Kaynak: http://www.tuik.gov.tr

2002/4720 Sayılı Kararname'ye esas verilerin 2001 yılına ait olduğu dikkate alındığında, iki ilin sanayi verileri arasındaki uçurum görülmektedir.

Ayrıca, söz konusu illerin -yatırım karar sürecindeki en önemli unsurlardan biri olan- ulaşım açısından karşılaştırılmaları halinde ise durumun vahameti belirginleşmektedir. Hava ve deniz limanlarına sahip, karayolu geçiş noktasında lojistik bir üs olan Trabzon ili ile sadece karayolu ulaşımına sahip olan Şırnak'ın aynı sınıfta yer alıyor olması dikkat çekicidir.

Hal böyle iken, bu iki ilin birinde yatırım kararı alacak kişinin ticarî kârını gözetmesi halinde; 4. bölge içinde yer alan Trabzon ili varken Şırnak ilini seçmesi neredeyse imkânsızdır. Buradan yola çıkarak Şırnak ilinin bu teşvik kapsamında yatırım çekmeyeceğini söylemek için müneccim olmaya gerek yoktur.

Oluşturulan tüm bölgelerde yukarıdaki örneğimize benzer şekilde öne çıkan illerin olduğu görülmektedir. Adaletsiz dağılım 1.Bölgede Düzce-Kocaeli, 2.Bölgede Burdur-Antalya, 3.Bölgede Kilis-Manisa şeklinde türetilebilir.

Görüldüğü üzere, teşvik sisteminde kullanılan istatistikî modellemenin geliştirilmeye ihtiyacı olduğu açıktır. İstatistikî modelleme gözden geçirilmeli, daha âdil bölgelendirme yapılmalı ve dengeli bir teşvik yöntemi uygulanmalıdır.





Kriz Sürecinde Çelik Sektörü ve Türkiye

2008 yılının Eylül ayına kadar ton başına ortalama fiyatı 1,200-1,500 $'a kadar yükselen ve tarihinin en yüksek kârlarını elde eden çelik sektörü, global ekonomik krize fiyatların bu hızla devam edeceği zannıyla yüksek fiyatlardan alınmış büyük ham madde stokları ile girmiştir. Ayrıca sektör, krize yatırım aşamasında iken yakalanmıştır.

Çelik sektörü, krizin derinleşmesi ile beraber, kredilerin daralması ve alacakların tahsilinde zorluklar yaşanması sebebiyle zincirleme sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Ayrıca; otomotiv, beyaz eşya, makine, gemi ve inşaat gibi çelik tüketen sektörlerin de krize girmesi nedeni ile talepte keskin düşüşler olmuştur. Talebin düştüğü ve buna bağlı olarak satışların azaldığı, kredi borçlarının ödeme zamanının geldiği bir ortamda fiyatlar 300-400 $'a kadar gerilemiştir.

Sektörde kimi firmalar, krizde tasarruf tedbirlerini en üst seviyeye çıkarıp eleman azaltma yoluna da giderek varlıklarını sürdürebilmiştir. Kriz başladığında hiç vakit kaybetmeden masraflarını kısan, tasarruf tedbirlerini uygulayan firmalar ayakta kalmıştır. Bu duruma ayak uyduramayanlar ise faaliyetlerine son vermek zorunda kalmıştır.

Çelik tüccarlarının pek çoğu, 2008'deki fiyat artışlarının ve yüksek meblağlı satışların hep devam edeceğini düşünerek tedbiri elden bırakmış ve kısa vadeli finansman kullanarak ham madde stoku oluşturmuştur. Bu firmaların çoğu, kriz sürecinde aldıkları darbeler bir yana, piyasalardaki daralma dolayısıyla hayatlarını devam ettirebilmek için fiyat düşürme yoluna da gitmiş ve bu durum zararlarını daha da artırarak faaliyetlerine son vermelerine yol açmıştır.

Otomotiv ve inşaat sektörleri olumsuzluklarla karşı karşıya kalmıştır. Bunun çelik sektörüne bariz etkileri olmuştur. Çünkü bunlar Türkiye'nin en fazla ihracat yapan sektörlerindendirler. Hükûmetin krize karşı aldığı tedbirler, ekonomideki durgunluğu göreceli olarak hafifletmişse de olumlu etkileri ancak 2009'un son aylarında hissedilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda, çelik fiyatları kârlı seviyelere yükselmiş ve bu durum giderek artan bir eğilim sergilemiştir.

Krizle birlikte çelik sektöründe durmuş olan yatırımlar tekrar eski seviyelerine doğru çıkmakta olup, istihdam da buna paralel olarak artmaktadır. 2009 sonu itibariyle çelik sektöründe tam kapasite üretimin başlamış olduğu ve 2010 yılı ortalarına kadarki imalâtın da sipariş edilmiş olduğu gözlemlenmektedir.





Üniversite ve Mahallî Kalkınma

Dünya Bankası'nca yayımlanan bir raporda (The Challenge of Establishing World Class Universities by Jamil Salmi, Training Director, the World Bank, Washington D.C. 2009), gelişmekte olan ülke (GOÜ) üniversitelerinin, yüksek meblağlı bütçe tahsisleriyle dünya çapında üniversite olma hedefi yerine kaynaklarını, bilgilerini ve birikimlerini bulundukları mahallerin kalkınmasına sarf etmelerinin daha doğru olduğu belirtilmektedir.

