AKADEM<İ>KTİSAT

 

 

GATS MÜZAKERELERİ SÜRECİNDE HİZMET SEKTÖRÜ BİRLİKLERİ NE İLE NİÇİN MEŞGUL OLMALIDIR?

 

 

 

İÇİNDEKİLER:

 

1. SEKTÖR SÖZCÜLERİ

 

2. MEŞGUL OLMAK NİÇİN GEREKLİDİR?

 

3. SONA YAKLAŞMAK

 

4. GATS DANIŞMA ARACI

4.1. Birinci Kısım:Taahhütlerin Yeniden Değerlendirilmesi

4.2. İkinci Kısım:Ticarî Prensiplerin İzlenmesi

 

5. GATS VE GATT ARASINDAKİ FARKLAR

 

6. GATS KAPSAMINA ALINAN HİZMET SEKTÖRLERİ

 

7. HİZMET ARZ ŞEKİLLERİ

 

8. DAHİLÎ DÜZENLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

 

9. DİYALOG ÖNEMLİDİR

 

 

 

Hizmet Ticareti Genel Anlaşması(GATS)’nın devam eden ikinci müzakere turu; dünya ihracatçılarını, bu önemli sektörün geleceğine şekil verme konumuna sevk etmektedir. Bununla beraber, birçok hizmet ihracatçısı ve sektör birliği buna nereden başlayacağını bilmemektedir. Bu makale, Uluslararası Ticaret Merkezi (UTM:ITC:International Trade Centre) GATS Danışma Aracı hakkında olup, hizmet sektörü birliklerinin kendi “politika yapıcıları” ile niçin ve nasıl temasa geçmeleri gerektiği hakkında bilgi vermektedir.

 

 

            Ticarî konuları müzakere edenler, kendi hizmet ihracatçılarının kapasite ve rekabetçi özelliklerinin her zaman farkında olmayabilmekte ve bundan dolayı gerekli müzakere stratejilerini geliştirememektedirler.

 

            Hizmet ihracatçıları ve birliklerinin çoğu da GATS (General Agreement on Trade in Services:Hizmet Ticareti Genel Anlaşması) ve programlarına -diğer deyişle liberalizasyon listelerine- aşina değildir ve bu sebeple ticaret müzakerecilerine gerekli desteği sağlayamamaktadır. ITC (UTM), her iki tarafın da birbirine verimli bir şekilde faydalı olabileceği araçlar geliştirmektedir.

 

 

1. SEKTÖR SÖZCÜLERİ

            Hizmet firmalarının genelde aynı mesleki örgütlere bağlı olmamaları ve “şemsiye” niteliğindeki hizmet örgütlerinin mevcut olmayışı dolayısıyla potansiyel ve mevcut hizmet firmalarına ulaşılması ve onlara ticarî müzakerelere ilişkin destek sağlanması zor olmaktadır. Bu sebeple, hizmet sektörü birlikleri ve ticaret odaları gibi Ticaret Destekleme Kurumları (TDK:TSI:Trade Support Institution), hizmet ticaretine ilişkin meselelerin ortaya konmasında ve hükûmetlere konu hakkında uygun müzakere hedefleri tavsiye edilmesinde anahtar unsurlar konumunda bulunmaktadır.

 

 

2. MEŞGUL OLMAK NİÇİN GEREKLİDİR?

            Gelişmekte Olan Ülke(GOÜ)’lerdeki hizmet firmaları, ticaret önündeki tarife dışı engellere rağmen ürünlerini (hizmet) yıllarca ihraç edebilmiştir. Bu, kimi durumlarda mahalli bir ortakla işbirliği sağlanarak mümkün olabilmiştir. Söz konusu firmalar, her şeye rağmen ihracat faaliyetlerine yine de devam edecektir. Fakat şurası da bir gerçektir ki hizmet ticaretindeki serbestleşmeye katkıda bulunan TDK’lar, bu firmalara kendi ihracat alanlarında daha başarılı ve kârlı olmalarına imkân tanıyabilir. Tecrübeler göstermiştir ki muhafazakâr olmaktan çok destekleyici politik ortamın varlığı, hizmet ihracatçılarına daha fazla fayda sağlamaktadır.

 

            Hizmet ticaretindeki serbestleşmenin, hizmet ihracatçıları açısından ifade ettiği faydalar şu şekilde sıralanabilir:

·         Dünya çapında hizmet ticaretine katılım, GOÜ ihracatçılarına sahip oldukları mukayeseli üstünlüklerden faydalanma imkânı sağlar.

·         Hizmet ticaretindeki serbestleşme, daha düşük fiyatlara, daha yüksek kaliteye ve geniş tüketici tercihi yelpazesine imkân sağlar. Bu tür faydalar, ekonomik sistem üzerinde olumlu etkiye sebep olarak diğer birçok mal ve hizmetin arz şartlarında da iyileştirme yapılmasını mümkün hale getirir.

