşaat sektörüne yönelik olduğundan mevsimlere göre farklılık
göstermektedir. Üretim miktarı inşaat çalışmalarının yoğun olduğu yaz
aylarında, diğer ayların 2 katına çıkmaktadır.
Boya
sektörü mevcut kurulu kapasitenin oldukça altında üretim rakamlarına sahiptir.
Kapasite kullanım oranları son yıllarda %80’lerden %55’lere düşmüştür.
Tablo 5: Boya Sektöründe Kapasite
Kullanma Oranı (2004)
|
BOYA CİNSİ |
ORAN (%) |
|
İnşaat Boyaları |
55 |
|
Ahşap Boyaları |
70 |
|
Otomotiv |
51 |
|
Metal Boya ve Vernikleri |
69 |
|
Toz Boya |
45 |
|
Diğer Boyalar |
49 |
|
Tiner |
50 |
|
ORTALAMA KKO |
56 |
Kaynak: BOSAD (Boya Sanayicileri
Derneği) Çalışması.
Boya
sektörü 1980-1990 döneminde %9 oranında, 1990-98 döneminde ise %11 oranında büyümüştür.
99 sonrasında ise %15 oranında bir küçülme yaşamıştır. Bu küçülmede Rusya
pazarında yaşanan krizinde etkisi vardır. 2002 yılında ise boya sektörü yavaş
da olsa toparlanma belirtileri göstermiş ve %19’luk artışla toplamda 420 bin
tonluk üretim rakamına ulaşıldığı tahmin edilmektedir. Bu dönemde inşaat
boyaları bir önceki yıla göre artış göstererek 215 bin ton olmuştur. Bugün
mevcut sektörel üretim, 2001 yılı malî krizinde yaşadığı gerilemeyi geride
bırakmıştır. Boya üretiminin bundan sonraki gelişimi Türkiye’nin AB ile olan
sürecine bağlıdır. Türkiye’nin AB üyeliğine girişi, yıllık kişi başına boya
tüketimi olan 4,5-5 lt, 10 lt’lik AB ortalamasına çekeceği beklenmektedir.
2003
yılında ise boya sektöründe üretimde %8’lik büyüme kaydedilmiş, 452 bin tonluk
boya üretildiği tahmin edilmektedir. (BOSAD tahmini) İnşaat boyalarının aynı
yıl üretim rakamı 235 bin ton olmuştur. 2004 yılı üretiminin 500 bin tona
ulaşmıştır. 2005 yılı BOSAD çalışma tahminlerine göre üretim 528 bin tona
ulaşması beklenmektedir.
Tablo 6: Boya Sanayiinde Üretim (Ton)
|
|
1999 |
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
2005 |
|
Dekoratif Boyalar |
210.000 |
230.000 |
175.000 |
215.000 |
235.000 |
260.000 |
280.000 |
|
Ahşap Boyaları |
55.000 |
64.000 |
50.000 |
59.000 |
59.000 |
65.000 |
67.000 |
|
Metal Boya ve Vernikleri |
24.000 |
26.000 |
22.000 |
23.000 |
25.000 |
27.000 |
29.000 |
|
Otomotiv Boyaları |
20.500 |
21.800 |
12.100 |
14.600 |
18.000 |
23.500 |
27.000 |
|
Oem Boyaları |
7.500 |
7.800 |
5.100 |
6.100 |
9.000 |
16.000 |
17.000 |
|
Oto Tamir Boyaları |
13.000 |
14.000 |
7.500 |
8.500 |
9.000 |
9.500 |
10.000 |
|
Diğer Boyalar |
50.500 |
54.000 |
42.000 |
50.000 |
52.500 |
55.000 |
56.000 |
|
Çözücüler |
32.000 |
27.000 |
32.000 |
36.000 |
38.000 |
40.000 |
40.000 |
|
Mürekkepler |
21.000 |
22.000 |
19.000 |
23.000 |
25.000 |
29.500 |
29.500 |
|
Can Coating Sistemleri |
4.500 |
5.000 |
4.000 |
6.000 |
6.250 |
6.500 |
6.500 |
|
TOPLAM |
413.000 |
444.800 |
352.100 |
420.600 |
452.500 |
500.000 |
528.500 |
Kaynak: TSKB Boya Sektör
Raporları ve BOSAD
(Boya Sanayicileri Derneği) Çalışması.
