BİLATERAL'DEN
MULTİLATERAL'E GEÇİŞ; BARTER
İÇİNDEKİLER:
GİRİŞ
1.BARTER’İN ÖZELLİKLERİ
2.BARTER'İN TARİHSEL GELİŞİMİ
3.BARTER’İN AVANTAJLARI
4.BARTER SİSTEMİNİN ÇALIŞMASI
5.BAZI BARTER ŞİRKETLERİ VE ADRESLERİ
GİRİŞ
Barter
kelimesi İngilizce kaynaklı olup, takas (değiş-tokuş) anlamına gelmektedir.
Günümüzde uluslararası ticaret dilinde mal takası anlamında kullanılmaktadır.
Barter sistemi ile alış veriş, taş devri zamanında başlamış ve bugüne kadar
süregelmiştir. Paranın icadı ile birlikte barter ticareti "bilateral"
(iki istasyonlu) direkt mal takası şeklinden, "multilateral" (çok
istasyonlu) endirekt mal takası şekline dönüşmüştür. Bilgisayar teknolojisindeki
büyük ve çok hızlı gelişmenin sonucunda insanoğlu, finans dünyasına kredi
kartları, banka otomatları, kıymetli kağıt fonları, leasing, faktoring gibi
yeni sistemler oluşturmuştur. Bu yeni sistemler beraberinde yeni finansman
yükleri de getirmiş ve fiyat artışlarına sebep olmuştur.
Takas
(barter) ticareti, ilk çağlardan itibaren bilinen en eski ticaret şekillerinden
birisidir. Zamanla bu basit ticaret şeklinin yerini bir değişim aracı olarak
“para”nın alması ile takas sistemi ilkel bir yöntem olarak görülmeye başlamıştır.
Ancak, dünya çapında yaşanan ekonomik ve politik istikrarsızlıklar, zaman zaman
ticarî işlemlerde nakit paranın bulunmasında ortaya çıkan güçlüklere ve bunun
getirdiği maliyetlere, bunun sonucunda da olumsuz ekonomik koşullar altında bu
sorunlarla başa çıkamamaya neden olmuştur. Bu nedenle şekil olarak aslında
ilkel bir yöntem olan, ancak çağdaş ekonomide bir ticarî sistem olarak tekrar
gündeme gelen takas ticareti, ilgili organizasyonlar tarafından bir sisteme
dönüştürülerek, işletmelerin sorunlarına çözüm getirebilecek yeni bir uygulama
şekli olarak ticarî yaşama sunulmuştur. Bu çalışmada, takas sisteminin hizmet
sektörüne ve yine bu sektör içerisinde yer alan turizm işletmelerine neler
getirebileceği, bir alternatif olup olamayacağı literatür taraması ile
incelenmiştir.
Ülkelerde
yaşanan birtakım politik, ekonomik, sosyal gelişmeler sonucu ortaya çıkan kriz
ve darboğazlar ülkelerin bütçelerini ve ödemeler dengesini olumsuz yönde
etkilemektedir. Ulusal ekonomiler, makro anlamda ülke genelinde, mikro anlamda
ise işletme bünyelerinde bazı politikalar ve yöntemler uygulayarak sorunları
çözme yoluna gitmektedir. Ancak krizin büyük ölçülerde yaşanıyor olması, zaman
zaman alınan tüm önlemlerin ve uygulanan politikaların işe yaramamasına neden
olmaktadır.
Finansal
sorunların söz konusu olduğu kriz dönemlerinde nakit paraya gereksinim daha da
artmaktadır. Nakit sıkıntısı çekilmesi olası önlemlerin alınmasında ya da yeni
yöntemlerin uygulanmasında gerekli olacak maddî gücün bulunamaması, bunun
sonucunda da istenilen adımların atılamamasına yol açmaktadır. Bir taraftan
ekonomik darboğaz, diğer taraftan nakit sıkıntısı nedeni ile herhangi bir
gelişme kaydedilememesi ulusal ekonominin kötüye gitmesini hızlandırırken,
sektörler arasında dengesiz gelir dağılımının baş göstermesi ve hatta bazı
kesimlerin de oluşturulan gelirden hiçbir şekilde pay alamaması, çarpık bir
ekonomik görünüme neden olmaktadır. Bu tür krizlerden kurtulma çaresini arayan
işletmeler, kaynaklarını ekonomik kazanca dönüştürebilmek için farklı yöntemler
bulmaktadır.