·         Diğer bir faydası da hizmet ihracatçılarına daha hızlı yenilenme ve değişme imkânı sağlamasıdır. Liberal piyasaya sahip ekonomiler, üründe ve üretim süreçlerinde büyük yenilikler yapan ülkeler olmuştur.

·         GATS kapsamında hizmet sektörüne ilişkin gerçekleştirilen taahhütler, doğrudan yabancı yatırımların yapılmasını hızlandırır ve bu çerçevede, teknoloji transferine ve yeni tecrübeler elde edilmesine yol açarak ekonomik gelişmeye imkân sağlar.

 

            GATS; firmalara, hizmetlerini tahmin edilebilir ve istikrarlı şartlar altında arz etmelerine müsaade ederek yüksek derecede şeffaflığı beraberinde getirmektedir. Bu şartlar altında, uzun vadeli yatırımlar teşvik edilerek geleceğe yönelik daha net planlar yapılmasına ortam hazırlamaktadır. Neticede, Anlaşma’dan istifade edecek kesimler, hem GÜ hem de GOÜ hizmet ihracatçıları ve tüketicileri olacaktır.

 

 

3. SONA YAKLAŞMAK

            Hizmet ticaretine ilişkin 2002 yılı müzakerelerinde 30 Haziran, çeşitli sektörlerde piyasaya giriş taleplerinde bulunmak için nihai tarihti. Sektörel taleplerde bulunan üyelerin de 2003 Mart’ına kadar tekliflerini sunmuş olmaları gerekmektedir. Bu ve benzeri süreçlerde, gerek hizmet ihracatçıları ve gerekse sektörel örgütler, GATS’la aşina olmalı ve sektörleri ile ilgili ticarî sorunlarını dile getirmelidir.

 

            GATS müzakerelerinden yüksek seviyede faydalanabilmek için GOÜ hükûmetleri, dahili hizmet sektörlerinin büyüme potansiyelini ve ihtiyaçlarını ortaya koyan milli GATS listelerini gözden geçirmelidir. Hizmet sektörlerinin GATS’a ihtiyaç derecesini bilmek, hükûmetlere müzakere önceliklerini tespit etmede yardımcı olacaktır. Ticarî ve sınaî örgütler de bu bilgiyi sağlayacak olan önemli kuruluşlardır.

 

 

4. GATS DANIŞMA ARACI

            ITC, hizmet sektörlerini desteklemelerine ve ticarî otoritelere bazı konularda bilgi sağlamalarına yardımcı olmak maksadıyla TDK’lara yönelik “GATS Danışma Aracı”nı geliştirmiştir. Araç ile, otoritelere şu konularda bilgi desteği sağlanmaktadır:

·         Hizmet ticareti dinamikleri,

·         Mahalli hizmet ihracatı hacmi ve cinsi,

·         Hizmet ihracatçılarının karşılaştığı özel durumlar.

 

            Ayrıntılı bilgi, ITC’nin GATS Danışma Aracı’nda mevcut olup, söz konusu bilgilere ve tanıtıcı bir filme, elektronik ortamda şu adresten ulaşmak mümkündür:

http://www.intracen.org/worldtradenet/docs/information/referencemat/gats_consultation_kit.htm

 

            İki kısımdan oluşan GATS Danışma Aracı, GATS’ın 1995’ten beri sebep olduğu iç etkilerle ilgili detaylı özel sektör bilgileri sağlamaktadır. Bu bilgilerle, hizmet sektörü ihtiyaçlarına ilişkin milli taahhüt listelerinin değerlendirilebilmesi ve hizmet ihracatçılarının ticarî ortaklarından talep ettikleri imtiyazların tespit edilebilmesi mümkün hale gelmektedir.

 

            Birinci kısım, milli GATS listelerinin gözden geçirilmesine yardımcı olmakta ve hem TDK ülkesinin mevcut milli taahhüt listesinin hem de önemli ticaret ortaklarınca bulunulan taahhütlerin değerlendirilmesinde kullanılabilmektedir.

 

            İkinci kısım ise, hizmet ihracatçılarından veri elde edilmesi için şu üç kısımdan oluşan ayrıntılı sorular dizisini içermektedir:

·         Ticarî prensiplerin uygulanması,

·         Arz metotları ve bunların ihracat imkânları üzerindeki etkisi,

·         Dahili düzenlemeler ve bunların ihracat rekabetçiliği üzerindeki etkisi.