Doğrusu, her ülkedeki üniversitelerin dünya çapında birer okul haline gelmesi zaten beklenemez. Çünkü gerçekten de çok yüksek meblağlı bütçeleri gerektirir böylesi bir hedefe ulaşmak. Özellikle GOÜ üniversiteleri için bu tür bir hedefin kolay ulaşılabilir olmadığı barizdir. Dolayısıyla, raporda da belirtildiği üzere, söz konusu üniversitelerin imkânlarını mahallî kalkınmaya sarf etmeleri daha makul görünmektedir.

Üniversitelerin mahallî kalkınmaya katkı sağlamaları, bulundukları bölgelerde mevcut olan ziraat, sanayi ve hizmet sektörleri ile kuracakları bağlarla mümkün olacaktır. Herhangi bir bölüm ayırımına gitmeksizin üniversitelerin tüm fakülteleri ve meslek yüksek okullarıyla birlikte hareket ederek bunu gerçekleştirmesi imkânsız değildir.

Bu kapsamda, ilk safhada şöyle bir hareket planı çıkarmak mümkündür:
- Mahallin temel sektörel envanterini çıkarmak,
- Söz konusu sektörlerin üniversitelerce karşılanabilecek temel ihtiyaçlarını tespit etmek,
- Üniversite bünyesindeki fakültelerdeki ve meslek yüksek okullarındaki eğitimcilerin uzmanlıkları itibariyle envanterini çıkarmak,
- Bu kaynakları ihtiyaçlara kanalize etmek ve kullanıma sunmak.

Sadece mahallin üniversiteye gelmesini beklememek, fakat bizzat mahalle de gitmek gerekmektedir. Bu hususta öncülüğün üniversitelerce yapılması daha doğru görünmektedir. Bu çerçevede üniversiteler; ziraat-sanayi-ticaret odaları, mahallî kalkınma ajansları ve ilgili diğer sivil toplum kuruluşları ile yoğun bir dirsek temasına girmelidir. Böylece kurulacak sağlam ve istikrarlı bağlarla arzu edilen mahallî kalkınma hedeflerine ulaşmak daha kolay hâle gelecektir.




Hiyerarşi ve Rica

Türkiye'de "ricâ" kelimesinin kullanımında ciddi bir yanlış anlaşılma mevcuttur. Bu çerçevede, söz konusu kelimenin sadece üstler tarafından astlara kullanılabileceği, tersinin hiyerarşik saygısızlık olacağı yönünde yaygın bir kanaat vardır. Fakat sözlüklere bakıldığında bu bilgilerin temelsiz olduğu ve bu anlayışta da bazı sorunlar olduğu ortaya çıkmaktadır.

Türkiye'de kabul gören iki temel kaynakta "rica" kelimesi, bazı cümlelerdeki kullanımları ile şöyle yer almaktadır:

I. Kaynak: Ferit Develioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, 23. Baskı, Ankara, 2006, s. 880.
Recâ (s.892'deki "ricâ"kelimesinde "recâ"ya rücû ediniz denmiştir):
1) Ümit, umma
2) Yalvarma
3) İstek, dilek


II. Kaynak: Türkiye Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara, 2005, s. 1657-1658.
1) Rica: Dileyiş, dileme, dilek
Örnek: İşinden atmışlar, tekrar işe almaları için patronuna ricaya gidiyormuş (Ç.Altan).

2)(Birine) ricada bulunmak (veya birinden rica etmek): Dilemek
Örnek: Rica ederim, odamdan çıkınız, ben böyle şeylere tahammül edemem (P.Safa).


Değerlendirmeler:
Develioğlu'nun ikinci mana olarak verdiği "yalvarma" kelimesi hayli dikkat çekici. Emir diye bir manaya yer verilmediği gibi, ricanın yalvarma manası bile var.

Ç. Altan'ın "İşinden atmışlar, tekrar işe almaları için patronuna ricaya gidiyormuş." şeklindeki cümlesinde, "eğer söz konusu patron "rica" kelimesini "emir" olarak telakki etmişse vay o ricaya giden çalışanın haline…

Bir de meselenin bir başka cephesine gelelim…

"Rica" kelimesinin üstlerin astlarına yazabileceğine dair bir bilgi kırıntısı Türkiye'de hemen herkesin zihninde mevcut. Birileri bunu söylemiş zamanında. Fakat yukarıdaki bilgiler ışığında, bunun temelsiz bir bilgi ortaya çıkmaktadır. Ya lügatler yanlış, ya da bu bilgiyi aktarmış olanlar…

Acaba, Türkiye'de kimi çevrelerin bazı tercihleri engellemek maksadıyla kendi zihinlerinde oluşturduğu "kamusal alan" olgusu gibi bir durum mu mevcuttur burada? Yani herkesin kendine göre bir tarifi, uygulaması mı vardır bu hususta?

Bu "rica" kelimesini de Türkiye'de zihinleri bulandırarak, aslını çarpıtarak birtakım çevreler mi dikte etmiştir acaba? Veya uzun müddet devlet-halk kucaklaşmasının sağlanamadığı, daha doğrusu sağlanmasına müsaade edilmediği Türkiye'de söz konusu çevreler yazışmalarda da böyle bir uygulama mı ihdas etmişlerdir?

"Rica" kelimesinin asıl manasına kavuşması ve bu şekilde kullanılması, sıralanan sorulara cevap bulunabilmesiyle mümkün olacak gibi görünüyor.





Kamuda İstihdam ve Kısır Döngü

Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de kamuda istihdam, çetrefilli bir mevzudur. Maalesef, hemen her iktidar devresinde kamuda önemli ölçüde değişiklik gerçekleştirilmektedir.

