AKADEM<İ>KTİSAT

BÖLGESEL KALKINMA ÇERÇEVESİNDE OSB’LER VE STM’LER VASITASIYLA

TÜRKİYE’NİN KOMŞULARIYLA DIŞ TİCARETİNDE POTANSİYEL SEKTÖRLERİ

İÇİNDEKİLER

ABSTRACT

GİRİŞ

1. TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET YAPISI VE KOMŞU ÜLKELERİYLE DIŞ TİCARET HACMİ

1.1. Türkiye’nin Dış Ticaret Hacmi

1.2. Türkiye’nin Başlıca Dış Ticaret Ortakları

1.3. Türkiye’nin Komşu Ülkeleriyle Dış Ticaret Hacmi

2. TÜRKİYE’NİN SINIR BÖLGELERİNDEKİ SEKTÖREL FAALİYETLER VE DIŞ TİCARET

2.1. Tarım Sektörü ve Dış Ticaret

2.2. Sanayi Sektörü Kapsamında Organize Sanayi Bölgeleri ve Dış Ticaret

2.2.1. Organize Sanayi Bölgelerinin Varlık Sebepleri

2.2.2. Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri

2.3. Hizmet Sektörü Kapsamında Sınır Ticaret Merkezleri ve Dış Ticaret

2.3.1. Sınır Ticaret Merkezlerinin Kuruluş Sebepleri

2.3.2. Türkiye’de Sınır Ticaret Merkezleri

3. TÜRKİYE’NİN OSB’LER VE STM’LER VASITASIYLA KOMŞULARIYLA DIŞ TİCARETİNDE POTANSİYEL SEKTÖRLERİ

3.1. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs

3.2. Türkiye ve Yunanistan

3.3. Türkiye ve Bulgaristan

3.4. Türkiye ve Gürcistan

3.5. Türkiye ve Ermenistan

3.6. Türkiye ve Azerbaycan

3.7. Türkiye ve İran

3.8. Türkiye ve Irak

3.9. Türkiye ve Suriye

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

KAYNAKLAR

POTENTIAL SECTORS OF TURKEY IN ITS FOREIGN TRADE WITH ITS NEIGHBOURS THROUGH ORGANIZED INDUSTRIAL AREAS AND BOUNDARY TRADE CENTERS

IN CONTEXT OF REGIONAL DEVELOPMENT

ABSTRACT

The past of Turkey in foreign trade is not more than 30 years. These activities have increased gradually especially through the economic liberal policies implemented as of 1980s. As a matter of fact, foreign trade volume of around USD 11 billion in 1980 has increased to around USD 250 billion as of today. However, reaching this level has not been so easy. In such a situation, the effect of some systematic policies can not be neglected. For instance, the low level of foreign trade with its neighbours is one of the obvious indicators of such an outcome in Turkey.

Turkey endeavours to transform its “enmity with its neighbours” strategy followed for a long time into “partnership” recently. These efforts result in positive outcomes. Because, some affirmative developments in trade volume with its neighbours confirm this situation. This volume should be increased through some other strategies.

One of the measures to increase trade relations of Turkey with its neighbours is establishment of production/manufacturing plants at the regions near to its boundaries with Northern Cyprus, Greece, and Bulgaria. Turkey has so many production/manufacturing plants of these kinds nearby its borders. Hovewer, it is a fact that there are certain shortages in its northeastern, eastern, and southeastern regions in terms of such plants. Establishment of such factories will help increasing export with the neighbour countries; Georgia, Armenia, Azerbaijan, Iran, Iraq, and Syria. Moreover, while applying industrialization strategy, it will be possible to provide significant developments for Turkey if their relation with the foreign trade can be taken into account. These kinds of approaches will enable Turkey to accelerate reaching its development goals.

In this study, potential economic sectors of Turkey are determined by analysing current volume of foreign trade of Turkey with its neighbours in terms of regional development. In this context, some proposals are made by examining its potential economic sectors which will enable Turkey to increase its foreign trade volume especially with its neighbours and in general through Organized Industrial Areas (OSB) and Boundary Trade Centers (STM). It should be noted that OSBs are mainly analysed in the study.

GİRİŞ

Dış ticaret, iki alt kalemi olan ihracat ve ithalât ile hedefi nihaî olarak ülke vatandaşlarının refahını artırma amacının güdüldüğü bir faaliyetler dizisidir. Bu çerçevede bir ülke, sahip olduğu üretim fazlasını dışarıya satarak gelir elde etmekte ve bununla ihtiyaç duyduğu üretemediği ve/veya üretimini kârlı bulmadığı ürünleri dışarıdan temine çalışmaktadır.

Türkiye’nin dış ticaret geçmişi, esasen, 30 yıldan çok fazla değildir. Özellikle 1980’li yıllarla beraber yürürlüğe konulan iktisadî liberal politikalar ile bu faaliyetler giderek artan bir seyir izlemiştir. Nitekim, 1980’de 11 milyar Dolar civarında olan dış ticaret hacmi, günümüzde 250 milyar Dolar’a yaklaşmıştır. Fakat ne yazık ki Türkiye’nin bu hacme erişmesi kolay olmamıştır. Bunda izlenen sistematik birtakım politikaların etkisi inkâr edilemez. Mesela, komşularıyla arasındaki dış ticaret hacminin düşüklüğü bu durumun bariz göstergelerinden biridir.

Türkiye son yıllarda, uzunca bir süredir hemen tüm komşularıyla izlenegelen “düşmanlık” stratejisini “dostluk” yönünde değiştirme çabaları sergilemektedir. Bu çabalar meyvelerini vermeye başlamıştır. Nitekim, Türkiye ve komşuları arasındaki ticaret hacminde meydana gelen olumlu gelişmeler bu durumu teyit etmektedir. İzlenecek stratejilerle bunun daha üst seviyelere çıkarılması gerekmektedir.

Komşu ülkelerle ticarî ilişkilerin artırılması yönünde atılacak adımlardan biri sınırlara yakın bölgelerde ihracata yönelik üretim tesislerinin kurulmasıdır. Türkiye’nin; Kuzey Kıbrıs, Bulgaristan ve Yunanistan sınırlarına yakın kısımlarda bu tür çok sayıda tesis bulunmaktadır. Fakat Kuzey Doğu, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde bu yönde ciddi eksikliklerin var olduğu bilinen bir gerçektir. Bu bölgelerde kurulacak üretim birimleri, komşu ülkeler Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, İran, Irak ve Suriye ile ihracatı artırmada büyük önem arz etmektedir. Ayrıca, sanayileşme stratejileri izlenirken, bunların dış ticaretle olan ilişkisi de göz önüne alınabilirse Türkiye açısından önemli gelişmeler sağlamak mümkün hâle gelecektir. Bu benzeri yaklaşımlar, bölgesel kalkınma hedeflerine ulaşmayı da hızlandıracaktır.

Bu çalışmada, bölgesel kalkınma çerçevesinde Türkiye’nin komşu ülkeleri ile olan dış ticaret hacmine ilişkin mevcut durum analizi yapılarak potansiyel sektörel imkânlar tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu çerçevede, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Sınır Ticaret Merkezleri (STM) temel alınarak Türkiye’nin özelde komşularıyla genelde toplam dış ticaret hacmini artırmak için potansiyel nitelik taşıyan iktisadî sektörlerine ilişkin incelemelerde bulunularak, bunlara yönelik birtakım teklifler sunulmaktadır. Çalışmada ağırlıklı olarak OSB’lere ilişkin analizler gerçekleştirilmektedir.

1. TÜRKİYE’NİN DIŞ TİCARET YAPISI KOMŞU ÜLKELERİYLE DIŞ TİCARET HACMİ

Bu bölümde Türkiye’nin dış ticaret yapısı analiz edilmektedir. Bu çerçevede Türkiye’nin yıllar itibariyle ticaret hacmi ve ticarî ilişkide bulunduğu başlıca ülkeler incelenmektedir. Ayrıca Türkiye’nin komşu ülkeleriyle gerçekleştirdiği ticaret hacmi de incelemeye tâbi tutulmaktadır.

1.1. Türkiye’nin Dış Ticaret Hacmi

Türkiye’nin, dış ticareti ve bu kapsamda özellikle ihracatı 1980’li yıllar itibariyle öğrendiği iddiası yanlış değildir. Gerçekten de Türkiye 1980 öncesinde toplam ihracat ve ithalat meblağları 10 milyar Dolar’ın altında olan bir ülke konumunda iken, 24 Ocak Kararları ile izlemeye başladığı ihracata yönelik büyüme stratejisiyle dış ticarî hacmini giderek artırmıştır.

Türkiye, 1980-2000 döneminde dış ticaret hacminde çıtayı 100 milyar Dolarlar seviyesine doğru yükseltmiş, ancak asıl çıkışını 2000 sonrasında gerçekleştirmiştir. Nitekim, bu tarih itibariyle 100 milyar Dolar’lık meblağ bir süre için sadece ihracat hedefi olarak görülmüştür. Günümüzde hedefler bu meblağların çok üstünde belirlenmektedir.