Yöntemlerden
birisi de dünyada yüzyıllardır var olan ancak ilkel bir yöntem olduğu düşünülen
takas (barter) sistemidir. Sözü geçen kriz dönemlerinde bulunamayan finansal
kaynaklar nedeni ile işletmelerin hatta ülkelerin elde bulunan her türlü mal
ve/veya hizmetin kullanımına yönelik olarak oluşturdukları bu sistem çeşitli
avantajlar sunmakta ve güvenilir bir finansman ve pazarlama aracı olarak son
yıllarda dünya genelinde kullanılmaktadır. Özellikle Amerika’da, Almanya’da ve
İsviçre’de uygulanmakta olan takas sistemi, Türkiye’de de sekiz yıldır
profesyonel anlamda işi üstlenen organizasyonlar bünyesinde yürütülmektedir.
The
Business Trend Analysts'in yaptığı araştırmada dünya ticaretinin %40'ının
barter sistemi ile yapıldığı tespit edilmiştir. Amerika'da yaklaşık 500 barter
firması, tahminen 450.000 üye firma ile senede 400 milyar dolarlık iç ve dış
barter ticareti yapmaktadır. The International Association of Trade Exchange
(IATE:Uluslararası Ticaret Borsası Birliği)'nin verdiği raporda barter
ticaretinin Amerika’da senede %16'lık bir artış gösterdiği belirtilmiştir.
İsviçre'de WIR-barter organizasyonu 1934’te kurulmuş ve sadece iç pazara hizmet
vermeyi planlamıştır. Bugün yaklaşık 63.000 üyesi bulunmaktadır. İsviçre'de
daha çok inşaat sektöründe ve iç piyasada popüler olan barter ticareti, 1993’te
de senelik %14 artış göstererek 4 milyar franka ulaşmıştır.
Almanya'da
ilk barter teşkilatı 1983’te Hamburg'da kurulmuş, Avusturya'da ise ilk barter
firması 1984’te Viyana'da faaliyete geçmiştir.
1.BARTER’İN
ÖZELLİKLERİ
* Barter Sistemi, firmaların bir araya gelerek oluşturduğu
bir pazardır:
Barter sistemi, barter pazarını oluşturan firmaların arzları
ve talepleri ile işler. Barter sistemi ile çalışan bir firma, barter ortak
pazarından satın aldığı malların ve hizmetlerin bedelini, ürettiği veya
ticaretini yaptığı ürünleri barter ortak pazarında satarak öder. Barter
pazarına ürün satan firma, bedelini barter pazarında satışa sunulmuş mallar ve
hizmetler listesinden dilediğini satın alarak tahsil eder.
Barter sistemi, üye firmaların arzlarının satışı ve
taleplerinin karşılanması esasında çalışır ve talepler için ilgili firmaları
barter pazarında birlikte çalışmaya davet ederek büyür.
* Derinliği ve genişliği çalıştıkça artan bir ortak pazardır:
Her firma satmak istediği malların ve hizmetlerin listesini
barter ortak pazarına sunar. Her firma ihtiyaçlarını barter ortak pazarında
bulunan üye firmaların satışa sundukları mallardan ve hizmetlerden karşılar.
Barter ortak pazarı, üye firmaların taleplerinin
karşılanması amacında yeni üyelerin katılımı ile her geçen gün büyümekte ve
pazarda arz edilen ürün portföyü zenginleşmektedir.
* Barter alternatifsiz bir finansman modelidir:
İhtiyaçlar için kullanıldığında barter bir finansman
sistemidir. Barter sistemi ile ürün satın alan firma nakit ödeme yapmaz;
sisteme Amerikan doları ile borçlanır.
Üye firma 12 ay vadeli sıfır faizli dolar kredisi kullanır.
İhtiyaçları için barter sistemini kullanan firma, sistemi kullandığı oranda
nakit tasarruf eder, aynı oranda işletme sermayesi ihtiyacını aşağı çeker.
* En kolay stok satış sistemidir:
İhtiyaçlarını barter ortak pazarından karşılayarak borçlanan
firma, öncelikle stoktaki ürünlerini pazara sunarak geri ödeme yapar.