Çalışma hayatında, uzmanlık ve liyakat gibi prensipler dikkate alınması gerekirken, bunlara kamu alanında bazen riayet edilmemektedir. Bunlar yerine, genel olarak bazı ideolojik yaklaşımlar sergilenebilmektedir. Tabii, belirtmek gerekir ki kimi zaman bu tür değişikliklerin kamu çalışanlarının etkinsizliğinden vs. gerçekleştirildiği de dile getirilmektedir.

Peki netice nedir?
Her yeni iktidar döneminde belirgin oranda temizlik, tabii sadece merkezî yönetim tarafından değil aynı zamanda mahallî yönetimler tarafından. Çünkü bu mesele adeta bir rövanş halini almakta ve her iktidarı eline geçiren, kendine yakın olanları istihdam ederek diğerlerini dışarıda bırakmaktadır. Böylece bir kısır döngü hali devam etmektedir.

Bunun sosyal yansıması nedir peki?
Yeni istihdam edilenlerde sevinç; dışarıda kalanlarda üzüntü, kırgınlık, ümitsizlik. Böylece toplumda yeni çatışma ihtimallerine kapı aralanmakta, kesimler birbirine adeta düşman haline gelebilmektedir.

Eğer yapılan değişiklikler kamu çalışanlarının etkinsizliğinden vs. kaynaklanıyorsa, bunun tek yolu onları dışarıda bırakıp yenilerini almak olmasa gerek. Bunun yerine etkin bir istihdam politikası izlenerek sıkı bir denetim mekanizması ile sorunlar minimize edilmeye çalışılabilir. Böylece bahsi geçen sosyal sorunlara da yol açılmamış olur.

Şunu unutmamak lazım herhalde:
İktidar gelip geçicidir. Bu devran nasıl olsa dönecektir. O halde üzüntülere, kırgınlıklara yol açmadan, herkesin bir arada huzur ve barış içinde yaşamasına imkan sağlayacak bir istihdam politikası izlemek gerekmektedir.





Modernite ve Yüksek Binalar

Çok sayıda modernite simgesi var. Kimilerine göre bilgi-teknoloji, kimilerine göre giyim-kuşam tarzı, kimilerine göre sınırsız özgürlük. Ve kimilerine göre de yüksek binalar…

Dünyanın hemen her ülkesinde olduğu gibi, Türkiye'de de bu simgelerin biri veya tamamı dikkate alınmaktadır. Özellikle sonuncusunu bariz bir şekilde dillendirenler vardır. Bunlara göre yüksek binalar; çağdaşlığın ve gelişmişliğin önemli birer simgesidirler. Nitekim Türkiye'nin hemen bütün şehirlerinde sayıları hızla artan yüksek binalar inşa edilmektedir. Buna paralel olarak yüksek binalarda yaşayan insan sayısı da artmaktadır.

İktisadî mantıkla bakıldığında, arazideki kıtlık dolayısıyla büyük şehirlerdeki yüksek binalar bir dereceye kadar anlaşılabilir ama geniş arazilerin yer aldığı Anadolu'nun birçok şehrinde yükselen binaları anlamak çok zordur. Bu yüksek binaların sebep olduğu ve uzmanlarca ifade edilen sorunların bir kısmı şöyle sıralanabilir:
a) Binalarda oturan insanlarda tıbbî ve psikolojik sorunlar oluşabilmektedir,
b) Binalarda oturan ailelerde yabancılaşmalar yaşanabilmektedir,
c) Komşuluk ilişkileri zayıflayabilmektedir.

Bunlar dışında;
- Binalar yükseldikçe şehrin genel görüntüsünde dengesizlikler meydana gelebilmektedir. Söz konusu binalar, özellikle tarihî şehirlerin genel dokusuna zıtlıklar teşkil etmektedir,
- Yüksek binalar, hem inşa sürecinde hem de sonrasında etraflarında bulunan binalara zararlar vermektedirler. Bu çerçevede mesela, mevcut binaların manzaraları engellenmekte ve güneş hakları yok olmaktadır.

Yüksek binaların modernite simgesi olduğunu düşünenlerin bu anlayışlarını gözden geçirmelerinde fayda görünmektedir.





Küresel Açlık ve Fakirlik

Açlık, küresel olarak giderek artan bir sorundur. Dönemler itibariyle yetersiz beslenen insan sayısı ve oranı aşağıdaki tabloda mevcuttur:

Dönem	Kişi Sayısı (milyon)	Dünya Nüfusundaki Payı (%)
2006 - 2008	850	13.0
2000 - 2002	836	14.0
1995 - 1997	792	14.0
1990 - 1992	848	16.0
1979 - 1981	853	21.0
1969 - 1971	878	26.0

http://www.fao.org/hunger/en, 03.01.2012

FAO tahminine göre dünyada 2010 itibariyle aç insan sayısı 925 milyondur.

