GATS MÜZAKERELERİ SÜRECİNDE HİZMET SEKTÖRÜ BİRLİKLERİ NE İLE NİÇİN
MEŞGUL OLMALIDIR?
İÇİNDEKİLER:
1. SEKTÖR
SÖZCÜLERİ
2. MEŞGUL
OLMAK NİÇİN GEREKLİDİR?
3. SONA
YAKLAŞMAK
4. GATS DANIŞMA
ARACI
4.1. Birinci Kısım:Taahhütlerin Yeniden Değerlendirilmesi
4.2. İkinci
Kısım:Ticarî Prensiplerin İzlenmesi
5. GATS VE GATT ARASINDAKİ FARKLAR
6. GATS KAPSAMINA ALINAN HİZMET SEKTÖRLERİ
7. HİZMET ARZ ŞEKİLLERİ
8. DAHİLÎ DÜZENLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
9. DİYALOG ÖNEMLİDİR
Hizmet
Ticareti Genel Anlaşması(GATS)’nın devam eden ikinci müzakere turu; dünya
ihracatçılarını, bu önemli sektörün geleceğine şekil verme konumuna sevk
etmektedir. Bununla beraber, birçok hizmet ihracatçısı ve sektör birliği buna
nereden başlayacağını bilmemektedir. Bu makale, Uluslararası Ticaret Merkezi
(UTM:ITC:International Trade Centre) GATS Danışma Aracı hakkında olup, hizmet
sektörü birliklerinin kendi “politika yapıcıları” ile niçin ve nasıl temasa
geçmeleri gerektiği hakkında bilgi vermektedir.
Ticarî
konuları müzakere edenler, kendi hizmet ihracatçılarının kapasite ve rekabetçi
özelliklerinin her zaman farkında olmayabilmekte ve bundan dolayı gerekli müzakere
stratejilerini geliştirememektedirler.
Hizmet
ihracatçıları ve birliklerinin çoğu da GATS (General Agreement on Trade in
Services:Hizmet Ticareti Genel Anlaşması) ve programlarına -diğer deyişle
liberalizasyon listelerine- aşina değildir ve bu sebeple ticaret
müzakerecilerine gerekli desteği sağlayamamaktadır. ITC (UTM), her iki tarafın
da birbirine verimli bir şekilde faydalı olabileceği araçlar geliştirmektedir.
1. SEKTÖR SÖZCÜLERİ
Hizmet
firmalarının genelde aynı mesleki örgütlere bağlı olmamaları ve “şemsiye”
niteliğindeki hizmet örgütlerinin mevcut olmayışı dolayısıyla potansiyel ve
mevcut hizmet firmalarına ulaşılması ve onlara ticarî müzakerelere ilişkin
destek sağlanması zor olmaktadır. Bu sebeple, hizmet sektörü birlikleri ve
ticaret odaları gibi Ticaret Destekleme Kurumları (TDK:TSI:Trade Support
Institution), hizmet ticaretine ilişkin meselelerin ortaya konmasında ve
hükûmetlere konu hakkında uygun müzakere hedefleri tavsiye edilmesinde anahtar
unsurlar konumunda bulunmaktadır.
2. MEŞGUL OLMAK NİÇİN GEREKLİDİR?
Gelişmekte
Olan Ülke(GOÜ)’lerdeki hizmet firmaları, ticaret önündeki tarife dışı engellere
rağmen ürünlerini (hizmet) yıllarca ihraç edebilmiştir. Bu, kimi durumlarda
mahalli bir ortakla işbirliği sağlanarak mümkün olabilmiştir. Söz konusu
firmalar, her şeye rağmen ihracat faaliyetlerine yine de devam edecektir. Fakat
şurası da bir gerçektir ki hizmet ticaretindeki serbestleşmeye katkıda bulunan
TDK’lar, bu firmalara kendi ihracat alanlarında daha başarılı ve kârlı
olmalarına imkân tanıyabilir. Tecrübeler göstermiştir ki muhafazakâr olmaktan
çok destekleyici politik ortamın varlığı, hizmet ihracatçılarına daha fazla
fayda sağlamaktadır.
Hizmet
ticaretindeki serbestleşmenin, hizmet ihracatçıları açısından ifade ettiği
faydalar şu şekilde sıralanabilir:
·
Dünya
çapında hizmet ticaretine katılım, GOÜ ihracatçılarına sahip oldukları
mukayeseli üstünlüklerden faydalanma imkânı sağlar.
·
Hizmet
ticaretindeki serbestleşme, daha düşük fiyatlara, daha yüksek kaliteye ve geniş
tüketici tercihi yelpazesine imkân sağlar. Bu tür faydalar, ekonomik sistem
üzerinde olumlu etkiye sebep olarak diğer birçok mal ve hizmetin arz
şartlarında da iyileştirme yapılmasını mümkün hale getirir.