Böylelikle hem stok maliyetinden kurtulur, hem de aynı oranda cirosunu
artırarak kâr eder
* Barter sistemi güvenli bir ortak pazardır:
Barter üyesi;
·
Enflasyondan
etkilenmez,
·
Likidite
sıkışıklığından etkilenmez,
·
Arz-Talep
dengesini gözetir,
·
Güvenli
ve sürekli satış yapma imkânını sağlar.
* En etkili atıl kapasite değerlendirme sistemidir:
Barter ortak pazarında yer alan firma, pazardan gelen
sürekli ve güvenilir talebi karşılamak için atıl kapasitesini değerlendirir.
Atıl kapasiteyi harekete geçirmek için gerekli finansmanı, barter ortak pazarı
sağlamaktadır.
* En kolay yeni pazarlara ulaşma ve yeni müşteriler kazanma
sistemidir:
Barter ortak pazarına giren firma veya ülke, pazarlama
yapmak için herhangi bir uğraşa ve maliyete girmeden pazardaki firmaların
talebi ile karşılaşır; hiç tanımadığı müşterilere kolaylıkla satış yapar.
* Ekonominin problemlerinden etkilenmeyen hareket
kabiliyetine sahip dinamik bir pazardır:
Barter ortak pazarı; enflasyondan, kısa vadeli talep
yetersizliğinden, piyasadaki likidite sıkışıklığından etkilenmez. Barter ortak
pazarında sadece üyelerin işlem yapabilmesi ve ancak pazarın ihtiyaç duyduğu
firmaların pazara alınması, üyelere güvenli ve sürekli satış yapma imkânı
sağlar.
* Pazarda serbest piyasa ekonomisi şartları geçerlidir:
Ürünlerin fiyatı, kalitesi, teslimat şartları alıcı ve
satıcı arasında belirlenir. Üye firmalar, her sektörde rekabet ortamını
sağlayacak sayıda satıcı ile karşılaşır. Ancak, pazarda arz-talep dengesi
gözetildiğinden; aynı ürünü üreten, zarar ettirici rekabet teşkil edecek sayıda
üyeye izin verilmez. Barter pazarında firmalar reel fiyatlar ile alış ve satış
yapar.
2.BARTER'İN TARİHSEL
GELİŞİMİ
M.Ö. 9000
ve 6000 tarihleri arasında ilk ve en eski değişim aracının sığır olduğunu
biliyor muydunuz? Sığır denince inekten kuzuya kadar her türlü hayvanı
düşünebiliriz. Zamanla tarımsal faaliyetlerin gelişimiyle beraber yeni değişim
araçları ortaya çıktı, bitkisel ürünler, sebzeler, tahıl ve diğer doğal ürünler
gibi...
İnsanoğlunun
farkında olmadan yaptığı bu ticaret, zamanla barter ismini aldı ve daha
profesyonelce yapılmaya başlandı. Barter, Dünya'da, özellikle Amerika Birleşik
Devletleri'nde 40 yıldan bu yana uygulanan bir sistemdir. Bugün çeşitli
ülkelerde 600 binden fazla kuruluş, barter ticareti yapmaktadır.
The
Business Trend Analysts'in yaptığı araştırmada dünya ticaretinin %40'ının
barter sistemi ile yapıldığı tespit edilmiştir. Amerika'da yaklaşık 500 barter
firması, tahminen 450.000 üye firma ile yılda 400 milyar dolarlık iç ve dış
barter ticareti yapmaktadır. The International Association of Trade Exchange
(IATE:Uluslararası Ticaret Borsası Birliği)'nin verdiği raporda barter
ticaretinin Amerika’da senede %16'lık bir artış gösterdiği belirtilmiştir.
İsviçre'de
WIR-barter organizasyonu 1934’te kurulmuş ve sadece iç pazara hizmet vermeyi
planlamıştır. Bugün yaklaşık 63.000 üyesi bulunmaktadır. İsviçre'de daha çok
inşaat sektöründe ve iç piyasada popüler olan barter ticareti, 1993’te de
senelik %14 artış göstererek 4 milyar franka ulaşmıştır.