BM'nin Roma-İtalya'da bulunan üç alt kuruluşunun [BM Gıda ve Ziraat Organizasyonu (FAO), Uluslararası Ziraî Kalkınma Fonu (IFAD) ve Dünya Gıda Programı (WFP)] ortaklaşa hazırladığı ve 10 Ekim 2011'de Roma'da sunduğu "Dünya Gıda Güvensizlik Durumu" [The State of Food Insecurity in the World (SOFI)] isimli raporundan bazı alıntılar şöyledir:
- Fakir çiftçileri, tüketicileri ve ülkeleri yoksulluğa ve gıda güvensizliğine maruz bırakacak yüksek gıda fiyat hareketliliği devam edecek ve muhtemelen artacak gibi görünmektedir.
- Hızlı büyüyen ekonomilerdeki tüketicilerin talepleri artabilecek, nüfusları yükselebilecek ve biyoyakıtlardaki daha fazla artışlar, gıda sistemine ilave talep oluşturabilecektir.
- Gıda fiyat hareketliliği, ziraat ve enerji piyasaları arasındaki daha güçlü bağlantılar sebebiyle ve daha sık gerçekleşebilecek kötü hava şartları dolayısıyla önümüzdeki on yılda artış gösterebilir.
- Başta Afrika'dakiler olmak üzere, ithalâta bağımlı küçük ülkeler büyük oranda risk altındadırlar.
- Yeni Binyılın Kalkınma Hedefleri [The Millennium Development Goals (MDG)], dünyada açlıktan muzdarip insan sayısını 2015 yılına kadar yarıya düşürmeyi de içermektedir. Eğer MDG gerçekleştirilse bile gelişmekte olan ülkelerdeki 600 milyon civarındaki insan hala yetersiz besleniyor olacaktır.
- Hükûmetler, özel yatırımları teşvik edici ve ziraî üretimde verimliliği artırıcı şeffaf ve tahmin edilebilir düzenleyici bir ortam oluşturmalıdırlar.
- Gelişmiş ülkelerdeki gıda israfı, eğitim ve ilgili politikalar ile azaltılmalıdır.
- Gelişmekte olan ülkelerdeki gıda kayıpları, özellikle hasat sonrası süreçlerde olmak üzere tüm değer zincirindeki yatırımlar desteklenerek azaltılmalıdır.
- Tabiî kaynakların, ormanların ve su ürünlerinin daha sürdürülebilir yönetimi, en fakir ülkelerin çoğunun gıda güvenliği açısından yüksek önem taşımaktadır.
(Daha fazla bilgi için: http://www.fao.org/publications/sofi/en)

Bu bilgiler ışığında, acaba Thomas Robert Malthus (1766-1834), ileri sürdüğü Nüfus Kanunu ile bir dereceye kadar haklı mıydı?





Japonya'dan Dersler

Esasında, dünyaya çok model sunmuş olan Japonya insanlarından öğrenilecek fazla şey vardır. Bunların aşağıda sıralanan 10 adedi 2011 depremi/tsunamisi sırasında meydana gelmiştir:

1. Sükûnet
Göğsüne vurarak veya isyankâr biçimde kederini dile getiren bir tek kişi bile görülmemiştir. Acının kendisi yüceltilmiştir.

2. Saygınlık
Su ve gıda maddeleri temini için disiplinli kuyruklar oluşturulmuştur. Kaba bir söze veya harekete rastlanmamıştır.

3. Kabiliyet
Müthiş mimari özellikleri dolayısıyla binalarda sallanma olmasına rağmen yıkılma meydana gelmemiştir.

4. Zerafet
İnsanlar sadece o an için ihtiyaç duyduklarını satın almıştır. Böylece herkes bir şeyler alabilmiştir.

5. Düzen
Alışveriş mekanlarında yağmalama meydana gelmemiştir. Caddelerde korna seslerine, sür'ate ve sollamalara şahit olunmamıştır. Sadece anlayış hakim olmuştur.

6. Fedakârlık
50 işçi nükleer reaktörlere deniz suyunu pompalamak için yerlerinde kalmıştır. Bu insanların hakkını ödemek mümkün müdür acaba?

7. Şefkat
Lokantalar fiyat indirimine gitmiştir. Bir bankamatik korumasız bir şekilde kendi halinde bırakılmıştır. Güçlüler zayıfı gözetmiştir.

8. Eğitim
Yaşlı, genç, çocuk herkes ne yapması gerektiğini tam olarak bildiği gibi aynen bunu hayata da geçirmiştir.

9. Medya
Medya mensupları bültenlerde kendilerine harikulade biçimde hakim olmuştur. Meseleleri duygusallaştırmamış ve sadece sakin röportajlar gerçekleştirmişlerdir.

10. Şuur
Bir alışveriş merkezinde elektrik kesildiği vakit herkes ellerindekini raflara tekrar koymuş ve sakin bir şekilde mekanı terk etmiştir.

Kaynak: Internet





Dunning-Kruger Etkisi

Dunning-Kruger etkisi veya sendromu, hayalî üstünlük duygusuna kapılan bir ferdin kendisini olduğundan daha kabiliyetli değerlendirmesine yol açan bir idrak temayülüdür. Bu eğilim, kabiliyetsiz kimsenin yeteneksizliğini farketmesini de engellemektedir. Gerçek kabiliyet/uzmanlık, kabiliyetli ferdin yanlışlıkla kendisi dışındaki kişilerin de aynı anlayışa sahip olduğunu farzetmesi suretiyle özgüveninin zayıflamasına sebep olabilmektedir.

Cornell Üniversitesi'nden David Dunning ve Justin Kruger şu sonuca ulaşmıştır:
"Kabiliyetsiz kişinin hatalı değerlendirmesi, kendisiyle ilgili bir yanılgıdan kaynaklanırken; yüksek kabiliyetli kişininki ise başkalarıyla ilgili bir yanılgıdan kaynaklanmaktadır."

Bu olgu, ilk olarak Cornell Üniversitesi, Psikoloji Bölümü'nden David Dunning ve Justin Kruger tarafından 1999 yılında yayımlanan bir deney serisi ile test edilmiştir. Burada, bir işin standartlarının bilinmeyişinin büyük ölçüde kabiliyetsizlikten kaynaklandığını ifade eden önceki çalışmalara da dikkat çekmişlerdir. Nitekim bu durum; metin okuma-anlama, motorlu bir aracın kullanımı, satranç veya tenis oynama gibi yetenek gerektiren çeşitli çalışmalarda da görülmüştür.