 

 

4.1. Birinci Kısım:Taahhütlerin Yeniden Değerlendirilmesi

            GATS listeleri, bir ülkenin liberalizasyona ilişkin taahhütlerini değerlendirmeyi engelleyecek derecede karmaşıktır. TDK’lar bu listeleri kullanarak; tüm hizmet sektörleri üzerindeki sınırlamaları ortaya koymalı ve kendi özel sektörlerinin müzakerelere dahil edilip edilmediğini tespit etmelidir. Hizmet sektörlerini ilgilendiren ticarî taahhütlerin toplu bir görünüşünü elde etmek için, bölgesel anlaşmalar ve gümrük birlikleri de dahil olmak üzere ülkelerinin diğer ticarî mükellefiyetlerine aşina olmaları da gerekmektedir.

 

Taahhüt Listelerine Erişim:

·         Taahhüt listelerine; DTÖ web sitesinde (www. wto .org) “Ticaret Konuları(Trade Topics)”nda yer alan “Services (Hizmetler)” kısmından ulaşılabilir.

·         Ticaret ortaklarının özel GATS taahhüt listelerine ulaşmak için ise şöyle bir yol izlemek gerekmektedir: “Hizmetler” başlığı altında “GATS Metni (GATS Text)” kısmına girilir. “Ek (Appendix)” kısmında “Özel Taahhüt Listesi (List of Schedule of Specific Commitments)” altında ülke isimleri işaretlenerek her bir listeye ulaşılabilir.

 

 

4.2. İkinci Kısım:Ticarî Prensiplerin İzlenmesi

GATS’ın dört temel ticarî prensibi mevcut olup bunlar şöyledir:

1.      Şeffaflık:

Politikalar ve düzenlemelerin şeffaf ve yabancı hizmet ihracatçılarınca kolayca faydalanılabilecek nitelikte olması gerekmektedir.

2.      Müsaadeye En Fazla Mazhar Ülke Uygulaması:

Yabancı hizmetlerin ve hizmet tedarikçilerinin aynı muameleye tabi tutulması gerekmektedir.

3.      Milli Muamele:

Yabancı hizmetler ve hizmet tedarikçileri, yerli hizmetler ve hizmet tedarikçileri ile aynı muameleye tabi tutulmalıdır.

4.      Piyasaya Giriş:

Yerli piyasaya giriş, ticaret-bozucu nitelikte olmamalıdır. TDK’ların, GATS’ın 1995 yılında yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, ihracatçıların bu alanlarda karşılaştığı sıkıntılara odaklanmaları gerekmektedir. Bu çerçevede ihracatçılara sorulabilecek örnek sorulardan bir kısmı şöyledir:

·         Bir başka ülkenin düzenleyici ortamına ilişkin bilgileri edinmek ne kadar kolaydır?

·         Yabancı piyasalarda hizmet ihracatçılarına nasıl muamelede bulunulmaktadır?

·         Araştırma ve irtibat noktaları, hizmet ihracatçılarının sorularına tatminkâr seviyede cevap verebilmekte midir?

 

 

5. GATS VE GATT ARASINDAKİ FARKLAR

            GATS, 12 hizmet sektöründe olmak üzere, toplam 150 hizmet alanındaki ticareti kapsamaktadır. GATS, GATT’tan şu dört önemli yönü itibariyle farklılık arz etmektedir:

1.      GATS, hem hizmeti hem de hizmet tedarikçisini dikkate almaktadır.

2.      GATS kapsamındaki liberalizasyon çalışmaları, gümrük tarifelerini azaltmaktan ziyade, dahili düzenlemelerin ticaret akışını zedelemesini engelleme hususuna odaklanmaktadır.

3.      Üye ülkeler, liberalizasyona ilişkin taahhütlerini basitçe “hizmet” başlığı yerine “dört arz metodu”na göre tasnif edilmiş bir şekilde ortaya koymaktadır.

4.      Üye ülkeler, “piyasaya giriş” ve “milli muamele” prensiplerini, birbirlerine karşı “sektörel” bazda ve “arz metotları” dahilinde garanti etmektedir.

 

 

6. GATS KAPSAMINA ALINAN HİZMET SEKTÖRLERİ

1.      Meslekî hizmetleri,

2.      İletişim hizmetleri,

3.      İnşaat ve ilgili mühendislik hizmetleri,

4.      Dağıtım hizmetleri,

5.      Eğitim hizmetleri,

6.      Çevre hizmetleri,

7.      Finansal hizmetler,

8.      Sağlıkla ilgili ve sosyal hizmetler,

9.      Turizm ve seyahatle ilgili hizmetleri,

10.  Eğlence, kültür ve spor hizmetleri,

11.  Taşımacılık hizmetleri,

12.  Başka yere dahil olmayan diğer hizmetler.

 

 

7. HİZMET ARZ ŞEKİLLERİ

            Hizmet ticareti müzakerelerinde, liberalizasyona ilişkin tüm “talepler ve teklifler”, şu dört arz metoduna göre oluşturulmaktadır:

1.      Hizmetlerin Sınır Ötesinde Arzı:

Bu metot kapsamında, sadece hizmetin yurt dışına hareketi söz konusudur. (e-posta, internet veya kurye gibi vasıtalarla...)