2.3. DIŞ TİCARET
2.3.1. İhracat
Dış ticaret
boyutu boya sektöründe çok büyük yer tutmamasına rağmen özellikle 2001 krizi
yaşandıktan sonra sektörel ihracat 2002 yılında %25 oranında artarak krizden
çıkış için bir çare olmuştur. İhracat daha çok Rusya Federasyonuna bağlı
ülkeler, Türk Cumhuriyetler, Doğu Avrupa ve Orta Doğuya yönelik yapılmıştır. Bu
dönemde AB ülkelerine yapılan ihracat %3 gibi düşük bir düzeyde kalmıştır.
Sektörel
kapasite yurt içi talebin oldukça üzerinde olmasına karşın yaşanan talep
ertelenmesi, sektörü son dönemde ihracata yöneltmiştir. Son yıllardaki ihracat
artışını, ham madde yerine mamul ürün ihracatına önem verilmesi de
etkilemiştir.
Boya ihracatının kimya sanayi ihracatı içindeki payı 2003
yılında %6,3 seviyesindedir. Yaklaşık boya üretiminin %10’luk kısmı ihraç
edilmektedir. Ağırlıklı olarak dekoratif boyalardan oluşan ihracat, 1998 yılına
kadar istikrarlı artmasına karşı 1999 yılında gerilemiştir. 2001 yılında
yaklaşık 92,5 milyon dolarlık ihracat yapılmıştır. Bu tutarın 23,8 milyon
doları ham maddeden, 68,6 milyon doları da mamul maddelerden elde edilmiştir.
2001 yılında miktar bazında 92,4 bin tonluk ihracat gerçekleşmiştir. 2002
yılında yaklaşık 142 ülkeye 119,4 milyon dolarlık, 125,8 bin tonluk ihracat
yapılmıştır. İhracat değerli %29,2 oranında artmıştır. İnşaat boyalarının
toplam boya ihracatı içindeki payı %54 olmuştur.
2003
yılında ise ihracat tutarı %21,5 oranında artmış, 145 milyon dolarlık ihracat
yapılmıştır. Miktarda da %1,6 artışla 127,8 bin ton boya ihraç edilmiştir.
İhracatın olumlu seyri boya sektöründe canlanma olduğunu, üretimde ve üretim
kalitesinde artış olduğunun belirtisidir. Aşağıdaki tabloda 1995-2003 yılları
arasında boya ihracatına ilişkin rakamlar verilmektedir.
Tablo 7: Türkiye’nin Boya İhracatı (Bin $)
|
GTİP No. |
Ürünler |
2002 |
2003 |
2004 |
04/03 (%) |
|
3204 |
Sentetik organik
boyayıcı maddeler |
12.275 |
14.064 |
16.882 |
20,03 |
|
3205 |
Boyayıcı laklar;
esası lak olan müstahzarlar |
35 |
371 |
95 |
-74,47 |
|
3206 |
Diğer boyayıcı maddeler |
2.029 |
3.709 |
6.286 |
69,46 |
|
3207 |
Seramik, emaye/cam sanayinde kullanılan
boya, sır, cila vb. |
5.587 |
8.301 |
10.705 |
28,97 |
|
3208 |
Sentetik polimerler esaslı; susuz ortamda
eriyen/ dağılan boya ve vernik |
29.993 |
34.110 |
41.412 |
21,41 |
|
3209 |
Sentetik polimerler
esaslı; sulu ortamda eriyen/ dağılan boya ve vernik |
11.139 |
12.022 |
15.751 |
31,02 |
|
3210 |
Diğer boya ve
vernikler (emaye/laklar/pigment) |
9.687 |
11.849 |
14.335 |
20,97 |
|
3211 |
Müstahzar kurutucu
maddeler (sikatifler) |
1.082 |
1.449 |
3.627 |
150,34 |
|
3212 |
Boyaların imalinde
kullanılan, susuz ortamda dağılan istampa boyası ve pigment |
2.308 |
1.294 |
2.477 |
91,37 |
|