·
Diğer
bir faydası da hizmet ihracatçılarına daha hızlı yenilenme ve değişme imkânı
sağlamasıdır. Liberal piyasaya sahip ekonomiler, üründe ve üretim süreçlerinde
büyük yenilikler yapan ülkeler olmuştur.
·
GATS
kapsamında hizmet sektörüne ilişkin gerçekleştirilen taahhütler, doğrudan
yabancı yatırımların yapılmasını hızlandırır ve bu çerçevede, teknoloji
transferine ve yeni tecrübeler elde edilmesine yol açarak ekonomik gelişmeye
imkân sağlar.
GATS;
firmalara, hizmetlerini tahmin edilebilir ve istikrarlı şartlar altında arz
etmelerine müsaade ederek yüksek derecede şeffaflığı beraberinde getirmektedir.
Bu şartlar altında, uzun vadeli yatırımlar teşvik edilerek geleceğe yönelik
daha net planlar yapılmasına ortam hazırlamaktadır. Neticede, Anlaşma’dan
istifade edecek kesimler, hem GÜ hem de GOÜ hizmet ihracatçıları ve tüketicileri
olacaktır.
3. SONA YAKLAŞMAK
Hizmet
ticaretine ilişkin 2002 yılı müzakerelerinde 30 Haziran, çeşitli sektörlerde
piyasaya giriş taleplerinde bulunmak için nihai tarihti. Sektörel taleplerde
bulunan üyelerin de 2003 Mart’ına kadar tekliflerini sunmuş olmaları
gerekmektedir. Bu ve benzeri süreçlerde, gerek hizmet ihracatçıları ve gerekse
sektörel örgütler, GATS’la aşina olmalı ve sektörleri ile ilgili ticarî
sorunlarını dile getirmelidir.
GATS müzakerelerinden
yüksek seviyede faydalanabilmek için GOÜ hükûmetleri, dahili hizmet
sektörlerinin büyüme potansiyelini ve ihtiyaçlarını ortaya koyan milli GATS
listelerini gözden geçirmelidir. Hizmet sektörlerinin GATS’a ihtiyaç derecesini
bilmek, hükûmetlere müzakere önceliklerini tespit etmede yardımcı olacaktır.
Ticarî ve sınaî örgütler de bu bilgiyi sağlayacak olan önemli kuruluşlardır.
4. GATS DANIŞMA ARACI
ITC, hizmet
sektörlerini desteklemelerine ve ticarî otoritelere bazı konularda bilgi
sağlamalarına yardımcı olmak maksadıyla TDK’lara yönelik “GATS Danışma Aracı”nı
geliştirmiştir. Araç ile, otoritelere şu konularda bilgi desteği
sağlanmaktadır:
·
Hizmet
ticareti dinamikleri,
·
Mahalli
hizmet ihracatı hacmi ve cinsi,
·
Hizmet
ihracatçılarının karşılaştığı özel durumlar.
Ayrıntılı
bilgi, ITC’nin GATS Danışma Aracı’nda mevcut olup, söz konusu bilgilere ve
tanıtıcı bir filme, elektronik ortamda şu adresten ulaşmak mümkündür:
http://www.intracen.org/worldtradenet/docs/information/referencemat/gats_consultation_kit.htm
İki
kısımdan oluşan GATS Danışma Aracı, GATS’ın 1995’ten beri sebep olduğu iç
etkilerle ilgili detaylı özel sektör bilgileri sağlamaktadır. Bu bilgilerle,
hizmet sektörü ihtiyaçlarına ilişkin milli taahhüt listelerinin
değerlendirilebilmesi ve hizmet ihracatçılarının ticarî ortaklarından talep
ettikleri imtiyazların tespit edilebilmesi mümkün hale gelmektedir.
Birinci
kısım, milli GATS listelerinin gözden geçirilmesine yardımcı olmakta ve hem TDK
ülkesinin mevcut milli taahhüt listesinin hem de önemli ticaret ortaklarınca
bulunulan taahhütlerin değerlendirilmesinde kullanılabilmektedir.
İkinci
kısım ise, hizmet ihracatçılarından veri elde edilmesi için şu üç kısımdan
oluşan ayrıntılı sorular dizisini içermektedir:
·
Ticarî
prensiplerin uygulanması,
·
Arz
metotları ve bunların ihracat imkânları üzerindeki etkisi,
·
Dahili
düzenlemeler ve bunların ihracat rekabetçiliği üzerindeki etkisi.