Tablo 1: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Gelişimi

Yıl	İhracat		İthalât		Dış Ticaret Dengesi (000 $)	Dış Ticaret Hacmi (000 $)	İhracat / İthalât (%)
	Değer (000 $)	Değş. (%)	Değer (000 $)	Değş. (%)
1980	2,910,122	287	7,909,364	560	-4,999,242	10,819,486	368
1985	7,958,010	116	11,343,376	55	-3,385,367	19,301,386	702
1990	12,959,288	115	22,302,126	412	-9,342,838	35,261,413	581
1995	21,637,041	195	35,709,011	535	-14,071,970	57,346,052	606
2000	27,774,906	45	54,502,821	340	-26,727,914	82,277,727	510
2005	73,476,408	163	116,774,151	197	-43,297,743	190,250,559	629
2006	85,534,676	164	139,576,174	195	-54,041,498	225,110,850	613
2007	107,271,750	254	170,062,715	218	-62,790,965	277,334,464	631
2008	132,027,196	231	201,963,574	188	-69,936,378	333,990,770	654
2009	102,135,007	-226	140,924,236	-302	-38,789,230	243,059,243	725

Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4, 28.09.2010.

Türkiye’nin 1980 yılında 3 milyar Dolar civarında olan ihracat meblağı, 1990 yılında 13 milyar Dolar seviyesine çıkmış, 2000 yılında 28 milyar Dolar ve 2008 yılında 132 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2009 meblağı ise krizin bariz etkisiyle 103 milyar Dolar’a gerilemiştir. Ancak artık, 100 milyar Dolar’ın Türkiye ihracatında bir destek noktası olduğu ifade edilebilir.

Türkiye’nin ithalât meblağları ise 1980’de 8 milyar Dolar’la başlayıp 1990’da 22 milyar Dolar’la devam etmiş, 2000’de 55 milyar Dolar’a, 2008’de ise 202 milyar Dolar’a yükselmiştir. 2009’da ise ihracatta olduğu gibi ithalâtta da düşüş meydana gelmiştir ve yaklaşık 60 milyar Dolar civarındaki gerileme ile 141 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin dış ticaret dengesi her zaman için ithalât lehine olmuştur. Bu durum ilk bakışta olumsuz gibi görünse de esasında dış ticaret bileşimi incelendiğinde farklı bir manzara ile karşılaşılmaktadır. Çünkü ithalâtın önemli bir kısmı ara ve yatırım mallarından oluşmaktadır. Bu da netice itibariyle, yapılan ithalâtın önemli bir kısmının Türkiye ekonomisinin büyümesini hızlandıran bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir.

Türkiye’nin 2009 itibariyle dış ticaret hacmi 250 milyar Dolar’a yaklaşmıştır. 2023 yılı için 500 milyar Dolar’lık bir hedef belirlenmiş olmakla beraber, benzer eğilim devam ettiği takdirde bu hedefe daha evvel ulaşılabileceği belirtilebilir.

1.2. Türkiye’nin Başlıca Dış Ticaret Ortakları

Türkiye’nin başlıca ticaret ortakları Avrupa kıtasında yer almaktadır. Uzun yıllar boyunca kurulan ilişkiler Türkiye’nin en yoğun dış ticaret işlemlerini de bu ülkelerle gerçekleştirmesine imkân sağlamaktadır. Son dönemde farklı bazı ortaklıklar gerçekleştirilmekle beraber, Türkiye’nin Avrupa kıtasındaki ortaklarının önemi pek azalmamıştır.

Tablo 2: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle İhracat Yaptığı Başlıca Ülkeler (milyon $)

	1997	1999	2001	2003	2005	2007	2009 *
Almanya	5,253	5,475	5,366	7,485	9,455	11,993	9,788
Fransa	1,163	1,570	1,895	2,826	3,805	5,974	6,209
İngiltere	1,511	1,829	2,175	3,670	5,917	8,626	5,917
İtalya	1,387	1,683	2,342	3,193	5,617	7,480	5,891
Irak	---	---	---	829	2,750	2,844	5,125
ABD	2,032	2,437	3,126	3,751	4,911	4,170	3,225
Rusya Federasyonu	2.056	589	924	1,367	2,377	4,726	3,202
BAE	265	391	380	703	1,675	3,240	2,899
İspanya	439	763	950	1,789	3,011	4,580	2,824
Romanya	359	268	392	873	1,785	3,644	2,216

* Ülkeler 2009 verilerine göre sıralanmıştır.

Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4, 28.09.2010.

2009 yılı ihracat verilerine göre yapılan sıralamada, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı 10 ülkenin beşinin Avrupa kıtasından olduğu görülmektedir. Türkiye’nin; Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya ve İspanya’dan oluşan söz konusu Avrupa ülkelerine olan ihracat meblağları incelendiğinde esasen bu yoğun hacmin sadece 2009’a mahsus olmadığı ortaya çıkmaktadır. Nitekim, benzer hacimler 1997-2009 döneminde bariz bir biçimde bu ülkelerle gerçekleştirilmiştir.

Avrupa kıtası dışındaki başlıca ihracat ülkeleri ise ABD ve Rusya’dır. 1997-2009 döneminde Türkiye’nin Rusya’ya ihracatında bazı düşüşler olmakla beraber, ABD’ye ihracat meblağı 2 milyar Dolar’ın altına inmemiştir. Diğer ülkeler ise BAE ve Romanya’dır.

Türkiye’nin komşu ülkeleri ise ihracat yaptığı ilk 10 arasında pek yer bulamamaktadır. Irak dışında, ki o da 1997-2009 döneminde 2003 itibariyle sahneye çıkmakta, hiçbir komşu ülke bu listede görünmemektedir. Bir ülkenin başlıca ticarî ortakları arasında komşularının yer almaması, bazı sorunların mevcudiyetine işaret etmektedir. Bu arada belirtilmelidir ki Türkiye’nin Irak’a ihracatı 2003 sonrası dönemde belirgin artışlar sergilemektedir. Nitekim, 2009 meblağı 5 milyar Dolar’ı aşmış olup, bu hacimle ABD’nin ve Rusya’nın bile önüne geçmiştir. Son zamanlarda Irak ile kurulan ilişkiler sayesinde Türkiye’nin bu ülkeye ihracat meblağının giderek artacağı beklenmektedir.

Tablo 3: Türkiye’nin Yıllar İtibariyle İthalât Yaptığı Başlıca Ülkeler (milyon $)

	1997	1999	2001	2003	2005	2007	2009 *
Rusya Federasyonu	2,174	2,374	3,436	5,451	12,906	23,508	19,448
Almanya	8,021	5,880	5,334	9,453	13,634	17,540	14,097
Çin	787	894	926	2,610	6,885	13,234	12,677
ABD	4,330	3,080	3,261	3,496	5,376	8,166	8,576
İtalya	4,463	3,192	3,484	5,472	7,566	9,968	7,673
Fransa	2,967	3,127	2,284	4,164	5,888	7,850	7,092
İspanya	1,276	1,262	1,066	2,004	3,555	4,343	3,777
İngiltere	2,763	2,190	1,914	3,500	4,696	5,477	3,473
İran	646	636	840	1,861	3,470	6,615	3,406
Ukrayna	918	774	758	1,332	2,651	4,519	3,157

* Ülkeler 2009 verilerine göre sıralanmıştır.

Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4, 28.09.2010.

Türkiye’nin ithalât gerçekleştirdiği ilk 10 ülkenin yer aldığı Tablo 3 incelendiğinde, ihracat gerçekleştirilen ülkelerin çoğunun bu listede de yer aldığı görülmektedir. Bu ülkeler 2009 meblağları itibariyle; Rusya, Almanya, ABD, İtalya, Fransa, İspanya ve İngiltere’dir. Demek ki bu ülkelerle bağlı ticaret yapılmaktadır. Çin, İran ve Ukrayna ise listede yer alan yeni ülkelerdir.

Avrupa kıtasının Türkiye’nin ithalâtındaki etkisi de açık biçimde görülmektedir. Her ne kadar sıralamaları değişse de ihracatta bulunulan dört ülke, Türkiye’nin kendilerinden ithalat gerçekleştirdiği ilk 10 ülke arasında da mevcuttur.

İthalât gerçekleştirilen ülkelerden Çin’in özel bir yeri olduğu görülmektedir. Nitekim 1997’de Türkiye’ye ihracatı sadece 787 milyon Dolar olan Çin, bu meblağı 2009 yılında 13 milyar Dolar’a kadar yaklaştırmıştır.

Türkiye’nin komşularına gelince; ihracatta sadece bir ülke, Irak, yer aldığı gibi ithalâtta da yine sadece bir ülke yer almaktadır ve o da İran’dır. İran, Türkiye’ye sattığı doğal gaz ile bu listede yer almaktadır.

1.3. Türkiye’nin Komşu Ülkeleriyle Dış Ticaret Hacmi

Sahip olduğu komşu sayısı kendisi için bir zenginlik kaynağı olmakla beraber, Türkiye’nin bu imkândan yeterince istifade edemediği aşikârdır. Çünkü önceki başlık altında da ortaya konduğu gibi, 9 komşusu olmakla beraber, ihracat ve ithalat gerçekleştirdiği ilk 10 ülke sıralamasında bunlardan sadece birer adedi yer alabilmektedir.

Belli ki Türkiye, uzun yıllar boyunca bu ülkelerle siyasî, sosyo-kültürel alanlarda ilişki kurmaktan imtina ettiği gibi iktisadî hususlarda da iş birliğinden uzak durmuştur. Bu, sistematik bir politika gibi görünmektedir. Bu politikanın sonucu ise ortadadır. Halen Türkiye, komşularıyla potansiyelinin altında bir ticarî hacimle yoluna devam etmektedir. Son dönemlerde önemli bazı adımlar atılıyor olmakla ve ticarî alanda hareketlenmelere şahit olunmakla beraber, henüz arzu edilen seviyelerde ticarî ilişkilerden bahsetmek mümkün gözükmemektedir. Belirtilmelidir ki söz konusu siyasî, sosyo-kültürel ve iktisadî iş birliklerinden uzak durma sadece Türkiye tarafından izlenen bir politika değildir, fakat bunun yansıması komşularında da mevcuttur. Dolayısıyla arzu edilen seviye tarafların karşılıklı olarak yakınlaşmalarıyla sağlanabilecektir.