Dunning ve Kruger şunları ortaya koymuştur: Niteliksiz insanlar;
* ne ölçüde niteliksiz olduklarını fark edemezler,
* niteliklerini abartma eğilimindedirler,
* gerçekten nitelikli insanların niteliklerini görüp anlamaktan da acizdirler,
* eğer nitelikleri, belli bir eğitimle artırılırsa, niteliksizliklerinin farkına varmaya başlarlar.

Neticede bir fert; bir konu hakkında ne kadar az biliyorsa, o konuya ilişkin yetersiz olan bilgisi aslında ne kadar az bilgi sahibi olduğunu farketmesini engellediği gibi, sanki konuyla ilgili her şeyi biliyormuşcasına bir özgüvene yol açmaktadır.

Dunning, bu çerçevede bir analoji (bir şeyi, kendisine benzeyen başka bir şeyle kıyaslayarak açıklama) yaparak, beyindeki bir yaralanma dolayısıyla fizikî özrü olan bir kişinin, körlük veya felç olsa bile söz konusu özrün varlığını inkâr ettiğini veya onu görmezden geldiğini ifade etmektedir.

Dunning-Kruger Sendromu, iş hayatına da uyarlanabilir ve şu cümle ile özetlenebilir:
"Tecrübesiz kişi performansını abartır, uzman kişi ise alçaltır."

Bu çerçevede şöyle bir çıkarsama yapılabilir:
"İşinde çok iyi olduğuna inanan 'kabiliyetsiz' kişi, kendini ve yaptıklarını övmekten, her işte öne çıkmaktan ve aslında yapamayacağı işlere talip olmaktan hiçbir rahatsızlık duymaz. Aksine her şeyin hakkı olduğunu düşünür."

Ancak bu cehalet, meslekî açıdan büyük bir itici güç oluşturur. 'Eksi', kariyer açısından 'artıya' dönüşür. Netice itibariyle, 'kifayetsiz muhterisler' her zaman ve her yerde daha hızlı yükselirler. Bu arada, gerçekten bilgili ve yetenekli insanlar çalışma hayatında 'fazla alçakgönüllü' davranarak öne çıkmaz, yüksek görevlere kendiliklerinden talip olmaz, kıymetlerinin bilinmesini beklerler. Tabiî beklerken kırılır, kendilerini daha da geriye çekerler.

Justin Kruger ve David Dunning, 1999 yılında yayımladıkları "Kabiliyetsizlik ve Farkında Olmama: Ferdin Kendi Kabiliyetsizliğini Fark Etmesindeki Engellerin Abartılı Kişisel Değerlendirmeye Yol Açması" adlı çalışmaları vesilesiyle 2000 yılında Psikoloji dalında Harvard Üniversitesi tarafından verilen Ig Nobel Ödülünü kazanmışlardır.

Kaynaklar:
* Justin Kruger, David Dunning, "Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One's Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments", Psychology, 2009, 1, 30-46, Published Online December 2009 (http://www.scirp.org/journal/psych).
* Wikipedia, "Dunning-Kruger Effect", http://en.wikipedia.org/wiki/Dunning%E2%80%93Kruger_effect, 03.01.2014.
* Diğer internet kaynakları.





Sürdürülebilir Turizm Kalkınması ve Cittaslow Felsefesi

Tarihî yapıların önemini kaybetmesi ve tahrip olması; tabiî kaynakların/güzelliklerin bozulması ve sosyo-kültürel değerlerin yozlaşması; tüm dünyada fertleri, kurumları ve toplumları bu olumsuzlukların giderilebilmesi için birtakım tedbirler almaya zorlamaktadır. Bu çerçevede, bazı inisiyatifler/hareketler başlatılmakta ve çeşitli kurumlar oluşturulmaktadır. Bunların ilgi alanları/faaliyetleri, sürdürülebilir kalkınmadan ve, bu çerçevede, sürdürülebilir turizm kalkınmasından bağımsız değildir.

Bu inisiyatiflerden biri olarak Cittaslow, tarihî geçmişin ve yapıların önemini kaybetmesi; tabiî kaynakların hızla tüketilmesi ve kendini yenileme kapasitesinin azalması; sosyal ve kültürel değerlerin ve bu çerçevede geleneklerin unutulması ve/veya ihmal edilmesi gibi modernleşme sürecinin olumsuz etkileri arasında sayılabilecek süreçleri engellemeyi veya yavaşlatmayı hedefleyen bir hareket olarak tasarlanmıştır. Meseleye bu açıdan yaklaşıldığında, İtalyanca 'citta' ve İngilizce 'slow' kelimelerinden türetilmiş olan ve 'yavaş şehir=sakin şehir' manalarına gelen Cittaslow, bir felsefe olarak değerlendirilebilir.

Tarihiyle, tabiatıyla, sosyo-kültürel değerleriyle barışık toplumların yaşadığı mekanları oluşturmayı hedefleyen Cittaslow felsefesi, bu özellikleri itibariyle sürdürülebilir turizm kalkınması ile de doğrudan ilişkili bulunmaktadır. Nitekim, bu felsefeyi benimseyen ve hayata geçiren şehirler, doğrudan sürdürülebilir turizm kalkınmasını da uygulamaya geçirmiş olmaktadırlar.