Almanya'da
ilk barter teşkilatı 1983’te Hamburg'da kurulmuş, Avusturya'da ise ilk barter
firması 1984’te Viyana'da faaliyete geçmiştir.
Artık ciddi
bir endüstri halini alan barter, sektörel anlamda yapılanmasını tamamlamış,
Turizm, Medya, Emlak, Sanayi mamulleri gibi birçok konuda hizmet veren, toptan
ve perakende olarak da ayrı ayrı hizmetler veren barter kurumları oluşmuştur.
Dünya barter ticareti, merkezi Amerika'da bulunan (IRTA) Dünya Barter Birliği
tarafından örgütlenmektedir.
3.BARTER’İN
AVANTAJLARI
* Satışları Artırmaktadır:
Üye firmalar, barter sistemi ile satış yaptıkları oranda
cirolarını artırmaktadır. Barter sistemi ile gerçekleşen satışlar planlanmamış
işlemler olduğu için üyeler hiç beklemedikleri kazançlara sahip olmaktadır.
* Kârı Artırmaktadır:
Barter sistemi ile satış yapan firma, ürününü brüt kâr marjı
ile satmaktadır. Firmalar, sabit işletme giderlerini normal ticarî faaliyetleri
için daha önceden yaptığından barter sistemi ile yaptığı satış için ek masraf
yapmamaktadır.
* Yeni Pazarlar - Yeni Müşteriler Bulmaktadır:
Barter sistemi özel bir kulüp gibi çalışmaktadır. Alış veriş
ancak sisteme üye olan firmalar arasında gerçekleşmektedir. Barter üyeleri hiç
tanımadıkları ve normal şartlarda satış yapma imkânına sahip olmadıkları
müşterilerle tanışarak alış veriş yapmaktadır.
* Atıl Kapasite Değerlendirilir:
Barter sistemi ile çalışan firmalar, barter sistemine hangi
ürünlerini hangi miktarda satışa sunacaklarına kendileri karar vermektedir.
İstediklerinde arz bilgilerinde değişiklikler yapmaktadır. Firmalar, normal
ticarî faaliyetlerini yine devam ettirdiklerinden barter sistemi ile ek satış
yapma arayışında olmaktadır.
* Ücretsiz ve Etkin Reklam sağlar:
Üye firmanın ürünleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler
sistematik bir şekilde Barter Bilgi Bankası’na kaydedilmektedir. Internet
ortamında çalışan barter programı ile bilgiler, sistem üyesi bütün firmaların
kullanımına sunulmaktadır. Arz ile ilgili bilgilerin her an değiştirilebilir
olması üyeye, ürünlerinin tanıtımında bir sene boyunca ücretsiz kullanabileceği
dinamik barter pazarını sunmaktadır.
* Güvenli, Kolay İhracat sağlar:
Barter şirketinin uluslararası pazarlarda barter sistemini
birlikte uygulamak için anlaşma imzaladığı diğer barter şirketleri, dünyanın
her yerinde barter ticaret yapan binlerce üyenin taleplerini sunmaktadır.
Barter üyeleri interneti kullanarak diğer ülkelerdeki barter sistemi üyelerini
tanıma ve dış ticaret riskleriyle karşılaşmadan ihracat yapma imkânına
sahiptir.
4.BARTER SİSTEMİNİN
ÇALIŞMASI
Sistemin
çalışmasını en kolay olarak zincirleme uygulamalı örneklerle anlatabiliriz.
Örnekler mevcut gerçekleşen çeşitli işlemlerden faydalanarak oluşturulmuştur.
Sistem içinde de her sektörden ve farklı büyüklüklerden 500 üye firma olduğunu
farz ediyoruz. (Aylık firma işlem oranını %20-25’tir.) Sistemin çalışması
ayrıca bir şekil üzerinde en altta aynı işlemler için gösterilmiştir.
A fuar
şirketi, düzenleyeceği fuar için, B matbaa şirketinden katalog, kartvizit,
broşür; C mobilya firmasından fuar stand düzenleri, D güvenlik şirketinden
güvenlik ve hostes, toplantı organizasyonları hizmeti, E basın yayın ajansından
gazete veya TV reklamları, F elektronik sistemler şirketinden ışık aydınlatma
ve ses düzenleri ürünlerini barter ile satın almıştır. Yapacağı alımlar için
daha önceden bir satışı olmadığı için, bir banka tarafından ekspertizi yapılmış
bir gayri menkulünü teminat olarak vermiştir.