3213 |
Resim, eğitim ve afiş
boyaları, renkleri değiştirici vs. boyalar |
765 |
680 |
967 |
42,24 |
|
3214 |
Macunlar, renkli
çimentolar ve boyacılıkta kullanılan sıvama mad. |
13.667 |
19.258 |
27.237 |
41,43 |
|
3215 |
Matbaa, yazı, çizim
ve diğer mürekkepler |
7.873 |
10.899 |
15.475 |
41,99 |
|
32 |
TOPLAM |
97.453 |
119.288 |
156.157 |
|
Kaynak: DTM (Dış
Ticaret Müsteşarlığı), http://www.immib.org.tr,
Tablo 8: Türkiye’nin Ülkeler İtibariyle Boya İhracatı (Bin $)
|
|
2002 |
2003 |
2004 |
04/03
(%) |
|
Rusya Federasyonu |
11.283 |
13.544 |
16.922 |
24,94 |
|
Azerbaycan-Nahçıvan |
9.917 |
10.460 |
12.160 |
16,25 |
|
Romanya |
6.435 |
7.267 |
9.948 |
36,9 |
|
Ukrayna |
4.832 |
6.753 |
8.254 |
22,23 |
|
İsrail |
4.874 |
6.424 |
7.434 |
15,72 |
|
Gürcistan |
4.186 |
6.291 |
7.325 |
16,43 |
|
İran |
3.721 |
6.025 |
8.442 |
40,12 |
|
Çin Halk Cumhuriyeti |
3.142 |
4.063 |
6.790 |
67,09 |
|
Menemen Serbest Bölgesi |
4.280 |
3.994 |
3.498 |
-12,42 |
|
Kazakistan |
2.949 |
3.845 |
4.787 |
24,51 |
|
Suriye |
2.871 |
3.739 |
5.455 |
45,9 |
|
Suudi Arabistan |
3.892 |
3.687 |
4.995 |
35,46 |
|
Kuzey Kibris |
3.260 |
3.568 |
4.523 |
26,75 |
|
Bulgaristan |
2.562 |
3.514 |
5.786 |
64,65 |
|
İtalya |
2.794 |
3.308 |
3.225 |
-2,53 |
|
Türkmenistan |
2.492 |
3.214 |
4.606 |
43,3 |
|
Ege Serbest Bölgesi |
2.426 |
3.061 |
3.972 |
29,78 |
|
İst.Deri Serbest
Bölgesi |
1.811 |
2.671 |
3.549 |
32,87 |
|
Mısır |
2.510 |
2.529 |
3.303 |
30,6 |
|
Mersin Serbest
Bölgesi |
2.097 |
2.525 |
3.940 |
56,03 |
|
Macaristan |
1.263 |
2.214 |
1.404 |
-36,55 |
|
Cezayir |
2.452 |
2.167 |
3.648 |
68,33 |
|
Fas |
195 |
317 |
489 |
54,58 |
|
Birleşik Arap Emirlikleri |
1.173 |
1.430 |
1.571 |
9,84 |
|
Irak |
0 |
1.286 |
3.962 |
208,07 |
|
Hollanda |
193 |
300 |
742 |
147,06 |
|
Yunanistan |
873 |
1.213 |
1.389 |
14,54 |
|
İngiltere |
1.486 |
1.195 |
1.451 |
21,41 |
|
Güney Kore Cumhuriyeti |
1.390 |
1.155 |
1.441 |
24,81 |
|
Avustralya |
1.760 |
1.074 |
641 |
-40,36 |
|
Makedonya |
527 |
1.023 |
1.456 |
42,38 |
|
Tayvan |
809 |
1.017 |
1.961 |
92,75 |
|
Diğer Ülkeler |
18.670 |
20.148 |
27.859 |
38,27 |
|
Toplam |
113.124 |
135.022 |
176.928 |
|
Kaynak: DTM
Önümüzdeki dönemde
Irak’ın boya sektöründe önemli bir Pazar olması beklenmektedir. 2004 yılında
boya ihracatının %20 artışla 175 milyon dolara ulaşmıştır.
Boya
ihracatı ağırlıklı olarak Doğu Avrupa, Orta Asya, Orta Doğu ülkeleri ve Türk Cumhuriyetlerine
yapılmaktadır. Ülkeler ve bölgeler arasında Rusya, Azerbaycan, Romanya İsrail,
Ukrayna, Gürcistan, Suudi Arabistan ve İran başta gelmektedir.
Türkiye
bugün dünya boya ihracatında önemli bir yere sahip değildir. İran, Irak ve Orta
Doğu pazarları, Türkiye ihracat pazarına yeniden katılmaya başlamışlardır.