Konuya ilişkin daha detaylı bilgi için bakınız:
Mehmet Behzat Ekinci, "The Cittaslow Philosophy in the Context of Sustainable Tourism Development; The Case of Turkey", Tourism Management (ISSN: 0261-5177), Elsevier, V.41, 2014, p.178-189.
DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.tourman.2013.08.013





Modern İpek Yolları

Ulaştırma, ticaret faaliyetinin temel unsurlarındandır. Şayet ulaştırma imkânları gelişmişse ticarî faaliyetler de buna paralel olarak artırılabilir. İpek Yolu da tarih boyunca bu fonksiyonu icra etmiş ve uluslararası ticaretin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bu kapsamda Tarihî İpek Yolu, önce Asya ve Avrupa daha sonra Afrika kıtaları arasında kara ve deniz yoluyla yoğun ticarî faaliyetlerin icrasına imkân sağlamıştır.

17.yüzyılın sonlarında önemini kaybetmesine rağmen, Tarihî İpek Yolu, bugün farklı formlarıyla canlandırılmaya çalışılmaktadır. Bu çerçevede, uluslar arasında Yeni İpek Yolları adı altında birtakım inisiyatifler vasıtasıyla iktisadî ve siyasî işbirliklerine gidilmektedir. Bunların başlıcaları petrol-doğalgaz boru hattı projeleri (PBHP-DGBHP), Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru (TRACECA), Kuzey Dağıtım Ağı (NSR-NDN), Kore-Sibirya Demiryolu (TKR-TSR) ve Körfez-Asya Modelidir. Çoğu ülke de bunların önemli bir kısmında fiilen yer almakta ve bunların muhtemel nimetlerinden faydalanmaya çalışmaktadır.

Konuya ilişkin daha detaylı bilgi için bakınız:
Mehmet Behzat Ekinci, "The Silk Roads from the Past to the Future and Their Interactions with the Foreign Trade of Turkey", Avrasya Etüdleri, Sayı: 45, TİKA, Ankara, 2014, ss.7-42.





CoVid 19 ve Dünyada Sürdürülebilirlik…

Bilindiği üzere Müslümanlar, 11 ayın sonunda Ramazan'da tuttukları oruçla, meselenin ibadet kısmı bir yana, biyolojik olarak vücutlarını da bir bakım sürecinden geçirmektedir aslında. Böylece sonraki yıla dinlenmiş, kendini yenilemiş bir bünye ile başlamış olmaktadırlar. Benzer uygulamalar hemen bütün inançlarda mevcuttur.

İşte CoVid 19'un da makro anlamda dünyaya böyle bir fırsat sunduğu belirtilebilir. Şöyle ki, uzar mı bilinmez ama, 2020 yılı başı itibariyle salgının ağır bir tablo hâlinde seyr edeceği 5-8 ay civarında bir zaman dilimi için dünya biraz nefes almış olacak.

Nitekim, Coronavirüs Salgını'ndan dolayı birtakım olumsuzluklar görülebilecek fakat bu arada şu hususlarda azalmalar/düşüşler/gerilemeler de meydana gelebilecektir: savaşların tansiyonu ve savaş kaynaklı ölümler; nükleer-kimyasal silah kullanımı ve tahribat seviyesi; her türlü kara, hava ve deniz araç hareketliliği ve karbon salınımı; ozon tabakasının delinme hızı; buzulların erimesi; toprakta kimyasal kullanımı; üretimin ve çevreyi kirleten endüstrilerin etkisi vs.

Listeyi bu şekilde uzatmak mümkündür. Yani görünen o ki dünya da "oruç tutmuş" olacak biraz. Gerçi salgın geçtikten en fazla üç hafta sonra tüm yaşananlar unutularak kalınan yerden dünya tahrip edilmeye devam edilecek belki ama en azından zorunlu da olsa dünya biraz kendi hâline bırakılmış olacak. Böylece dünya, biraz dinlenmiş ve kendini yenileme imkânı bulmuş olacak inşaAllah.

Tabiî bu arada başlıca iki olumsuz sonuçla karşılaşılması da muhtemeldir:
a) Hijyen amaçlı gereksiz ve abartılı su kullanımı yapılmaktadır ki bu tüketim hacmi, potansiyel bir su kıtlığı sürecini beraberinde getirebilir. Bu da iktisadî yeni problemlere ve sağlıkla ilgili yeni sorunlara sebep olabilir. Dolayısıyla suyun idareli kullanılması gerekmektedir.

b) Belli bir süre evde kalma gereğinden dolayı hareketsizliğin sebep olacağı "obezite" sorunu ile karşılaşılabilir. Bu sebeple yemeye-içmeye dikkat edilmesi gerekmektedir. Bir de mümkünse evlerde küçük yürüyüş alanı oluşturularak bu olumsuz etkiler minimize edilebilir. Bu çerçevede, Dünya Sağlık Örgütü'nün de tavsiye ettiği "günde yarım saat yürüyüş" kuralı hayata geçirilebilirse obezite ihtimali azaltılabilecektir.

Açık ve net konuşmakta fayda vardır: İnsanoğlu olarak dünyaya ve kendimize o kadar çok zarar veriyor ve dengelerle o kadar oynuyoruz ki bu tür virüslerle ve/ya global olumsuzluklarla tekrar karşılaşılması kaçınılmaz gibi gözüküyor. Yani bugün CoVid 19 var ama yarın belki CoVid 20 ve benzeri felaketler gelmeye devam edecek gibi görünüyor.

Yapmamız gereken, kendi çapımızda alacağımız tedbirlerle hayatımızı kaliteli yaşamaya çalışmak olsa gerek...