A fuar
şirketi sisteme borçlanmıştır. Diğer firmalarla aralarında barter çeki ile mahsuplaşmış
ve faturalarını almıştır. Diğer firmalar ise sistemden alacaklıdır. Fuar
şirketi borcunu sisteme 9 ay içinde düzenlediği ve düzenleyeceği fuarlardan
barter üyelerine m2 olarak yer satarak borcunu ödeyecektir.
B matbaa
şirketi, vermiş olduğu hizmet için (Kağıt parası işlem dışı olarak
anlaşmışlardır.) barter sisteminden alacaklıdır. Alacağı barter şirketi
kayıtları cari hesabında değeri az değişen ya da değişmeyen bir para birimine
bağlı (dolar veya euro cinsinden bir para) olarak işlenmiştir. Matbaa bu
alacağını, hesabının alacaklı olduğu tarihten itibaren, istediği anda
kullanabilmektedir. Matbaa bu alacağı ile G plastik ve kauçuk tekerlek sanayii
şirketinden matbaa merdanesi, H firmasından ikinci el matbaa makinesi ve I
sigorta şirketinden iş yeri sigortasını almıştır.
C mobilya
firması; K hırdavatçısından civata, somun, vernik; L bilgisayar internet
şirketinden B2B web sayfası; E basın yayın ajansından gazete reklamı almıştır.
D güvenlik
şirketi, M inşaat firmasına yeni merkezinin inşaatı için müteahhitlik hizmeti
almıştır. Sisteme borçlanmış aradaki fark için teminat vermiştir. Kalan
borcunu, diğer üyelere iş elbisesi, toplantı organizasyonu ve güvenlik hizmeti
vererek ödeyecektir.
E reklam
ajansı; alacağına karşılık olarak N rent a car şirketinden araç kiralaması, L
bilgisayar bakım-onarım şirketinden yıllık bakım, bürosunun temizliği için O
temizlik şirketinden 6 aylık temizlik hizmeti almıştır. Kalan alacağı ile
bürosuna klima, büro tipi buzdolabı ve yeni bir scanner istemektedir. Sistemde
bulunmayan bu ürünler için barter şirketinin elemanı olan sistem danışmanları
(brokerler) piyasada bu ürünleri satan veya satabilecek firmalarla
görüşmektedir.
F
elektronik sistemler şirketi, alacağına karşılık; D güvenlik şirketiyle bir
yıllık işbirliği anlaşması imzalamıştır. Normal piyasadan almış olduğu işlerde
ya da fiyat tekliflerinde güvenlik, temizlik, catering ve toplantı
organizasyonu hizmetlerini de verebilmektedir. Ancak alacağının bir kısmı ile
bakır kablo, led lamba, spot, alüminyum doğrama, boya aldığı için alacağını
geçen kısımlarda barter sistemi kriterlerine uygun olarak borçlanacaktır.
G plastik
kauçuk sanayii şirketi alacağına karşılık; N rent a car şirketinden ikinci el
bir araba satın almıştır. Pazarlama elemanları da komşu illere ve İstanbul‘a
gittikleri zaman barter sistemine üye otellerde konaklamaktadır.
H firması
serbest ticaretle meşgul olmaktadır. çeşitli yerlerden almış olduğu ürünleri,
başka yerlerde satmaktadır. B matbaa firmasına sattığı ikinci el matbaa
makinesi için, sistemdeki tekstil firmalarından ihraç fazlası ürünleri satın
almıştır. Bu ürünleri BDT ülkelerine ihraç etmektedir. Buradan da ülkeye
kereste, rulman, tezgahlar için elmas, kömür ve hurda demir-alüminyum
getirmektedir.
I sigorta
şirketi, vermiş olduğu sigorta hizmetine karşılık sistemden çeşitli kırtasiye
sarf malzemeleri, personeli için aylık düzenli yemek yiyebilecekleri bir
lokanta-catering hizmeti, bilgisayar programı, bakım-onarımı almıştır. Şehir
merkezinde kiralık bir büro istemiştir. Barter brokerleri bu büro özelliklerine
dair bilgileri, üye talepleri listesine yerleştirmiş ve görüşmelere
başlamışlardır. Ancak büro talebi hemen karşılanamayacağı için, sigorta
şirketine nakit tasarrufuna yönelik projeler ve ürünler de önermektedirler.