Tablo 4: Türkiye’nin Komşu Ülkeleriyle İhracat Değerleri ve Toplam İhracatındaki Payları (000 $, %)

Ülke	2005	2006	2007	2008	2009
Kuzey Kıbrıs	760,050	897,346	939,876	1,082,866	770,846
	%1	%1	%0.9	%0.8	%0.8
Yunanistan	1,126,678	1,602,590	2,262,655	2,429,968	1,635,478
	%1.5	%1.9	%2.1	%1.8	%1.6
Bulgaristan	1,179,313	1,568,006	2,060,171	2,151,423	1,387,779
	%1.6	%1.8	%1.9	%1.6	%1.4
Gürcistan	271,828	407,962	646,082	997,315	745,854
	%0.4	%0.5	%0.6	%0.8	%0.7
Ermenistan	0	0	0	0	2
	%0	%0	%0	%0	%0
Azerbaycan	528,076	695,287	1,047,668	1,667,362	1,399,584
	%0.7	%0.8	%1	%1.3	%1.4
İran	912,940	1,066,902	1,441,190	2,029,706	2,024,758
	%1.2	%1.2	%1.3	%1.5	%2
Irak	2,750,080	2,589,352	2,844,767	3,916,191	5,126,116
	%3.7	%3	%2.7	%3	%5
Suriye	551,627	609,417	797,766	1,114,840	1,424,701
	%0.8	%0.7	%0.7	%0.8	%1.4
Komşularla İhracat	8,080,592	9,436,862	12,040,175	15,389,671	13,643,610
Komşularla İhracat / Toplam İhracat	%11	%11	%11	%12	%13

Kaynak: International Trade Centre, Trade Map; Turkey, http://www.trademap.org/countrymap/Product_SelCountry_TS.aspx, 25.09.2010.

Türkiye’nin komşularına yaptığı ihracat meblağı 2005 yılında 8 milyar Dolar iken bu meblağ 2007 yılında 12 milyar Dolar’a çıkmış ve 2009 meblağı 13.6 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. Görüldüğü üzere, 2008 yılı dikkate alınmazsa, tedricî bir artış söz konusudur.

Türkiye’nin komşularına gerçekleştirdiği toplam ihracatının kendi toplam ihracat meblağı içindeki payına bakıldığında %11-13 arasında bir gelişme görülmektedir. 2005’te %11 olan pay, 2009’da %13’e yükselmiştir. Son dönemlerde stratejilerde meydana gelen değişmelere paralel olarak komşular arasında sağlanan yakınlaşmaların ve ticarî iş birliklerinin olumlu etkileri görülmektedir. 2005-2009 döneminde ülkeler bazında en fazla ihracat meblağı; sırasıyla Irak’a, Yunanistan’a, Bulgaristan’a ve İran’a gerçekleştirilmiştir.

Tablo 5: Türkiye’nin Komşu Ülkeleriyle İthalât Değerleri ve Toplam İthalâtındaki Payları (000 $, %)

Ülke	2005	2006	2007	2008	2009
Kuzey Kıbrıs	44,968	39,913	60,707	52,404	42,769
	%0	%0	%0	%0	%0
Yunanistan	727,830	1,045,328	950,157	1,150,715	1,129,696
	%0.6	%0.7	%0.6	%0.6	%0.8
Bulgaristan	1,190,079	1,663,425	1,951,656	1,840,008	1,117,128
	%1	%1.2	%1.1	%0.9	%0.8
Gürcistan	302,902	344,813	289,568	524,445	285,564
	%0.3	%0.2	%0.2	%0.3	%0.2
Ermenistan	392	41	57	1,489	1,052
	%0	%0	%0	%0	%0
Azerbaycan	272,256	340,481	329,647	928,421	752,842
	%0.2	%0.2	%0.2	%0.5	%0.5
İran	3,469,706	5,626,610	6,615,394	8,199,689	3,405,896
	%3	%4	%3.9	%4.1	%2.4
Irak	458,690	375,937	645,111	1,320,923	952,392
	%0.4	%0.3	%0.4	%0.7	%0.7
Suriye	272,180	187,250	376,959	639,213	327,681
	%0.2	%0.1	%0.2	%0.3	%0.2
Komşularla İthalât	6,739,003	9,623,798	11,219,256	14,657,307	8,015,020
Komşularla İthalât / Toplam İthalât	%6	%7	%7	%7	%6

Kaynak: International Trade Centre, Trade Map; Turkey, http://www.trademap.org/countrymap/Product_SelCountry_TS.aspx, 25.09.2010.

Türkiye’nin komşularından gerçekleştirdiği ithalât meblağları yıllar itibariyle değişiklikler sergilemektedir. İthalât meblağının önemli bir kısmını da doğal gaz ve petrol oluşturmaktadır. Türkiye, komşularıyla dış ticarette genel itibariyle net dış fazla veren taraf konumundadır.

Türkiye’nin komşularından gerçekleştirdiği ithalât toplamının kendi toplam ithalât meblağındaki payı ise 2005-2009 döneminde %6 veya %7 civarındadır. Söz konusu dönemde en fazla ithalât İran’dan ve Bulgaristan’dan gerçekleştirilmiştir.

2. SINIR BÖLGELERİNDEKİ SEKTÖREL FAALİYETLER VE DIŞ TİCARET

Bu kısımda tarım sektörüyle ilgili temel seviyede değerlendirme yapılarak asıl konular olan sanayi ve hizmet sektörlerine değinilmektedir. Sanayi sektörü, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) çerçevesinde; hizmet sektörü ise Sınır Ticaret Merkezleri (STM) çerçevesinde incelenmekte ve Türkiye ekonomisindeki önemleri vurgulanmaktadır.

2.1. Tarım Sektörü ve Dış Ticaret

Yapıları itibariyle tüm sektörler arasında geçişler mevcuttur. Bu çerçevede tarım sektörünün de hem sanayi hem de hizmet sektörü ile ilişkisi vardır. Nitekim Türkiye’de bu sektörün hem sanayileşme sürecinde hem de hizmet sektörü çerçevesinde millî gelire ve dış ticarete katkısı açıktır.

Tarım sektörü “endüstriyel tarım” olgusu dahilinde ülke ekonomisine önemli katkılar sunmaktadır. Mesela, Trakya yöresinde yetiştirilen ayçiçeği ürününden sınaî tesisler vasıtasıyla yemeklik yağ imal edilmesi ve bunun ihracıyla elde edilen gelir başlıca örneklerdendir. Aynı şekilde Karadeniz Bölgesi’nde üretilen mısırdan ve fındıktan da yağ imalâtı gerçekleştirilmektedir. Güney Doğu Bölgesi’ndeki susam ve Akdeniz Bölgesi’ndeki pamuk da benzer nitelikteki tarımsal ürünlerdir.

Tarım sektörünün hizmet sektörüyle ilişkisi ise bir alt sektör olarak ticaret faaliyetlerine konu olmasında görülebilmektedir. Bu kapsamda ziraî ürünler, kamu-özel-karma kurumlar vasıtasıyla ticarete konu edilerek hem iç hem dış tüketicilere ulaştırılarak gelir elde edilmektedir. Başta fındık ve incir olmak üzere zeytin, tahıl ve bakliyat ürünleri dış satıma konu edilerek ülke ekonomisine katkı sağlanmaktadır.

Burada tarım sektörüyle ilgili daha fazla ayrıntıya girmeden, takip eden başlıklar altında sanayi ve hizmet sektörleri incelenmektedir.

2.2. Sanayi Sektörü Kapsamında Organize Sanayi Bölgeleri ve Dış Ticaret

2.2.1. Organize Sanayi Bölgelerinin Varlık Sebepleri

Dünyada Organize Sanayi Bölgesi (OSB) uygulamasının ilk kez XIX. yüzyılın ilk yarısında ABD’de tekstil imalâthanelerinin kendiliğinden fizikî olarak bir arada yerleşmeleriyle ortaya çıktığı belirtilmektedir. Daha sonra yine ABD’de daha farklı ve kurumsal uygulamalara rastlanmıştır. Avrupa’da da 1929 dünya ekonomik buhranı sonrasında İngiltere’de, İskoçya’da ve Galler’de benzer uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Asya’da ise ilk olarak Hindistan’da OSB’ler kurulmuştur. Türkiye’deki ilk OSB’nin kuruluşu ise planlı ekonomiye geçişin yaşandığı 1960 sonrasına rastlar. Bu çerçevede ilk kurulan OSB 1962 yılında Bursa’dakidir. Türkiye’de OSB’ler 12.04.2000 tarihli 4562 Sayılı Kanun ile yasal bir çerçevede faaliyet göstermektedirler. Söz konusu Kanun’da OSB'ler şu şekilde tanımlanmaktadır (Mevzuat Bilgi Sistemi, Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu, 30.09.2010):

“OSB; sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, çarpık sanayileşme ve çevre sorunlarını önlemek, kentleşmeyi yönlendirmek, kaynakları rasyonel kullanmak, bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanmak, sanayi türlerinin belirli bir plan dahilinde yerleştirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla; sınırları tasdik edilmiş arazi parçalarının imar planlarındaki oranlar dahilinde gerekli idarî, sosyal ve teknik alt yapı alanları ile küçük imalât ve tamirat, ticaret, eğitim ve sağlık alanları, teknoloji geliştirme bölgeleri ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dahilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan ve bu Kanun hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgelerini ifade eder.”