Plastik Kullanım Reorganizasyonu…

Plastik; ambalaj, yapı-inşaat, ulaşım, sağlık, elektrik-elektronik, tarım, spor-hobi-tasarım gibi birçok alanda kullanılmaktadır (Saydaş Plastik, 2024). Plastiğin sahip olduğu bileşim, çevrede çözünmeye/bozulmaya karşı çok dirençlidir. Bu da plastiğin doğadaki varlığını çevresel bir sorun hâline getirir. Türlerine göre plastikler üç oklu üçgen içinde rakamlarla sembolize edilmektedirler. Sembolleri itibariyle başlıca plastik türleri ve bazı ürünler şöyledir (Renovables Verdes, 2024; Sıfır Atık Projesi, 2024):
1) PET veya PETE (Polyethylene Terephtalate): İçecek-ilaç şişesi, halat, kıyafet ve halı elyafı olarak kullanılır. En çok geri dönüştürülen plastik türüdür.
2) HDPE (High Density Polyethylene): Süt-şampuan-sabun-çamaşır suyu ve deterjan şişesi olarak kullanılır. Çoğunlukla dönüştürülür.
3) PVC (Polyvinyl Chloride): Gıda dışı şişe, boru ve pencere olarak kullanılır. Sağlık ve çevre için en tehlikeli plastik türlerinden biridir. Genellikle dönüştürülür.
4) LDPE (Low Density Polyethylene): Streç film, sandviç kutusu, plastik torba ve sıkılabilir ürün şişesi olarak kullanılır. Genellikle dönüştürülür.
5) PP (Polypropylene): Yoğurt kabı, margarin kutusu, plastik şişe kapağı olarak kullanılır. Nadiren dönüştürülür.
6) PS (Polystyrene): Kağıt bardak, plastik çatal-bıçak ve paketleme köpüğü olarak kullanılır. Nadiren dönüştürülür.
7) Diğer Plastikler: Biberon, kompakt disk ve damacana olarak kullanılır. Nadiren dönüştürülür.

Ayrıca; biyoplastikler, biyobozunur plastikler, termoplastikler, termoset plastikler ve mikroplastikler de vardır. Bunların sonuncusu, günümüzde çevrenin ana kirleticilerinden biri olarak bilinen ve herkesin sağlığı için büyük tehlike oluşturan plastik türüdür. Bunlar, bazı petrol türevlerinden kaynaklanan küçük sentetik parçacıklardır. Boyutları genellikle 5 mm'den küçüktür ve bu yüzden varlığı fark edilemez (Renovables Verdes, 2024).

Plastiğin faydaları şu şekilde sıralanmaktadır (PLASFED, 2024): 1) Tek kullanımlık plastik torbalar su kaynaklarını kurtarmaktadır, 2) Plastik hafif bir malzemedir, 3) Plastik ile enerji tasarrufu yapılmaktadır, 4) Plastik katmanlardan oluşan ampul daha kalitelidir ve verimlidir, 5) İnşaat sektörü için ideal bir malzemedir, 6) Plastik borular, temiz suya erişime ve tarımsal verimliliğe katkıda bulunmaktadır, 7) Enerji verimliliği sağlamaktadır, 8) Yakıt tasarrufu sağlamaktadır, 9) Plastik daha düşük hacimli katı atık oluşturmaktadır, 10) Plastik daha fazla sayıda dönüştürülebilmektedir.

Plastik atıkların özellikle çevreye yönelik başlıca zararları ise şu şekilde sıralanmaktadır (Uludağ AYM, 2024):
1) Üretimi ve kullanımı diğer fosil yakıtlara göre daha kolay olduğu için petrolden poşet üretmek, dolaylı yoldan petrole olan talebi artırmaktadır. Böylece petrolün işlenmesi ve yakılması esnasında doğaya salınan zehirli gazlar çevre kirliliğine neden olmaktadır.
2) Doğada çözülmesi çok uzun yıllar alan plastik atıklar, uzun yok olma sürecinde besin zincirine girerek toprak ve su kirleticileri olarak çevreye verdiği olumsuz etkilerden dolayı ekosistemin dengesini de bozmaktadır.
3) Plastiklerden gelen toksinler güneşle temasa geçtiğinde kanserojen etki yaparak insan sağlığını tehdit edip ciddi sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. Mesela naylon poşete sıcak koyulan ekmek, naylon poşetin sıcaklıkla tepkimeye girmesi sonucu insan için zehire dönüşebilmektedir.
4) Okyanuslarda biriken plastik çöpler, denizlerde mekanik erozyon ve kimyasal aşınmayla ciddi çevre sorunlarına neden olmaktadır.
5) Doğaya bırakılan plastik atıklar, rüzgârların etkisiyle denizlere taşınması sonucu, denizlerde yaşayan canlıları ve bu canlılarla beslenen yaban hayvanlarını da olumsuz etkilemektedir.

Plastik atıkların yakılmasıyla ortaya çıkan yüksek kirlilik, deniz/akarsu kenarlarındaki atık kümeleri, deniz canlılarının (mesela kaplumbağalar) bu atıklar arasında yüzmeye çalışması ve yine bu canlıların (mesela foklar/balıklar) boğazına/vücuduna dolanan atıkların bunların hayatını tehlikeye sokması, atık alanlarında hayatını kazanmak amacıyla bunları toplayan insanların içinde bulunduğu zor şartlar ile ilgili fotoğraflar konuya ilişkin çok çarpıcı görüntüler sunmaktadır. Dolayısıyla, plastik atıkların doğaya bırakılmalarının önüne geçilmesi ve olabildiğince geri dönüşüme tâbi tutulması gerekmektedir.