Gürcistan ve Ukrayna son dönemde boya ihracatında önemli gelişmeler sergilenen
iki ülke olmuştur.
2005
yılında ise ihracatın bir önceki yıla göre artış trendini sürdürdüğü
görülmektedir. İGEME verilerine göre 2005 yılı Ocak- Ekim döneminde 189.595 bin
dolar ihracat gerçekleşmiştir. 2005 yılı boya ve ham madde ürünleri ihracatının
200 milyon doları geçmesi beklenmektedir. 2005 yılı geçici verileri ihracatın
ton ve dolar bazında artış eğilimi içinde olduğunu göstermektedir.
Boya
sektörünün 9. beş yıllık kalkınma dönemi içinde toplam ihracatının (boya
ürünleri ve ham madde) 500 milyon doları aşması beklenmektedir.
2.3.2. İthalat
Dünya boya ithalâtında Türkiye 21.
sırada yer almaktadır. Dünya ithalâtı içindeki payı %3’tür. Türkiye’nin
ithalâta bağımlılık oranı ham maddede %70, mamul maddede %25
düzeylerindedir.Mamul madde olarak boya ithalâtı yüksek düzeyde değildir. Ancak
boya sektörü ham madde açısından dışa bağımlı olduğundan sektörün girdi
ithalâtı oldukça yüksektir. (Bkz. Tablo 9/10) Sektörün 2000 yılında yaptığı
ithalât 614 milyon dolara ulaşırken, ihracat miktarı 88 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir. İthalât rakamları, ihracat rakamlarının yaklaşık 8 katıdır.
2002 yılında ise ekonomik canlanmaya paralellik gösterecek
şekilde toplam sektör ithalâtı bir önceki yıla göre %38 oranında artmış, 681
milyon dolara ulaşmıştır. Toplam boya ve ham madde ithalâtının %70 ini boyayıcı
maddeler (pigmentler) oluşturmaktadır. İthalât rakamları, ihracat rakamlarının
yaklaşık 6 katı olmuştur. Bu dönemde inşaat boyalarında da 150 milyon dolarlık
ithalât yapılmıştır. Bu oran toplam boya ithalâtının %22’dir.
2004
yılının ilk 4 ayında ithalât rakamlarında bir önceki yılın aynı dönemine göre
%32lik artış olmuştur. Aşağıda 2002-2004 yılları arasında yapılan boya
ithalâtına ilişkin veriler bulunmaktadır
Tablo 9: Türkiye’nin Boya İthalâtı (Bin $)
|
GTİP No |
Ürünler |
2002 |
2003 |
2004 |
04/03
(%) |
|
3204 |
Sentetik organik boyayıcı maddeler |
284.697 |
323.354 |
346.191 |
7,06 |
|
3205 |
Boyayıcı laklar; esası lak olan müstahzarlar |
374 |
560 |
658 |
17,47 |
|
3206 |
Diğer
boyayıcı maddeler |
133.310 |
178.153 |
232.820 |
30,69 |
|
3207 |
Seramik, emaye/cam
sanayiinde kullanılan boya, sır, cila vb. |
38.199 |
49.512 |
58.980 |
19,12 |
|
3208 |
Sentetik
polimerler esaslı; susuz ortamda eriyen/dağılan, boya ve vernik |
72.305 |
99.291 |
125.355 |
26,25 |
|
3209 |
Sentetik polimerler esaslı; sulu ortamda eriyen/dağılan
boya ve vernik |
26.734 |
35.756 |
43.276 |
21,03 |
|
3210 |
Diğer boya ve vernikler (emaye/laklar/pigment) |
6.235 |
7.194 |
8.837 |
22,84 |
|
3211 |
Müstahzar kurutucu maddeler (sikatifler) |
487 |
129 |
131 |
1,84 |
|
3212 |
Boyaların imalinde kullanılan, susuz ortamda dağılan
istampa boyası ve pigment |
14.068 |
20.151 |
27.808 |
37,99 |
|
3213 |