2.      Hizmetlerin Yurtdışında Tüketimi:

Tüketici, hizmeti arz edenin ülkesine gitmektedir. Hizmet tüketimi söz konusu ülkede gerçekleştirilmektedir.

3.      Hizmet Arzı İçin Ticarî Varlık Bulundurma:

Hizmet tedarikçisi, tüketici piyasasında bir ofis kurmaktadır. Hizmetler bu yolla arz edilmektedir.

4.      Kişilerin Hazır Bulunması:

Tedarikçi, tüketici piyasasına geçici olarak hareket etmektedir. Hizmet üretimi, tüketici ülkesinde gerçekleştirilmektedir.

 

            TDK’lar, hizmet ihracatçılarının hangi arz metodunu kullandığını ve yabancı piyasalara girişte ne tür sıkıntılarla karşılaştığını tespit etmek durumundadır. Bu amaçla ihracatçılara yöneltilebilecek sorulardan bir kısmı şöyle sıralanabilir:

·         Yabancı piyasalarda ticarî faaliyetlerde bulunulurken, ne tür engellerle karşılaşılmaktadır?

·         İnternet kullanımı konusunda herhangi bir engelle karşılaşılmakta mıdır?

·         Geçici maksatla işletme kurmak kolay mıdır?

·         Mahalli bir ofis kurulması da kolay mıdır?

 

 

8. DAHİLÎ DÜZENLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

            Hizmet arzına ilişkin dahili düzenlemelerin çoğu, bunların hizmet ticareti akışına ne tür etkilerde bulunacağı pek analiz edilmeden oluşturulmaktadır. GATS müzakerelerinde, ülkelerin dahili düzenlemelerini ortadan kaldırma gibi bir amaç güdülmemektedir. Bununla beraber, söz konusu düzenlemelerin ticaret üzerindeki olumsuz etkileri de giderilmeye çalışmaktadır.

 

            TDK’lar, hükûmetlerinin dahili düzenleyici ortamı ticareti daha kolay hale getirecek şekilde değiştirip değiştirmeyeceğini, değiştirecekse bunu nasıl gerçekleştireceğini tespit etmek durumundadır. Ayrıca hükûmetlerinin, yabancı hükûmetlerden kendi dahili düzenlemelerinde değişikliğe gitmeleri konusunda talepte de bulunabilirler. Bu çerçevede, cevap bulunması gereken sorulardan bir kısmı şöyledir:

·         Düzenlemeler sürekli olarak mı tatbik edilmektedir?

·         Hizmet ihracatçıları, GATS’ın kapsadığı düzenlemelerin farkında mıdır?

·         Profesyonellerin yetkilendirilmesi veya yönetim kodlarına ilişkin düzenlemeler mevcut mudur?

 

 

9. DİYALOG ÖNEMLİDİR

            Ticaret ve hizmet sektörü birlikleri, yetkili kurum ve kuruluşları hizmet ticaretine ilişkin meseleler hakkında bilgilendirmede önemli rol üstlenmektedir. Hizmet ihracatçıları ve bunların sektör temsilcileri arasında dürüstlük temeline dayalı olarak sağlanan diyalog, hizmet sektörlerinin menfaatini gerçek anlamda gözeten politik tavsiyelerin ortaya konmasında büyük bir önem arz etmektedir. GATS müzakerecileri ve ticaret yetkilileri açısından, sadece bu tür tavsiyeler güvenilir ve fayda sağlayıcı niteliktedir.

 

 

* Prema de Sousa, Doreen Conrad, “GATS Negotiations:Why Service Industry Associations Should Get Involved” (Dorothy I. Riddle’ın çalışmalarından uyarlama), International Trade Forum, Geneva, International Trade Centre UNCTAD/WTO, (http://www.intracen.org), Sayı:3, 2002, s.18-20.

Tercüme Eden: Dr. Mehmet Behzat Ekinci,

İstanbul, İktisat, Doktora.

mbekinci@akademiktisat.net

http://www.akademiktisat.net

**İFMC, İktisat Dergisi, “GATS Müzakereleri Sürecinde Hizmet Sektörü Birlikleri Ne İle Niçin Meşgul Olmalıdır?”, Sayı:441-444, Haziran 2004, s.63-66.

*** Çalışma ile ilgili yayım faaliyetleri konusunda, ITC’den izin alınmıştır.

 

 

 

Sayfa Başı