Türkiye’de OSB'lerin kuruluş amaçları şu şekilde sıralanmaktadır (OSB Üst Kuruluşu, 29.09.2010):

· Sanayinin belli bir düzen altında bulunması,

· Bulunduğu şehrin planlı bir şekilde gelişmesine katkı sağlaması,

· Bu bölgelerde bulunanların iktisadî faaliyetlerinde birbirlerini tamamlayıcı ve teşvik edici hareket etmesi. Bu kapsamda sanayicilerin bir arada ve bir program dahilinde üretim yapmalarıyla, verimliliğin ve kâr artışının sağlanması,

· Bölgesel kalkınma kapsamında az gelişmiş bölgelerde sanayileşmenin sağlanması,

· Tarım sektörünün sanayi ile bağlantısının sağlanarak ziraî alanların sanayiye uygun biçimde kullanılmasının teşvik edilmesi,

· Sağlıklı, ucuz, güvenilir alt ve üst yapı tesisi,

· Müşterek arıtma tesisleri ile optimum maliyetle çevre kirliliğinin önüne geçilmesi,

· Bölgelerin devlet gözetiminde, kendi organlarınca özerk biçimde yönetiminin sağlanması.

Türkiye’de, bu amaçlara uygun bir şekilde OSB’lere ilişkin önemli çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Takip eden başlıkta bunlara değinilmektedir.

2.2.2. Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri

Türkiye’de de 2000’li yılların başları itibariyle özellikle bölgesel kalkınma hedefleri çerçevesinde ülkenin her ilinde bir OSB kurulması maksadıyla çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Türkiye’de 2010 Kasım ayı itibariyle 263 OSB mevcuttur.

Tablo 6: Türkiye’de Şehirler İtibariyle Organize Sanayi Bölgeleri *

İl	Sayı	İl	Sayı	İl	Sayı
Bursa	13	Isparta	3	Ağrı	1
İzmir	13	Kahramanmaraş	3	Aksaray	1
Kocaeli	13	Kayseri	3	Ardahan	1
Ankara	12	Kırşehir	3	Bartın	1
Afyonkarahisar	9	Malatya	3	Batman	1
Konya	9	Ordu	3	Bayburt	1
İstanbul	8	Uşak	3	Bingöl	1
Aydın	7	Zonguldak	3	Bitlis	1
Bilecik	6	Adana	2	Erzincan	1
Denizli	6	Antalya	2	Giresun	1
Sakarya	6	Çanakkale	2	Gümüşhane	1
Balıkesir	5	Çorum	2	Hakkari	1
Hatay	5	Diyarbakır	2	Iğdır	1
Kütahya	5	Düzce	2	Karabük	1
Manisa	5	Edirne	2	Karaman	1
Samsun	5	Elazığ	2	Kilis	1
Tokat	5	Kars	2	Mardin	1
Adıyaman	4	Kastamonu	2	Muğla	1
Amasya	4	Kırıkkale	2	Muş	1
Bolu	4	Kırklareli	2	Nevşehir	1
Çankırı	4	Mersin	2	Siirt	1
Sivas	4	Niğde	2	Tunceli	1
Urfa	4	Osmaniye	2	Van	1
Tekirdağ	4	Rize	2
Trabzon	4	Sinop	2
Burdur	3	Şırnak	2
Erzurum	3	Yalova	2
Eskişehir	3	Yozgat	2
Gaziantep	3

* OSB’ler adet esasına göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Şehirler itibariyle OSB sayıları incelendiğinde ortaya çıkan tablo, mevcut OSB’lerin çoğunun başta Marmara Bölgesi olmak üzere ülkenin orta ve batı bölgelerinde kurulu olmasıdır. Mevcut 263 OSB’nin 1/4’ünün Marmara Bölgesi’nde olduğu düşünüldüğünde bölgeler arasında bir dengesizlik olduğu ortaya çıkmaktadır. İşte tam da bu sebeple ülkenin diğer tüm illerinde OSB kurulma çalışmalarının devam ediyor olması önem kazanmaktadır. Halen OSB’si olmadığı gibi bu yönde çalışma yapılmayan tek il Artvin’dir.

Türkiye’de alan ölçüleri itibariyle ele alındıklarında, Orta ve Batı Anadolu Bölgelerinin OSB’ler açısından daha avantajlı oldukları görülmektedir. Kişi başına düşen OSB alanı itibariyle sıralamada ilk 5 il arasında yer alan tek doğu ili Bayburt’tur. Kişi başına düşen alan itibariyle en fazla alan 61.17 m2 ile Bilecik’e aittir. Alan ortalaması 10 m2’nin altında olan illerin sayısı 12 olup, bunlar arasında yer alan Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri illerinin sayısı 7’dir (OSB Üst Kuruluşu, Dünya'da ve Türkiye'de OSB Uygulamaları, 29.09.2010).

Artvin dışındaki diğer 80 ilde OSB kurulma çalışmaları devam ediyor olmakla beraber, karşılaşılan bazı sorunlar kurulum sürecini uzatmakta ve bu da o şehrin ve civarının kalkınmasının gecikmesine yol açmaktadır. Söz konusu sorunlar şöyle sıralanabilir:

· İmar plan çalışmalarındaki uzamalar,

· Arsa tapu çalışmaları esnasında oluşan sorunlar,

· Yeterli finansal desteğin mevcut olmayışı,

· Yeterli teşvik mekanizmasının olmayışı,

· Kurumlar arası koordinasyon eksikliği ve bunun yol açtığı gecikmeler.

Tüm bu olumsuzluklara rağmen, Türkiye’de OSB kurulum sürecinde yer alan kamu/özel/karma nitelikli aktörler, çalışmalarını süratle devam ettirerek şehirlerine üretim merkezleri kazandırma yönünde çaba sarf etmektedirler.

2.3. Hizmet Sektörü Kapsamında Sınır Ticaret Merkezleri ve Dış Ticaret

2.3.1. Sınır Ticaret Merkezlerinin Kuruluş Sebepleri

Sınır Ticaret Merkezleri (STM), Türkiye’de hayat standartlarının diğer bölgelere nazaran düşük ve işsizliğin belirgin boyutlarda olduğu Doğu Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde iktisadî gelişmeyi çok boyutlu bir şekilde sağlamak maksadıyla oluşturulan birimlerdir.

Doğu Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri sınır illerine yönelik sınır ticareti uygulaması ile bölge halklarının günlük temel ihtiyacının bir kısmının komşu ülkelerden temin edilmesi ve bölgelerden ihracatın geliştirilmesi suretiyle buralarda dış ticaret alt yapısının ve kültürünün yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır (DTM, Sınır Ticareti, 30.09.2010).

Komşu ülkelerle sınır ticaretinin STM’ler vasıtasıyla gerçekleştirilmesinin avantajları şöyle sıralanabilir (Hanoğlu, Sınır Ticaret Merkezleri, 20.09.2010):

· Bölge halklarının ihtiyaçlarının; mahallinde, kısa sürede temin ve tedarik edilerek bölgelerin ekonomisine canlılık getirilmesi,

· Bölge insanlarına daha ekonomik mal sağlanması,

· Dış ticaret hacmi içinde sınır komşularının payının artırılması,

· Kayıt dışı ticaretin asgariye indirilmesi,

· İstihdamın arttırılması.

“Sınır Ticaret Merkezleri Kurulmasına İlişkin Karar”, 10.04.2003 tarih ve 25075 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak, 2003/5408 Karar sayısı ile yürürlüğe girmiştir (Gümrük Müsteşarlığı, Sınır Ticaret Merkezleri, 20.09.2010). 16 Mayıs 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Sınır Ticaretinin Düzenlenmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ise 16 Haziran 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir (DTM, Sınır Ticareti, 30.09.2010).

2.3.2. Türkiye’de Sınır Ticaret Merkezleri

Türkiye’de Sınır Ticaret Merkezi (STM) kurulması kararı son derece isabetlidir. Çünkü bu merkezler vasıtasıyla sınır bölgelerinde kişisel/kurumsal ihtiyaçların karşılanmasıyla refah seviyesinin artışı kolaylaşmaktadır. Ayrıca, STM’ler sayesinde bölgesel kalkınma hedeflerine ulaşılması da mümkün olmaktadır. Nitekim, bu çerçevede hem dış ticaret faaliyetleri daha düzenli bir şekilde icra edilebilmekte hem de Türkiye’nin komşularına yönelik potansiyel nitelikli sektörler dahilinde ticarî yönlendirmelerde bulunulması sağlanabilmektedir. Belirtilebilecek bir diğer avantaj da sınır ticaretinin gözetim altına alınarak daha evvel kaçakçılık ve benzeri yollarla karşılaşılan sosyo-ekonomik ve hukukî sorunların giderilebilmesi mümkün hâle gelmesidir.

Türkiye’de STM kurulması kararlaştırılan iller 13 adet olup, bunlar 2003/5408 sayılı Kararın 2. maddesi ile tespit edilmiştir. Buna göre; Artvin, Ardahan, Kars, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkari, Şırnak, Mardin, Urfa, Kilis, Gaziantep ve Hatay bu kapsamda yer almaktadır. Bu sınır iller yanında, mücavir il olarak adlandırılan 7 il de belli şartlar dahilinde bu kapsama alınmıştır. Mücavir iller, 2003/5408 sayılı Karar’ın 2. maddesinde yer alan, STM kurulması öngörülen illere komşu olan Erzurum, Muş, Bitlis, Siirt, Batman, Diyarbakır ve Adıyaman illerinden oluşmaktadır (Gümrük Müsteşarlığı, Sınır Ticaret Merkezleri, 20.09.2010.)