4.1. Birinci
Kısım:Taahhütlerin Yeniden Değerlendirilmesi
GATS listeleri, bir
ülkenin liberalizasyona ilişkin taahhütlerini değerlendirmeyi engelleyecek
derecede karmaşıktır. TDK’lar bu listeleri kullanarak; tüm hizmet sektörleri
üzerindeki sınırlamaları ortaya koymalı ve kendi özel sektörlerinin
müzakerelere dahil edilip edilmediğini tespit etmelidir. Hizmet sektörlerini
ilgilendiren ticarî taahhütlerin toplu bir görünüşünü elde etmek için, bölgesel
anlaşmalar ve gümrük birlikleri de dahil olmak üzere ülkelerinin diğer ticarî
mükellefiyetlerine aşina olmaları da gerekmektedir.
Taahhüt Listelerine Erişim:
·
Taahhüt
listelerine; DTÖ web sitesinde (www. wto .org) “Ticaret Konuları(Trade
Topics)”nda yer alan “Services (Hizmetler)” kısmından ulaşılabilir.
·
Ticaret
ortaklarının özel GATS taahhüt listelerine ulaşmak için ise şöyle bir yol
izlemek gerekmektedir: “Hizmetler” başlığı altında “GATS Metni (GATS Text)”
kısmına girilir. “Ek (Appendix)” kısmında “Özel Taahhüt Listesi (List of
Schedule of Specific Commitments)” altında ülke isimleri işaretlenerek her bir
listeye ulaşılabilir.
4.2. İkinci Kısım:Ticarî
Prensiplerin İzlenmesi
GATS’ın dört temel ticarî prensibi mevcut olup bunlar
şöyledir:
1.
Şeffaflık:
Politikalar ve düzenlemelerin şeffaf
ve yabancı hizmet ihracatçılarınca kolayca faydalanılabilecek nitelikte olması
gerekmektedir.
2.
Müsaadeye
En Fazla Mazhar Ülke Uygulaması:
Yabancı hizmetlerin ve hizmet
tedarikçilerinin aynı muameleye tabi tutulması gerekmektedir.
3.
Milli
Muamele:
Yabancı hizmetler ve hizmet
tedarikçileri, yerli hizmetler ve hizmet tedarikçileri ile aynı muameleye tabi
tutulmalıdır.
4.
Piyasaya
Giriş:
Yerli piyasaya giriş, ticaret-bozucu nitelikte olmamalıdır. TDK’ların,
GATS’ın 1995 yılında yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, ihracatçıların bu
alanlarda karşılaştığı sıkıntılara odaklanmaları gerekmektedir. Bu çerçevede
ihracatçılara sorulabilecek örnek sorulardan bir kısmı şöyledir:
·
Bir
başka ülkenin düzenleyici ortamına ilişkin bilgileri edinmek ne kadar kolaydır?
·
Yabancı
piyasalarda hizmet ihracatçılarına nasıl muamelede bulunulmaktadır?
·
Araştırma
ve irtibat noktaları, hizmet ihracatçılarının sorularına tatminkâr seviyede
cevap verebilmekte midir?
5. GATS VE GATT
ARASINDAKİ FARKLAR
GATS, 12
hizmet sektöründe olmak üzere, toplam 150 hizmet alanındaki ticareti
kapsamaktadır. GATS, GATT’tan şu dört önemli yönü itibariyle farklılık arz
etmektedir:
1.
GATS,
hem hizmeti hem de hizmet tedarikçisini dikkate almaktadır.
2.
GATS
kapsamındaki liberalizasyon çalışmaları, gümrük tarifelerini azaltmaktan
ziyade, dahili düzenlemelerin ticaret akışını zedelemesini engelleme hususuna
odaklanmaktadır.
3.
Üye
ülkeler, liberalizasyona ilişkin taahhütlerini basitçe “hizmet” başlığı yerine
“dört arz metodu”na göre tasnif edilmiş bir şekilde ortaya koymaktadır.
4.
Üye
ülkeler, “piyasaya giriş” ve “milli muamele” prensiplerini, birbirlerine karşı
“sektörel” bazda ve “arz metotları” dahilinde garanti etmektedir.
6. GATS KAPSAMINA
ALINAN HİZMET SEKTÖRLERİ
1.
Meslekî
hizmetleri,
2.
İletişim
hizmetleri,
3.
İnşaat
ve ilgili mühendislik hizmetleri,
4.
Dağıtım
hizmetleri,
5.
Eğitim
hizmetleri,
6.
Çevre
hizmetleri,
7.
Finansal
hizmetler,
8.
Sağlıkla
ilgili ve sosyal hizmetler,
9.
Turizm
ve seyahatle ilgili hizmetleri,
10. Eğlence, kültür ve spor hizmetleri,
11. Taşımacılık hizmetleri,
12. Başka yere dahil olmayan diğer
hizmetler.