Tüm bu bilgilerden sonra soru şudur: Acaba günümüzde gerçekten plastikler geri dönüşüm sürecine dahil edilebilmekte ve böylece sebep oldukları çevresel olumsuzluklar minimize edilebilmekte midir? Zira, plastik türleri kısmında da görüldüğü üzere; PET/PETE önemli ölçüde, HDPE çoğunlukla, PVC ve LDPE genellikle, PP-PS ve diğer plastikler ise nadiren dönüştürülebilmektedir.

OECD'nin "Küresel Plastik Görünümü" isimli raporuna göre, geri dönüşüm sırasındaki kayıpların hesaba katılması sonrası plastik atıkların sadece %9'u uygun biçimde geri dönüştürülebilmektedir. Yine aynı raporda; dünya çapında plastik atıkların %19'unun yakıldığı, %50'si civarındaki kısmının düzenli çöp depolama alanlarına gittiği, kalan %22'sinin ise kontrolsüz çöp sahalarına veya çevreye atıldığı belirtilmektedir. Böylece, plastiklerin 2019'da küresel sera gazı emisyonunun %3.4'ünden sorumlu olduğu ifade edilmektedir. Tüm bu bilgiler ışığında OECD, plastik atıkların azaltılabilmesi için "koordinasyonlu küresel çözüm" önerisinde bulunmaktadır (Anadolu Ajansı, 2022), (OECD, 2022, 14).

Dünyanın selameti açısından OECD'nin ve benzeri kurumların çağrılarına kulak vermek gerekmektedir. Bu çerçevede, ikili bir yol izlenmesi mümkündür: ya küresel bir mutabakatla bütün plastik türlerinin tamamı geri dönüşüm sürecine dahil edilmeli ya da önemli ölçüde dönüştürülebilen PET/PETE ve HDPE türleri dışında kalan PVC, LDPE, PP, PS ve diğer plastiklerin üretimleri sınırlandırılmalıdır/durdurulmalıdır.

Biz bunu yapmazsak zaten birgün doğal yollardan bu zorunlu biçimde gerçekleşecektir. Doğrusu, o gün gelmeden gerekli tedbirleri almak daha makul görünmektedir.

Kaynaklar
* Anadolu Ajansı (2022). Dünya genelinde plastik atıkların sadece yüzde 9'u geri dönüştürülebiliyor. https://www.aa.com.tr/tr/cevre/dunya-genelinde-plastik-atiklarin-sadece-yuzde-9u-geri-donusturulebiliyor/2510128, E.T.: 03.01.2024.
* OECD (2022), Global Plastic Outlook: Economic Drivers, Environmental Impacts, and Policy Options. https://www.oecd-ilibrary.org/environment/global-plastics-outlook_de747aef-en, https://doi.org/10.1787/de747aef-en, E.T. 25.03.2024.
* Plastik Sanayicileri Federasyonu (PLASFED) (2024). Plastik ile İlgili Doğrular. https://www.plasfed.org.tr/tr/yayinlar/plastik-ile-ilgili-dogrular, E.T.: 13.01.2024.
* Renovables Verdes (Yenilenebilir Yeşil) (2024). Plastik Türleri. https://www.renovablesverdes.com/tr/tipos-de-plasticos/, E.T.: 15.03.2024.
* Saydaş Plastik (2024). Plastik Türleri ve Kullanım Alanları. https://saydasplastik.com.tr/plastik-turleri-ve-kullanim-alanlari/, E.T.: 24.04.2024.
* Uludağ Üniversitesi Atık Yönetim Merkezi (Uludağ AYM) (2024). Plastik Atıkların Çevreye Zararları. https://uludag.edu.tr/atikyonetimi/haber/view?id=13456&title=plastik-atiklarin-cevreye-zararlari, E.T.: 28.05.2024.





İktisadî tahminlerin dayanılmaz hafifliği…

İktisadî hayatta pek sevilmeyen/arzu edilmeyen olgulardan biri 'belirsizliktir'. Bu da geleceği iyi tahmin eden/öngören kişilerin/kurumların rağbet görmesine yol açar. Şayet tahminler tutarsa bu durum tahmini yapan kişiye/kuruma bir özgüven sağlar ve yeni tahminlerde bulunması için teşvik edici olur.

Fakat enteresan olan şu ki, laboratuvarı esasen toplum olan İktisat bilimi ile uğraşanlar bu tür tahminlerde bulunmaya pek sıcak bakmazlar. Çünkü laboratuvardaki insan sayısı kadar senaryo ortaya çıkabileceğinden bu tahminlerin yanılma payı her zaman vardır. Dolayısıyla, aslında bir İktisatçının görevi veya ondan beklenti, geleceğe yönelik tahminlerde bulunmak değildir, yani bir anlamda fütüristlik yapmak olmamalıdır.

Peki bir İktisatçıdan beklenti nedir/ne olmalıdır? Geçmiş (adaptif) ve mevcut (rasyonel) verileri dikkate alarak geleceğe yönelik analizlerde ve değerlendirmelerde bulunmaktır. Bu da yapılan analizlerin ve değerlendirmelerin dedikodudan ziyade bilimsel ve reel verilere dayalı olarak yapılması demektir.

Fakat ne yaparsınız ki, bozuk bir saatin günde iki defa doğruyu işaret etmesi gibi, İktisadî fütüristlerin (?) dile getirdiği 10 tahminden 1'i bile gerçekleşirse bu kişilere/kurumlara rağbet/ilgi/teveccüh artmakta ve bu da onca isabetsiz iddialarına rağmen az sayıdaki isabetli tahminlerinden dolayı onlara dayanılmaz bir hafiflik duygusu sağlamaktadır.