STM’lerdeki ticaret, özel bir amaca yönelik olması nedeniyle, normal ticarete göre teşvik edilmekte ve bunlarla ilgili işlemlerde bazı avantajlar sunulmaktadır. Bunlardan biri sağlanan vergi avantajlarıdır. Bu çerçevede; sanayi ürünleri ithalâtında, normal ithalâtlarda alınması gereken vergiler ve fonlar alınmazken sadece KDV’nin ve ÖTV’nin tamamı; tarım ürünlerinde ise söz konusu ürünlerin ithalâtında alınması gereken vergilerin ve fonların %60’ı ile KDV’nin tamamı tahsil edilmektedir (Gümrük Müsteşarlığı, Sınır Ticaret Merkezleri, 20.09.2010).

Türkiye’de 2003 yılında kurulmalarına karar verilen STM’lerde belirgin bir şekilde birkaç yıldır faaliyetler icra edilmektedir. Nitekim mevcut veriler, buralarda ticaret hacminin giderek artış gösterdiğini ortaya koymaktadır.

Tablo 7: Türkiye’nin Serbest Bölgeler ve Sınır Ticaret Merkezleri İhracat Hacmi (000 $)

	2005	2006	2007	2008	2009
Serbest Bölgeler	2,973,224	2,967.219	2,942,876	3,008,061	1,957,304
Sınır Ticaret Merkezleri	---	---	285	6,624	0

Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4, 28.09.2010.

Tablo 7’de de görüldüğü üzere, Türkiye’de STM’ler vasıtasıyla komşu ülkelerle 2007 yılında gerçekleştirilen ihracat meblağı 285 bin Dolar iken, 2008 yılında önemli bir sıçrama görülmüş ve 6,6 milyon Dolar’lık ihracatta bulunulmuştur. 2009 yılı verileri mevcut değildir ancak muhtemelen kriz dolayısıyla bir azalma söz konusu olabilir. Fakat 2010 itibariyle STM’ler vasıtasıyla ticarî hacmin artan oranda devam edeceği belirtilebilir.

3. TÜRKİYE’NİN OSB’LER VE STM’LER VASITASIYLA KOMŞULARIYLA DIŞ TİCARETİNDE POTANSİYEL SEKTÖRLERİ

Çalışmanın asıl kısmını oluşturan bu bölümde Türkiye’nin komşu ülkelerine sınır illerde kurulu ve/veya kurulmakta olan OSB’leri vasıtasıyla sahip olduğu dış ticaret potansiyeli incelenmektedir. Bu çerçevede söz konusu OSB’lerde gerçekleştirilen/gerçekleştirilecek sektörel faaliyetlere ilişkin bilgiler sunularak bunların komşularla dış ticarette taşıdığı potansiyellerinin ortaya konması hedeflenmektedir. Bu kısımda OSB’lerle ilgili bilgiler; web sitelerinden, e-posta yoluyla ve telefonla elde edilmiştir.

Ayrıca, Türkiye’nin komşu ülkelerine tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünlerine ilişkin bilgiler de verilmektedir. Böylece, söz konusu ürünlerden hareketle Türkiye’nin komşu ülke sınırlarına yakın illerde yer alan başta OSB’dekiler olmak üzere tüm iktisadî birimlerin üretim-ihracat planlamasında dikkate alabilecekleri faaliyet alanları ortaya konmaya çalışılmaktadır. Dahası, söz konusu ürünlerin STM’ler vasıtasıyla ticarete konu edilebileceğine dair ipuçlarının sağlanması da hedeflenmektedir.

3.1. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs

Kuzey Kıbrıs’ın dış ticaretindeki en yüksek pay Türkiye’ye ait bulunmaktadır. Türkiye, Kuzey Kıbrıs ile dış ticaretinde net fazla veren ülke konumundadır.

Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’a 2005 yılındaki 760 milyon Dolar’lık ihracat meblağı, 2008’de en yüksek seviyesine çıkmış ve 1 milyar Dolar’ı geçmiştir. Ancak global krizin de etkisiyle Türkiye’nin 2009 yılında Kuzey Kıbrıs’a ihracatı 771 milyon Dolar civarında geçekleşmiştir.

Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’a yaptığı ihracat meblağının toplam ihracatı içindeki payı %1 civarındadır. 2005 ve 2006 yıllarında %1 olan oran, 2007 yılında %0.9, 2008-2009 döneminde ise %0.8 olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 8’de yer almaktadır.

Tablo 8: Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	ANTAKYA	Hatay / Belen	Tohumculuk, İplik boyama, Çelik boru imalâtı, Yağ, Makina, Gıda, Boya, Metal, Tekstil, Sabun, Yem, Otomotiv sanayii (58 firma)
	2	HATAY PAYAS	Hatay / Dörtyol	Demir-Çelik, Kömür pres (35 firma)
	3	İSKENDERUN	Hatay / İskenderun	Demir-Çelik, Makina, Filtre, Boru, Gübre, İnşaat malzemeleri (32 firma)
	4	HATAY 75.YIL	Hatay / Antakya	Kurulma aşamasında
	5	İSKENDERUN II. OSB	Hatay / Antakya	Kurulma aşamasında
2	1	OSMANİYE	Osmaniye / Toprakkale	İnşaat malzemeleri, Orman ürünleri, Demir-Çelik, Çelik kapı, Süt ve ürünleri, Tekstil, İplik, Madenî yağ, Boya, Makina, Halı, Boru profil, Galvaniz, Gübre, Yem, Şekerleme, Deri, Terlik-ayakkabı, Mermer, Otomotiv, Filtre, Kimya, Plastik, Kağıt, Ambalaj (81 firma)
	2	OSMANİYE KADİRLİ	Osmaniye / Kadirli	Tekstil, İplik, Mermer, Kablo, Çelik kapı, Zeytinyağı, Fıstık, Süt ve ürünleri, Mısır patlatma, Salça (13 firma)
3	1	ADANA HACI SABANCI	Adana / Yüreğir	Ağaç, Ambalaj, Boya, Cam, Döküm, Elektrik, Gıda, Süt ve ürünleri, Kağıt, Kimya, Makina, Metal, Petrol ürünleri, Plastik, Tekstil, Tohumculuk, İnşaat malzemeleri (263 firma)
	2	ADANA KOZAN	Adana / Kozan	Tarım paketleme, Hazır beton, Uçucu yağ (4 firma)
4	1	MERSİN TARSUS	Mersin / Akdeniz	Demir-Çelik, Cam, İnşaat malzemeleri, Gıda, Süt ve ürünleri, Kağıt, Kozmetik, Makina, Orman ürünleri, Plastik, Ambalaj, Tekstil, Tıbbî malzeme, Kimya, Otomotiv yan sanayii (149 firma)
	2	SİLİFKE	Mersin / Silifke	Mermer, Gıda, Süt ve ürünleri, Hayvancılık, Ziraî ürünler, Orman ürünleri (14 firma)
5	1	ANTALYA	Antalya / Merkez	Gıda, Et-süt ve ürünleri, Yem, İplik, Konfeksiyon, Halı-kilim, Temizlik ürünleri, Gübre, Boya, Makina, Metal, Plastik ambalaj, Plastik boru-profil, Kablo, Ziraî aletler, İnşaat malzemeleri, Elektrikli-elektronik aletler, Spor-av malzemeleri, Otomotiv yan sanayii, Orman ürünleri, Mobilya, Ambalaj, Ayakkabı, Kırtasiye malzemeleri, Mermer (215 firma)
	2	KUMLUCA GIDA İHTİSAS OSB	Antalya / Kumluca	Kurulma aşamasında

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Kuzey Kıbrıs Ülke Raporu, 24.09.2010):

Bisküvi, Gofret vb., Süt ve Ürünleri: Beyaz Peynir, Eritme Peynir, Çikolata ve Kakao İçeren Gıda, Şekerleme, Konserve Sebze, Şampuan vb. Saç Müstahzarları, Sabun ve Deterjan, Tuvalet Kağıdı, Kağıt Havlu, Mendil, Hijyenik Ped, Çocuk Bezi, Ev Tekstil Ürünleri, Ziraî Makinalar ve Aksamları.

3.2. Türkiye ve Yunanistan

Yunanistan, Türkiye’nin komşuları arasında en fazla ihracat gerçekleştirdiği ülkelerden biridir. Nitekim söz konusu ihracat hacmi, son global kriz dönemi haricinde yıllar itibariyle artış eğilimi sergilemiştir.

Türkiye 2005 yılında Yunanistan’a 1.1 milyar Dolar civarında ihracat gerçekleştirmişken bu meblağ 2008’de 2.4 milyar Dolar’a kadar yükselmiştir. 2009’da ise 1.6 milyar Dolar’lık bir ihracat gerçekleştirilebilmiştir. Bunun temel sebebi, Yunanistan’ın global krizden ciddi biçimde etkilenmiş olmasıdır. Bu meblağın 2010’da da düşeceği belirtilebilir.

Türkiye’nin Yunanistan’a yaptığı ihracatın toplam ihracatındaki payı 2005 yılında %1.5 iken, 2007 yılında %2.1’e yükselmiştir. 2008 yılında bu oran %1.8’e, 2009 yılında ise %1.6 oranına düşmüştür.

Türkiye’nin Yunanistan’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 9’da yer almaktadır.