Resim, eğitim ve afiş boyaları, renkleri değiştirici
vs. boyalar |
2.443 |
2.999 |
3.464 |
15,52 |
|
3214 |
Macunlar, renkli çimentolar ve boyacılıkta kullanılan
sıvama maddeleri |
45.453 |
58.889 |
83.122 |
41,15 |
|
3215 |
Matbaa, yazı, çizim ve diğer mürekkepler |
25.324 |
36.145 |
51.271 |
41,85 |
|
32 |
TOPLAM |
649.629 |
812.133 |
981.883 |
|
Tablo 10: Türkiye’nin Ülkeler İtibariyle Boya Ürünleri ve Ham Madde
İthalâtı (Bin $)
|
|
2002 |
2003 |
2004 |
04/03 (%) |
|
Almanya |
178.048 |
221.933 |
261.002 |
17,6 |
|
İtalya |
69.226 |
90.482 |
104.008 |
14,95 |
|
İngiltere |
48.893 |
57.649 |
72.548 |
25,84 |
|
Fransa |
41.974 |
53.884 |
69.759 |
29,46 |
|
Belçika |
35.417 |
50.244 |
54.769 |
9,01 |
|
İsviçre |
33.671 |
40.454 |
45.586 |
12,69 |
|
İspanya |
32.092 |
38.676 |
45.147 |
16,73 |
|
Hollanda |
28.447 |
34.005 |
35.967 |
5,77 |
|
Hindistan |
28.812 |
33.791 |
42.555 |
25,93 |
|
Çin Halk
Cumhuriyeti |
25.716 |
32.867 |
47.735 |
45,23 |
|
A.B.D. |
20.980 |
28.247 |
35.695 |
26,37 |
|
Tayvan |
24.717 |
26.246 |
22.480 |
-14,35 |
|
Güney Kore Cumhuriyeti |
16.070 |
19.491 |
23.216 |
19,11 |
|
Japonya |
15.305 |
16.018 |
18.880 |
17,86 |
|
Endonezya |
6.247 |
8.567 |
9.140 |
6,69 |
|
Danimarka |
6.763 |
8.260 |
11.502 |
39,25 |
|
Finlandiya |
7.123 |
7.298 |
7.826 |
7,23 |
|
İsveç |
5.700 |
6.948 |
9.604 |
38,22 |
|
Mersin Serbest
Bölgesi |
5.483 |
6.701 |
10.893 |
62,56 |
|
Suudi Arabistan |
4.267 |
6.535 |
9.873 |
51,07 |
|
Yunanistan |
4.562 |
5.974 |
7.402 |
23,91 |
|
Ukrayna |
1.633 |
5.045 |
7.351 |
45,71 |
|
Avusturya |
2.667 |
4.893 |
6.230 |
27,32 |
|
Slovenya |
2.957 |
4.555 |
6.702 |
47,13 |
|
İsrail |
5.479 |
3.973 |
9.269 |
133,33 |
|
İrlanda |
3.513 |
3.684 |
5.732 |
55,6 |
|
Portekiz |
2.637 |
3.646 |
4.703 |
28,99 |
|
Çek Cumhuriyeti |
2.851 |
3.558 |
3.939 |
10,7 |
|
Tayland |
2.984 |
3.542 |
4.130 |
16,6 |
|
Polonya |
2.349 |
3.074 |
2.343 |
-23,8 |
|
Lüksemburg |
1.584 |
2.882 |
3.234 |
12,23 |
|
Avrupa Serbest
Bölgesi |
984 |
2.502 |
3.304 |
32,08 |
|
Diğer Ülkeler |
11.407 |
14.054 |
22.956 |
63,34 |
|
TOPLAM |
680.556 |
849.679 |
1.025.479 |
|
Kaynak: DTM
İthalâtın çok büyük bir bölümü başta
Almanya olmak üzere, Batı Avrupa ülkelerinden yapılmaktadır. AB ülkelerinin
toplam ithalâttaki payı %60’tır. (İspanya, İngiltere, İtalya, Fransa, Belçika
vb.) Daha sonra sırayla Çin, İsviçre, Güney Kore, Hindistan, Japonya, Tayvan
gibi ülkeler gelir.
2005 yılı
geçici verilerine göre (İGEME) boya sektöründe ithalâtın nispi olarak artış
trendi içinde olduğu görülmektedir. 2004 yılında sektöre yönelik gerçekleşen
toplam ithalât (ürün ve ham madde) 1 milyar doları aşarken, 2005 yılının
Ocak-Ekim döneminde aynı ithalâtın 934.770 milyon dolara ulaştığı
görülmektedir. 2005 yıl sonu itibarı ile toplam ithalât rakamının geçen yıl ile
eşdeğer seviyede kalacağı tahmin edilmektedir.