Büro talebi karşılandıktan sonra, N rent a car şirketinin tüm araçlarının
kaskosu barter ile yapılacaktır. Bu arada iki araç bakım-onarım işletmesiyle,
sigorta şirketinin göndereceği hasarlı araçlara barter ile hizmet verilmesi
için anlaşma da imzalanmıştır.
Bu işlemler
zinciri benzer şekilde devam etmektedir. Olmayan ürünlerin arzı ya da talebi
için barter brokerleri piyasada firmalarla devamlı görüşmekte ve üye
olsun-olmasın firmaların veri tabanları oluşturulmaktadır.
Ancak
barter sistemlerinde en çok karşılaşılan sorunlardan biri, firmaların sistemden
ilk önce genellikle yurt dışından sağladıkları ham maddeleri talep etmeleridir.
Bu sistemi anlamayan ve kullanamayan firmaların sıkıntısıdır. Çünkü çoğu ham
madde yurt dışından nakit para karşılığında getirilmektedir. Oysa barter
sistemleri ile bu mümkün değildir. Bunun iki sebebi vardır:
1.
İlki
barter sistemi firmalara ekstra bir para (nakit kredi) sağlamaz. Firmaya daha
çok üretme ve üretim ile ihtiyaçlarını sağlama yolu açar. Firmaların pek çok
ihtiyacı ise diğer yerli firmaların ürünleridir. Bu nedenle firmaya nakit
tasarrufu sağlayarak destek olur. Firmanın elindeki “artan nakit para “
satışların artması sonucu değil, daha çok tasarruf sağlamasından dolayıdır.
2.
İkinci
olarak kambiyo mevzuatı bu tür elektronik satışları ve alımları henüz yasal
mevzuata oturtamamıştır. Yani yurt dışı ile barter sistemleri üzerinden alım
satım yapmak mevzuatta tanımlanmamıştır.
Ancak, firmalara barter şirketi ve brokerleri bu konuda
danışmanlık hizmeti vererek bazı taleplerini sağlamaları için “dolaylı yöntemle
“ hatırlatabilmektedir.
Sisteme
ürün satan firma, barter merkezini arar ve sisteme borçlanacak firmanın kredi
durumu hakkında bilgi alır. Eğer kredi durumu uygun ise, barter sistemi
kuralları çerçevesinde o firmanın alım yapması için yetki kodu-provizyon
verilir. Barter şirketi bu ticarî işlem sırasında, tüm pazarlık aşamalarını ve
ürün kararlarını alıcı ve satıcı firmaların tercihine bırakır. Herhangi bir
şekilde firmalara etki etmez. Ayrıca gelecek bir tarihte olası herhangi bir
ticarî uyuşmazlık durumu için gerekli tüm ticarî sözleşmeleri imzalamakta veya
sözlü anlaşmalarda da firmaları serbest bırakır. Üye firma beğenmediği bir
ürünü almak zorunda olmadığı gibi, satıcı firma borçlu olsa dahi satmaya
zorlanamaz. Satış yapmayan borçlu firmalara başka alıcılar yönlendirilir.
Belirtilen vadesi sonunda ise nakit olarak borcunu ödemesi istenir.
5.BAZI BARTER
ŞİRKETLERİ VE ADRESLERİ
* Merkezi Amerika’da bulunan Dünya Barter birliği: www.irta.com
* Türk Barter: www.turkbarter.com
* Yeni Dünya Barter A.Ş.: www.ydbarter.com
* WTC Barter: www.wtcbarter.com
* İhlas Barter: www.ihlasbarter.com
* Kenan Yavuz,
Erciyes, İktisat, Lisans Programı,
KAYNAKLAR
*
Burtay Mutlu, Barter Sistemleri, http://www.geocities.com/burtaymutlu/barter/b.html
*
Ebru Günlü, “Turizm Sektöründe Takas (Barter) Sisteminin Kullanımı”, Dokuz
Eylül Üniv., Sos. Bil. Ens. Dergisi, Cilt:2, Sayı:2, 2000.