Tablo 9: Türkiye’nin Yunanistan’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	EDİRNE	Edirne / Merkez	Elektrik, Hijyen ürünleri, İnşaat elemanları, Kimya, Makina motor sanayii, Alüminyum, Metal, Plastik, Tekstil (28 firma)
	2	EDİRNE KEŞAN	Edirne / Keşan	Hiçbir çalışma yok

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Yunanistan’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Yunanistan Ülke Raporu, 24.09.2010):

Yaş Meyve-Sebze, Su Ürünleri, Sert Kabuklu Meyveler, Dondurulmuş Meyve-Sebze, Konserve Meyve-Sebze, Gıda Müstahzarları, Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Ürünleri, Gemi İnşa Sanayii, Cam ve Seramik İnşaat Malzemeleri, Mobilya, Hazır Giyim, Kumaş, Maden ve Mineraller, Beyaz Eşya, Elektronik, Demir-Çelik, İnşaat Malzemeleri.

3.3. Türkiye ve Bulgaristan

Bulgaristan’ın dış ticaret ortakları arasındaki yerine bakıldığında, Türkiye’nin bu ülkenin toplam ithalâtındaki payı 2009 yılında %5.48 iken bu ülkenin toplam ihracatındaki payı %7.33’tür. Yani Türkiye, Bulgaristan’a sattığından fazlasını almaktadır (CIA, The World Factbook; Bulgaria, 20.09.2010).

Türkiye; Bulgaristan’a 2005’te 1.1 milyar Dolar’lık ihracat gerçekleştiriyorken, bu meblağ 2008’de 2.1 milyar Dolar’a yükselmiştir. 2009 meblağı ise 1.3 milyar Dolar’a gerilemiştir.

Türkiye’nin toplam ihracatındaki payına bakıldığında, Bulgaristan’a yapılan ihracat oranı 2005’te %1.6 iken, 2007 oranı %1.9’dur. 2008 ve 2009 payları ise sırasıyla %1.6’ya ve %1.4’e gerilemiştir.

Türkiye’nin Bulgaristan’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 10’da yer almaktadır.

Tablo 10: Türkiye’nin Bulgaristan’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	KIRKLARELİ	Kırklareli / Merkez	Yalıtım malzemeleri, Elyaf, Terlik-ayakkabı, Tekstil, Konfeksiyon, Çorap, Sfero ve pik döküm, Helva, Şekerleme, Bisküvi, Orman ürünleri, Profil, Alüminyum, Metal, Makina, Bor ürünleri, Seramik (17 firma)
	2	KIRKLARELİ ASREY İNŞAAT ASLAN ÖZEL	Kırklareli / Kağıthane	Kurulma aşamasında
2	1	EDİRNE	Edirne / Merkez	Elektrik, Hijyen ürünleri, İnşaat elemanları, Kimya, Makina motor sanayii, Alüminyum, Metal, Plastik, Tekstil (28 firma)
	2	EDİRNE KEŞAN	Edirne / Keşan	Hiçbir çalışma yok

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Bulgaristan’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Bulgaristan Ülke Raporu, 24.09.2010):

Yaş Meyve-Sebze, Şekerli ve Çikolatalı Mamuller, Oto Ana ve Yan Sanayi Ürünleri, Cam ve Seramik İnşaat Malzemeleri, Alüminyum İnşaat Malzemeleri, Demir-Çelik Sanayii, Mobilya, Kumaş, Hazır Giyim, İş ve Maden Makinaları, Ambalaj Malzemeleri, Plastik ve Kauçuk İşleme Sanayii.

3.4. Türkiye ve Gürcistan

Türkiye, Gürcistan’ın ithalâtında başı çeken ülke konumundadır. Gürcistan ve Türkiye arasında 1990’lı yıllar itibariyle bavul ticareti şeklinde başlayan dış ticaret faaliyetleri, giderek artan bir seyir izlemiş ve iki ülkeyi bu alanda başlıca ortaklar haline getirmiştir.

Türkiye’nin Gürcistan’a ihracat meblağı 2005’te 271 milyon Dolar iken, tedrici bir şekilde artış göstererek 2008’de 1 milyar Dolar’a kadar yükselmiştir. 2009 meblağı ise 745 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Paylar itibariyle incelendiğinde, Türkiye’nin Gürcistan’a yaptığı ihracatın toplam ihracatındaki oranı 2005’te %0.4, 2008’de %0.8’dir. 2009 oranı ise %0.7’dir.

Türkiye’nin Gürcistan’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 11’de yer almaktadır.

Tablo 11: Türkiye’nin Gürcistan’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İ	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	ARTVİN	Mevcut değil	---
2	1	ARDAHAN OSB	Ardahan / Merkez	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Gıda, Tekstil)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Gürcistan’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Gürcistan Ülke Raporu, 24.09.2010):

Buğday, Buğday Unu, Bisküvi ve Gofret, Margarin, Sigara, Şekerli ve Çikolatalı Mamuller, Kanatlı Etleri, Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Ürünleri, İlaç, Demir-Çelik Ürünleri, Beyaz Eşyalar ve Klimalar, Mobilya, Manganez Cevheri, Plastik Borular ve Plastik İnşaat Malzemeleri, Ayakkabı, Kablo ve Tel, İnşaat Makinaları, Sabun ve Deterjan, Demir-Çelikten İnşaat Aksamı, Hijyenik Kâğıt Ürünleri, Sofra ve Mutfak Eşyası, Seramik Karolar, Pompa ve Kompresör, Plastik Ambalaj Ürünleri, Kumaş, Ev Tekstil Ürünleri, Hazır Giyim, Gemi İnşa Sanayii, Müteahhitlik Hizmetleri.

3.5. Türkiye ve Ermenistan

Türkiye’nin Ermenistan’la dış ticaret mazisi uzun değildir. Yeni kurulmuş olan bir devlet olması, ekonomik potansiyelinin düşüklüğü ve aralarında mevcut olan politik sorunlar dolayısıyla Türkiye, Ermenistan ile arzu edilen ölçüde ticarî faaliyetler gerçekleştirebilmiş değildir. Ancak, son yıllarda bazı hareketlenmeler görülmektedir.

Türkiye’nin Ermenistan’a gerçekleştirdiği ihracat meblağı toplam ihracatı içinde pek bir yer tutmamaktadır. Zaten son dönemlerde iki ülke arasında imzalanması beklenen protokoller de askıya alınmış durumdadır. Dolayısıyla halihazırda ticarî faaliyetler de gerçekleştirilememektedir.

2009 tahminlerine göre Ermenistan’ın toplam ihracatı 714 milyon Dolar iken, toplam ithalât hacmi 2.72 milyar Dolar’dır. Dış ticaret ortakları arasındaki yeri incelendiğinde; Ermenistan’dan ithalât yapan ülkeler arasında gerilerde yer almakla beraber, Türkiye’nin bu ülkeye ihracat yapanlar arasında belirgin bir yeri vardır. Nitekim, 2009 itibariyle Ermenistan’ın gerçekleştirdiği toplam ithalât içinde Türkiye’nin %5.6’lik payı vardır ve bu haliyle 4. sırada yer almaktadır (ITC, Trade Map; Armenia, 25.09.2010).^

Türkiye’nin Ermenistan’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 12’de yer almaktadır.

Tablo 12: Türkiye’nin Ermenistan’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	ARDAHAN	Ardahan / Merkez	Kurulma aşamasında
2	1	KARS	Kars / Merkez	Isı izolasyonlu tuğla, Okul malzemeleri, Süt ve ürünleri, Taş kesme, Hazır beton, Mobilya dekorasyon, Tarım makinaları, Karo, Orman ürünleri, Temizlik ürünleri, Deterjan, Metal rekor (41 firma)
	2	KARS BESİ	Kars / Merkez	Kurulma aşamasında
3	1	IĞDIR	Iğdır / Merkez	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Mermer, Hafif dekoratif inşaat malzemeleri, Bims blok, Galvanizli çöp konteyneri, Plastik, Yem, Tekstil, Süt üretimi, Meyve suyu konsantresi)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Ermenistan’ın ihraç ve ithal ettiği ürünlere ilişkin bilgiler aşağıdaki Tablo 13’te yer almaktadır.

Tablo 13: Ermenistan’ın İhraç ve İthal Ettiği Ürünler

İhraç Ettiği Ürünler	Elmas, Mineral Ürünler, Enerji, Demir, Demir Dışı Metaller, Bakır
İthal Ettiği Ürünler	Doğalgaz, Petrol Ürünleri, Muhtelif Gıda, Elmas

Kaynak:

· Ministry of Foreign Affairs of Armenia, Economy of Armenia, http://www.armeniaforeignministry.com/arm/index.html, 25.09.2010.

· Central Intelligence Agency (CIA), The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook, 20.09.2010.

Ermenistan’ın gerçekleştirdiği ithalât kalemleri arasında yer alan muhtelif gıda, Türkiye’nin mevcut iş birlik imkânlarını artırabileceği potansiyel alanları içermektedir. Tüm bunların ötesinde, halen akamete uğrayan ilişkilerin işler hale getirilmesi yönünde tedbirler alınması gerekmektedir. Komşuların klasik çözümsüzlük politikalarından vazgeçerek iş birliklerine doğru adımlar atması her ikisinin de lehine olacaktır.

3.6. Türkiye ve Azerbaycan

Azerbaycan’ın ekonomisi temelde petrol ve türevleri ile doğalgaza dayalı olup, dış ticaretini de bu kalemler belirlemektedir. Nitekim, Türkiye ile Azerbaycan arasındaki ticarî ilişkilerde bu unsurların önemli bir ağırlığı mevcuttur.

Türkiye 2005 yılında Azerbaycan’a 528 milyon Dolar’lık ihracat gerçekleştirmişken, bu meblağ 2008’e kadar artış göstererek 1.6 milyar Dolar’a kadar yükselmiştir. 2009 yılı ihracat meblağı ise 1,4 milyar Dolar civarında gerçekleşmiştir.