2.4 Yurt İçi Tüketim ve
İstihdam
Yurt içi
üretim ile tüketim birbirine paralel bir seyir izlemektedir. Bu seyir özellikle
2002 yılından sonra artan ihracat oranı ile beraber değişime uğramıştır. Boya
pazarında talep açısından en büyük düşüş inşaat boyalarındadır. Üretilen
boyadan ortalama 200-350 bin tonu iç pazarda tüketilmektedir. Boya sektöründe
yurt içi talep %90 oranında yerli üretimle karşılanmaktadır.
2002
yılında toplam iç pazar %22 dolaylarında büyümüş, tüketim 300 bin ton üzerine
çıkmıştır. Ancak bu tüketim artışı 2000 yılı düzeyini bile yakalayamamıştır.
Ancak devam eden yıllarda boya tüketimi iki haneli rakamlarla büyümesine devam
etmiştir.
Tablo 11: Türkiye’de Toplam Boya
Tüketimi (Ton)
|
YILLAR |
TÜKETİM (TON) |
DEĞİŞİM (%) |
|
2000 |
384.800 |
|
|
2001 |
263.500 |
-31 |
|
2002 |
320.750 |
22 |
|
2003 |
379.150 |
18 |
|
2004 |
425.985 |
12 |
Kaynak: TSKB, Boya Sektör Raporu, Temmuz 2005.
Sektörde doğrudan çalışan işgücü
sayısı 17.000-20.000 kişi tahmin edilmektedir. Ayrıca sektörümüz hizmet
ayağında yaklaşık 100.000 boya ustası ve yaklaşık 25.000 nalburda en az bir
kişinin sadece boya ile ilgilendiği düşünülürse yaklaşık 25.000 kişi hesabı ile
toplam sektörden pay alan çalışan adedi yaklaşık 200.000 kişidir.
3. TÜRKİYE’DE KRİZ VE KRİZE VERİLEN TEPKİ
Kriz yılı olan 2001 yılında yurt içi
boya tüketimi %30-50 oranında düşüş yaşamıştır. 2001 yılında, ithalât
rakamlarında ekonomik kriz nedeni ile %20 oranında düşüş kaydedilmiştir. Boya
sanayi inşaat ve sanayi sektörlerine büyük ölçüde bağımlıdır. İnşaat sektöründe
yaşanan durgunluk boya sektörüne yansıyarak bir anda üretimin ve talebin
düşmesine neden olmaktadır. Yine kriz dönemlerinde azalan araba satışları da
boya sanayinin zorlanmasında ayrı bir neden olmaktadır. Kriz dönemlerinde
kapasite kullanımı %50 oranlarına kadar gerilemiştir. 2000 ve 2001 krizleri
inşaat sektöründe de gerileme dönemi olduğu için bu dönemde birleşmeler oldu ve
yabancı ortak arayışları sürdü. Sektörün aktif büyüklüğü 2002 yılında 300
trilyon TL’ye ulaşmasına rağmen, sektörün kısa vadeli borçlarının 250 trilyon
TL’ye , uzun vadeli borçlarının ise 69 trilyon TL’ye çıkması kaldıraç oranının
kabul edilebilir seviye olan %60‘ın çok üzerinde olan %106’ya çıkmasına sebep
olmuştur. [15]
Kriz öncesinde boya firmaları artan
rekabet nedeniyle gittikçe uzayan vadelerle boya satışı yapmıştır ve bu TL
satışlar yabancı paralarla ithal edilen ham madde üzerinden finanse edilmiştir.
Devalüasyon borçları arttırmış ve malî durumları bozulan ya da bu şartlar
altında iş yapmak istemeyen, bazı yabancı sermaye kuruluşları ve ham madde
satıcılarının piyasadan çekilmelerine neden olmuştur.
Malî
sektörde yaşanan sıkıntılar reel kesime yeni kredi imkanını ortadan
kaldırırken, boya sektöründe de diğer reel sektörlerde olduğu gibi kredi geri
ödemelerinde önemli sorunlar yaşanmıştır. Bu sorunların zaman içinde, daha önce
de bahsedilen ihracat, küçülme v.b yollarla aşılmaya çalışılmıştır.