7. HİZMET ARZ
ŞEKİLLERİ
Hizmet
ticareti müzakerelerinde, liberalizasyona ilişkin tüm “talepler ve teklifler”,
şu dört arz metoduna göre oluşturulmaktadır:
1.
Hizmetlerin
Sınır Ötesinde Arzı:
Bu metot kapsamında, sadece hizmetin
yurt dışına hareketi söz konusudur. (e-posta, internet veya kurye gibi
vasıtalarla...)
2.
Hizmetlerin
Yurtdışında Tüketimi:
Tüketici, hizmeti arz edenin
ülkesine gitmektedir. Hizmet tüketimi söz konusu ülkede gerçekleştirilmektedir.
3.
Hizmet
Arzı İçin Ticarî Varlık Bulundurma:
Hizmet tedarikçisi, tüketici
piyasasında bir ofis kurmaktadır. Hizmetler bu yolla arz edilmektedir.
4.
Kişilerin
Hazır Bulunması:
Tedarikçi, tüketici piyasasına
geçici olarak hareket etmektedir. Hizmet üretimi, tüketici ülkesinde
gerçekleştirilmektedir.
TDK’lar,
hizmet ihracatçılarının hangi arz metodunu kullandığını ve yabancı piyasalara
girişte ne tür sıkıntılarla karşılaştığını tespit etmek durumundadır. Bu amaçla
ihracatçılara yöneltilebilecek sorulardan bir kısmı şöyle sıralanabilir:
·
Yabancı
piyasalarda ticarî faaliyetlerde bulunulurken, ne tür engellerle
karşılaşılmaktadır?
·
İnternet
kullanımı konusunda herhangi bir engelle karşılaşılmakta mıdır?
·
Geçici
maksatla işletme kurmak kolay mıdır?
·
Mahalli
bir ofis kurulması da kolay mıdır?
8. DAHİLÎ DÜZENLEMELERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Hizmet
arzına ilişkin dahili düzenlemelerin çoğu, bunların hizmet ticareti akışına ne
tür etkilerde bulunacağı pek analiz edilmeden oluşturulmaktadır. GATS
müzakerelerinde, ülkelerin dahili düzenlemelerini ortadan kaldırma gibi bir
amaç güdülmemektedir. Bununla beraber, söz konusu düzenlemelerin ticaret
üzerindeki olumsuz etkileri de giderilmeye çalışmaktadır.
TDK’lar,
hükûmetlerinin dahili düzenleyici ortamı ticareti daha kolay hale getirecek
şekilde değiştirip değiştirmeyeceğini, değiştirecekse bunu nasıl
gerçekleştireceğini tespit etmek durumundadır. Ayrıca hükûmetlerinin, yabancı
hükûmetlerden kendi dahili düzenlemelerinde değişikliğe gitmeleri konusunda
talepte de bulunabilirler. Bu çerçevede, cevap bulunması gereken sorulardan bir
kısmı şöyledir:
·
Düzenlemeler
sürekli olarak mı tatbik edilmektedir?
·
Hizmet
ihracatçıları, GATS’ın kapsadığı düzenlemelerin farkında mıdır?
·
Profesyonellerin
yetkilendirilmesi veya yönetim kodlarına ilişkin düzenlemeler mevcut mudur?
9. DİYALOG ÖNEMLİDİR
Ticaret ve
hizmet sektörü birlikleri, yetkili kurum ve kuruluşları hizmet ticaretine
ilişkin meseleler hakkında bilgilendirmede önemli rol üstlenmektedir. Hizmet
ihracatçıları ve bunların sektör temsilcileri arasında dürüstlük temeline dayalı
olarak sağlanan diyalog, hizmet sektörlerinin menfaatini gerçek anlamda gözeten
politik tavsiyelerin ortaya konmasında büyük bir önem arz etmektedir. GATS
müzakerecileri ve ticaret yetkilileri açısından, sadece bu tür tavsiyeler
güvenilir ve fayda sağlayıcı niteliktedir.
* Prema de Sousa, Doreen Conrad, “GATS Negotiations:Why
Service Industry Associations Should Get Involved” (Dorothy I. Riddle’ın
çalışmalarından uyarlama), International Trade Forum, Geneva, International
Trade Centre UNCTAD/WTO, (http://www.intracen.org),
Sayı:3, 2002, s.18-20.
Tercüme Eden: Dr. Mehmet Behzat Ekinci,
İstanbul, İktisat, Doktora.
**İFMC,
İktisat Dergisi, “GATS Müzakereleri Sürecinde Hizmet Sektörü Birlikleri Ne İle
Niçin Meşgul Olmalıdır?”, Sayı:441-444, Haziran 2004, s.63-66.
*** Çalışma ile ilgili
yayım faaliyetleri konusunda, ITC’den izin alınmıştır.