Azerbaycan’a yaptığı ihracatın toplam ihracatı içindeki payı 2005’te %0.7 olan Türkiye, 2008’de bu oranı %1.3’e kadar çıkarmıştır. 2009 ihracat meblağı nispeten düşmüş olmakla beraber, oranda artış meydana gelmiş olup %1.4’tür.

Türkiye’nin Azerbaycan’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 14’te yer almaktadır.

Tablo 14: Türkiye’nin Azerbaycan’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	IĞDIR	Iğdır / Merkez	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Mermer, Hafif dekoratif inşaat malzemeleri, Bims blok, Galvanizli çöp konteyneri, Plastik, Yem, Tekstil, Süt üretimi, Meyve suyu konsantresi)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Azerbaycan’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Azerbaycan Ülke Raporu, 24.09.2010):

Bisküvi, Şekerli ve Çikolatalı Mamuller, Kanatlı Etleri, Narenciye, Maya, Yumurta, Makarna, Çimento, Oto Ana ve Yan Sanayi Ürünleri, Demir-Çelik, Altın Mücevherat, İnşaat Makinaları, Kağıt ve Karton, Doğal Taşlar

3.7. Türkiye ve İran

Türkiye ve İran önemli birer ticaret ortağıdırlar. Nitekim 90’lı yılların ortalarında, Türkiye’nin İran ile 1 Milyar Dolar civarında olan dış ticaret hacmi, 2008 yılı itibarıyla 10 Milyar Dolar’ı aşmıştır. Fakat belirtilmelidir ki Türkiye İran’dan net ithalâtçı konumundadır. Bunun temel sebebi İran’dan gerçekleştirilen doğal gaz ithalâtıdır. İki ülke arasındaki ticaret hacminin artan bir seyirle devamı beklenmektedir. Bu kapsamda tesis edilen STM’lerden biri bu ülkeye yönelik olup, amaç daha düzenli ve istikrarlı bir dış ticaret yapısına kavuşabilmektir.

Türkiye’nin İran’a gerçekleştirdiği ihracat 2005’te 912 milyon Dolar iken bu meblağ 2008’de 2,029 milyon Dolar’a yükselmiştir. 2009 meblağı ise çok az bir düşüşle 2,024 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Mevcut global kriz iki ülke ticarî ilişkisini pek olumsuz etkilememiştir.

Paylar incelendiğinde, Türkiye’nin İran’a gerçekleştirdiği ihracat/toplam ihracat 2005’te %1.2 iken 2008’de %1.5 olarak gerçekleşmiştir. 2009 payı ise %2 seviyesindedir.

Türkiye’nin İran’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 15’te yer almaktadır.

Tablo 15: Türkiye’nin İran’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	IĞDIR	Iğdır / Merkez	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Mermer, Hafif dekoratif inşaat malzemeleri, Bims blok, Galvanizli çöp konteyneri, Plastik, Yem, Tekstil, Süt üretimi, Meyve suyu konsantresi)
2	1	AĞRI	Ağrı / Merkez	Sıcak asfalt (1 faal firma) (Muhtemel sektörler; Pet su, Dondurma, Süt ve ürünleri)
3	1	VAN	Van / Merkez	Mukavva, Mobilya, Temizlik malzemeleri, Küp şeker, Demir-Çelik, Mermer, Otomotiv yan sanayii, Süt ve ürünleri, Kuruyemiş, Bakliyat, İnşaat malzemeleri, Plastik, Petrol, Madenî yağ, Çorap, Ayakkabı, Yem (77 firma)
4	1	HAKKARİ	Hakkari / Merkez	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Çimento, Kireç, Süt ve ürünleri, Arıcılık, El sanatları)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin İran’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, İran Ülke Raporu, 24.09.2010):

Buğday, Çay, Mercimek, Narenciye, Nohut, Ağaç ve Ahşap Ürünleri, Mobilya, Beyaz Eşya, Boru ve Bağlantı Parçaları, Demir-Çelik, Dolum ve Ambalaj Makinaları, Elektrikli Makinalar ve Kablolar, Elektronik, Elyaf ve İplik, Isıtma, Soğutma ve Havalandırma, İlaç, İnşaat Malzemeleri, İş ve Maden Makinaları, Kağıt ve Karton Ürünleri, Kozmetik ve Kişisel Bakım Ürünleri, Kumaş, Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Ürünleri, Plastik ve Kauçuk İşleme Makinaları, Pompa ve Kompresör, Sofra ve Mutfak Eşyaları, Takım Tezgahları, Tarım Alet ve Makinaları, Tekstil ve Hazır Giyim Yan Sanayi Ürünleri.

3.8. Türkiye ve Irak

Türkiye ile Irak arasındaki ticarî hacim uzun yıllar boyunca arzu edilen seviyelerde olamamıştır. Özellikle Irak’a yönelik olarak 1991-2003 döneminde uygulanan BM ambargosu sebebiyle bu ülke ile resmî kanallardan dış ticarî faaliyet icra edilememiştir. Ancak söz konusu tarih itibariyle ambargonun kalkması sonrasında Türkiye ile Irak arasındaki dış ticaret faaliyetleri hareketlilik kazanmıştır. Irak, halihazırda komşuları arasında Türkiye’nin en fazla ihracat gerçekleştirdiği ülkedir. Ziraat, sanayi ve hizmetler alanlarındaki üretim kabiliyetini önemli ölçüde kaybetmiş olan Irak’ın en önemli ihraç kalemi petroldür. Zaten Türkiye’nin bu ülkeden ithalâtındaki asıl payı da petrol ürünleri oluşturmaktadır.

Türkiye’nin Irak’a gerçekleştirdiği ihracat meblağı 2005-2009 döneminde, 2006 yılı haricinde, belirgin bir artış sergilemiştir. Nitekim 2005’te 2.7 milyar Dolar olan ihracat meblağı 2009’da 5.1 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin Irak’a yaptığı ihracatın toplam ihracatındaki paylarına bakıldığında 2005’te %3.7 olan oranın 2009’da %5’e yükseldiği görülmektedir.

Türkiye’nin Irak’a komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 16’da yer almaktadır.

Tablo 16: Türkiye’nin Irak’a Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	HAKKARİ	Hakkari / Merkez	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Çimento, Kireç, Süt ve ürünleri, Arıcılık, El sanatları)
2	1	ŞIRNAK	Şırnak / Merkez	Mermer (1 faal firma) (Muhtemel sektörler; Küvet, Unlu mamuller, İnşaat malzemeleri, Gıda)
	2	ŞIRNAK CİZRE	Şırnak / Cizre	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Kablo, Un, Tekstil)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Irak’a tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Irak Ülke Raporu, 24.09.2010):

Bisküvi, Bitkisel Yağlar, Bulgur, Domates Salçası, Kanatlı Etleri, Şekerli ve Çikolatalı Mamuller, Un, Yaş Meyve-Sebze, Yumurta, Alüminyum İnşaat Malzemeleri, Beyaz Eşya, Boru ve Bağlantı Parçaları, Demir-Çelik, Elektrikli Makinalar ve Kablolar, Ev Tekstili, Gıda İşleme Makinaları, Halı, Hazır Giyim, İnşaat Malzemeleri, Müteahhitlik Hizmetleri, Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Ürünleri, Sofra ve Mutfak Eşyaları.

3.9. Türkiye ve Suriye

Türkiye ve Suriye arasında son yıllarda önemli iktisadî gelişmeler kaydedilmektedir. Bunlardan en önemlilerinden biri 2007 yılında iki ülke arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşmasıdır. Anlaşmayı müteakiben iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi belirgin bir şekilde artış göstermiştir. Diğer önemli gelişme ise Sınır Ticaret Merkezinin (STM) kurulmasıdır. Suriye ile Türkiye arasında faaliyette bulunan STM de dış ticarî hacmin artışında pay sahibidir. Belirtilebilir ki Türkiye ile Suriye arasındaki dış ticaret hacmi, halihazırda Türkiye lehine işlemektedir.

Global krizin ticarî ilişkilerini etkileyemediği diğer iki komşu ülke Türkiye ve Suriye’dir. Nitekim Türkiye’nin Suriye’ye ihracat meblağı 2005’te 551 milyon Dolar iken, yıllar itibariyle artışlar devam etmiş ve 2009 meblağı 1.4 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin Suriye’ye ihracatı/toplam ihracatı ise 2005’te %0.8 iken, bu oran 2009’da %1.4’e yükselmiştir.

Türkiye’nin Suriye’ye komşu OSB’leri ve burada faaliyette bulunan/bulunacak ve dış ticarette potansiyel taşıyan sektörleri Tablo 17’de yer almaktadır.