Ekonomik krizlerden sonra ve yeni
ekonomik programla beraber kriz yönetimi uygulamalarıyla, tasarruf
politikalarına başvurulması, tenkisat uygulamaları, yıllık izinlerin hemen
kullandırılması, ücretsiz izin uygulamaları, fabrika bakım onarım
çalışmalarının tamamlanması, üretimin yavaşlatılması, ihracata ağırlık verme ve
yeni yatırımlardan vazgeçilmesi gibi gelişmeler yaşanmıştır.
Kriz dışardan ithal edilen ham
madenin Türkiye’de üretilmesi konusunu daha net olarak boyacıların göndemine
sokmuştur. Son beş yılda ham madde ithalâtı %90’lardan %70’lere inmiştir. [14]
Sektör temsilcilerinin ifadesi şöyledir:
“Son iki
yıldır krizin etkisini atmaya başladık. 2001 krizi nedeniyle kaybettiğimiz
noktaya ancak 2004 yılında gelebildik.”[14]
SONUÇ
AB
ülkelerindeki ortalama 14 kg‘lık kişi başına tüketim karşısında Türkiye’de kişi
başına tüketim 5,5/6 kg düzeyindedir. Dünya boya üretimindeki yerimiz daha
iyiye doğru gitmesine karşın henüz düşük düzeydedir. Türkiye boya ihracatı
toplamı mevcut 175 milyon $ seviyesinden 1 milyar $ seviyesine çıkabilecek
birikime sahiptir.
* Yrd. Doç. Dr. Faik Çelik
Kocaeli Üniversitesi, Hereke Ö. İsmet Uzunyol M.Y.O.
cfaik@hotmail.com, cfaik@kou.edu.tr
* Dr. Ali İhsan Özeroğlu
Serbest Danışman ve Öğretim Görevlisi
KAYNAKLAR
1) www.boyex.com, “Boya ve Kaplama
Endüstrisi”, 28.02.2006.
2) VIII. Beş Yıllık Kalkınma
Planı, Kimya Sanayii Özel İhtisas Komisyon Raporu (Boya), Ankara 2001
DPT2564 - ÖİK: 580.
3) “The Coatings Agenda”, Europe 2002, CEPE: Counsil Europeen de l’Industrie des Paintures s Encres, 2002.
4) www.freedoniagroup.com, “The Freedonia Group”, 20.02.2006.
5) Dış Ticaret Müsteşarlığı, Sektör
Raporları, T.C. Varşova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 16.07.2002
Tarihli Rapor.
6) TSKB Boya Sektör Raporu,
Kasım 2001-Ekim
2003-Temmuz 2005.
7) Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Sektör Araştırmaları Serisi, No:21, İnşaat Sektörü, Hazırlayan Ruhan Safel,
Ekim 2000, Bölüm VI: Boya Sektörü.
8) VIII. Beş Yıllık Kalkınma
Programı, 2002 yılı Programı Destek Çalışmaları.
9) Dünya Gazetesi, 24 Nisan
2003, Boya Sanayii Eki.
10) Avrupa Komisyonu Yayınları.
11) CEPE: European Council of
the Paint, Printing Ink and Artists Colours Industry Publications.
12) U.S. Department of Commerce
Economics and Statistics Administration, U.S. Census Bureau.
13) İstanbul Kimyevî Maddeler ve Mamulleri İhracatçı Birliği http:// www.immib.org.tr; İstanbul Kimyevî Maddeler ve Mamulleri
İhracatçıları Birliği Mal Grubu Ülke Raporu (Türkiye Geneli).
14) Boya Dünyası, Boya Sektörü
Dergisi, Aralık 2005-Ocak 2006/1, BOSAD Başkanı Atilla Dişçioğlu Yapılan
Söyleşi, “Avrupa Başkenti Olmaya Doğru”.
15) Çelik Faik, “Türkiye’de Boya Sanayine Bakış: Krizler ve Avrupa
Birliği Çerçevesinde Boya Sanayiinde Gelişmeler”, Boya Kongresi Kitabı, 2004.
16)
Çınarsoy Tufan, “Boyada Potansiyel Yüksek”, Boya Dünyası, Boya Sektörü
Dergisi, Aralık 2005-Ocak 2006/1.