Tablo 17: Türkiye’nin Suriye’ye Komşu OSB’leri ve Potansiyel Sektörleri

İl	No	OSB Adı	İl/İlçe	FAALİYET KONUSU
1	1	ŞIRNAK	Şırnak / Merkez	Mermer (1 faal firma) (Muhtemel sektörler; Küvet, Unlu mamuller, İnşaat malzemeleri, Gıda)
	2	ŞIRNAK CİZRE	Şırnak / Cizre	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Kablo, Un, Tekstil)
2	1	MARDİN	Mardin / Merkez	Mercimek, Bulgur, Mısır kurutma, Un, Gıda paketleme, Kuruyemiş, Ziraî tohum, Mobilya, Deterjan, Madenî yağ, Plastik eşya, Plastik boru, Gaz beton tuğla, Alçı, Çırçır pres, Ziraî teçhizat, Çivi, Çiğit yağ, Organik gübre (77 firma)
3	1	URFA	Urfa / Merkez	Tekstil, Konfeksiyon, Çırçır, Gıda, Kimya, Petrol, Plastik, Elektrikli Makina ve Cihazlar, İnşaat malzemeleri (168 firma)
	2	URFA 2. OSB	Urfa / Merkez	Porselen (1 faal firma)
	3	URFA VİRANŞEHİR	Urfa / Viranşehir	Mısır Kurutma, Çırçır, Çelik Kapı, Bulgur, Büz Boru, Mısır Sılaj, Dondurma, Karo İmalatı (11 firma)
	4	URFA TARIMA DAYALI İHİTSAS	Urfa / Merkez	Kurulma aşamasında. Et kesimi ve dağıtımı amaçlı ihtisas OSB'si. (532 üye; tamamı şahıs)
4	1	GAZİANTEP	Gaziantep / Şehitkamil	Tekstil, Gıda, Plastik, Boya, Temizlik (690 firma)
	2	GAZİANTEP BESİ	Gaziantep / Oğuzeli	Et kesimi ve dağıtımı amaçlı ihtisas OSB'si. (197 üye; tamamına yakını şahıs)
	3	GAZİANTEP NİZİP	Gaziantep / Nizip	Kurulma aşamasında (Muhtemel sektörler; Fıstık işleme-paketleme, Büro mobilyası, Ziraî aletler, Plastik, Zeytinyağı, Bisküvi, Bulgur)
5	1	KİLİS	Kilis / Merkez	Temizlik ve hijyen ürünleri, Plastik ambalaj, Pekmez, Büz boru, Yapı sistemleri, Zeytinyağı, Metal bahçe mobilyaları, Porselen cam ürünleri, Döşemelik kadife, Sentetik çuval, Yem, Petrol, Kuruyemiş, Ayçiçek yağı, Baharat (34 firma)
6	1	ANTAKYA	Hatay / Belen	Gıda, Demir-Çelik, Makina, Yağ, Mobilya, Otomotiv yan sanayii (58 firma)

Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı OSBÜK, OSB Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye’nin Suriye’ye tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde ihraç potansiyeli olan başlıca ürünleri şöyledir (İGEME, Suriye Ülke Raporu, 24.09.2010):

Katı ve Sıvı Yağ, Buğday, Çay, Bakliyat, Yumurta, Su Ürünleri, Tavuk Ürünleri, Dondurulmuş Sebze, Bulgur, Mermer, Çimento, Petrol Yağları, İlaç, Plastik İnşaat Malzemeleri, Plastikten Diğer Levhalar, Filmler ve Folyolar, Kağıt ve Karton, İplik, Tekstil ve Hazır Giyim, Demir-Çelik Sanayii, Demir-Çelikten Ürünler, Klima, Gıda Dolum ve Ambalaj Makinaları, Tarım Makinaları, Gıda İşleme Makinaları, Plastik ve Kauçuk İşleme Makinaları, Kablo ve Tel, Tekstil Makinaları, Takım Tezgahları, Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Ürünleri.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Komşu ülkelerle ticarî ilişkilerin artırılması yönünde atılacak adımlardan biri sınırlara yakın bölgelerde ihracata yönelik üretim tesislerinin kurulmasıdır. Kuzey Kıbrıs, Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarına yakın kısımlarda bu tür çok sayıda tesis bulunmaktadır. Mesela Kuzey Kıbrıs’a yakın bölgelerde 5 ilde toplam 12 adet OSB mevcuttur. Benzer şekilde Yunanistan ve Bulgaristan yakınında da iki ilde 4 adet OSB mevcuttur. Mücavir iller olan Çanakkale, Tekirdağ ve İstanbul da dikkate alındığında bu sayılar 5 ile ve 16 OSB’ye yükselmektedir.

Doğu Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde ise bu yönde ciddi eksikliklerin var olduğu bilinen bir gerçektir. Mesela Gürcistan’a yakın 1 il ve 1 OSB varken, İran’a yakın 4 il ve 4 OSB vardır. Doğu Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde en fazla komşu ile ve OSB’ye sahip olan ülke Suriye olup 6 ilde 12 OSB mevcuttur. Ancak, bu OSB’lerin boyutu Kuzey Kıbrıs, Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarına yakın kısımlarda bulunan OSB’lerle kıyas kabul etmeyecek nitelikte ve niceliktedir.

Doğu Karadeniz, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde kurulacak üretim birimleri, Türkiye’nin komşu ülkeleri Gürcistan, Ermenistan, İran, Irak ve Suriye ile ihracatını artırmada büyük önem arz etmektedir. Bunun için yatırımcılara “gidin üretim tesisleri kurun” demek yeterli olmayacaktır. Bunlara özel teşvik politikaları uygulamak da sanayileşme stratejisinin önemli bir ayağı olacaktır. Halihazırda uygulanan bazı teşvik politikaları olmakla beraber, özelde söz konusu bölgelere has teşviklerin bu yönde hareketi daha da hızlandıracağı açıktır. Bu çerçevede mevcut OSB’lerin güçlendirilmesi ve daha fazla yatırımcının buralara gelmesi sağlanmalıdır.

Ayrıca, sanayileşme stratejileri izlenirken, bunların dış ticaretle olan ilişkisi de göz önüne alınabilirse Türkiye açısından da önemli gelişmeler sağlamak mümkün hâle gelecektir. Türkiye’nin komşu ülkeleriyle yaptığı dış ticaret mal-hizmet bileşimi dikkate alınarak her ülkeye komşu veya yakın olan bölgesinde de bu bileşime uygun bir sanayileşme stratejisi izlenebilir. Mesela, güneyindeki-güney doğusundaki ülkeler; Suriye, Irak, İran için gıda ağırlıklı bir sanayileşme stratejisi izlenebilir. İlaveten inşaatla bağlantılı sınaî tesislerin kurulması da mümkündür. Yine kuzeyindeki-kuzey doğusundaki ülkeler; Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan için tekstil bağlantılı sanayileşmeye gidilebilir. Veya söz konusu ülkelerin ithalâtlarında ağırlığı oluşturan kalemlerle bağlantılı sınaî tesislerin kurulmasına yönelik stratejiler geliştirilebilir.

OSB’ler yanında uygulamaya geçirilen diğer bir model de STM’lerdir. Temel maksadı Türkiye’nin Kuzey Doğu, Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde iktisadî gelişmeyi sağlamak ve hızlandırmak olan bu uygulama, esasen hizmet sektörü bağlantılıdır. Bu çerçevede komşu ülkelerle ticarî faaliyetler (ihracat-ithalât) icra edilmektedir. Bu uygulama ileri seviyeler taşındığı takdirde, OSB’lerle bağlantısı kuvvetlendirilerek daha etkin hale getirilebilir. Bu çerçevede OSB’lerde üretilen malların/hizmetlerin STM’ler vasıtasıyla ticarete konu edilmesi mümkün olacaktır.

Sadece yurt içine değil, yurt dışına yönelik üretimde de bulunan sınaî tesisler, pazara yakınlık dolayısıyla düşük maliyetle üretimde bulunabilecek ve böylece rekabet edebilir bir yapıya kavuşulmasına imkân sağlayacaktır. Neticede Türkiye’nin dış ticaret hacmi artarken, bölgesel kalkınmanın sağlanmasında da önemli mesafeler kat edilmiş olacaktır.

* Yrd. Doç. Dr. Mehmet Behzat Ekinci

Mardin Artuklu Üniversitesi, İİBF, İktisat.

mbekinci(at)akademiktisat.net

http://www.akademiktisat.net

** “Bölgesel Kalkınma Çerçevesinde Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Sınır Ticaret Merkezleri (STM) Vasıtasıyla Türkiye’nin Komşularıyla Dış Ticaretinde Potansiyel Sektörleri”, 1st International Border Trade Congress, Proceedings, Kilis, Turkey, 04-06 November 2010, 247-261.

KAYNAKLAR

Central Intelligence Agency (CIA), The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook, 20.09.2010.

Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM), Sınır Ticareti, http://www.dtm.gov.tr/dtmweb/index.cfm?action=detay&yayinid=93&icerikid=83, 30.09.2010.

Gümrük Müsteşarlığı, Sınır Ticaret Merkezleri, http://www.gumruk.gov.tr/tr-TR/sss/Sayfalar/SinirTicareti.aspx, 20.09.2010.

Hanoğlu, Halit. “Sınır Ticaret Merkezleri”, Gümrük Dünyası Dergisi, Gümrük Kontrolörleri Derneği, Sayı: 40, http://www.gumrukkontrolor.org.tr/Yayinlar/Dergiler/40/7.html, 20.09.2010.

International Trade Centre (ITC), Countries’ Trade Map - Trade Competitiveness Map, http://www.trademap.org/countrymap/Country_SelProductCountry_TS.aspx, 25.09.2010.

İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME), Ülke Masaları, http://www.igeme.org.tr/pg/section-pg-ulke-ndx.cfm, 24.09.2010

Mevzuat Bilgi Sistemi, Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.4562&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch, 30.09.2010.

Ministry of Foreign Affairs of Armenia, Economy of Armenia, http://www.armeniaforeignministry.com/arm/index.html, 25.09.2010.

OSB Üst Kuruluşu, Dünya'da ve Türkiye'de OSB Uygulamaları, http://www.osbuk.org.tr/index.php?page=content/osbuygulama&id=1, 29.09.2010.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüğü ve Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK), Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Bilgi Sitesi, http://osbbs.osbuk.org.tr/arama.php?anaMod=18, 01.10.2010.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Dış Ticaret İstatistikleri, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4, 28.09.2010.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Ulusal Hesaplar, http://www.tuik.gov.tr/AltKategori.do?ust_id=16, 10.10.2010.

Sayfa başı